Nisa Surəsi 77-80

Dedi ki: 'Öldürülmələri və ya asılmaları ya da əlləri və ayaqlarının

çarpaz kəsilməsi yaxud ol/tapıldıqları yerdən sürtülmələridir.'

Sonra belə dedi: Ancaq sizin özlərini ələ keçərmənizdən əvvəl

tövbə edənlər başqa."

"Bunun üzərinə Səid belə dedi: 'Bu, Hərisə b. Bedr də olsa!'

Sonra Səid belə dedi: 'Hərisə b. Bedr, tövbə edib gəlmişdir, görəsən

ona zəmanət vardırmı?' Hz. Əli: 'Bəli.' dedi. Bunun üzərinə Səid,

560 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Hərisəni gətirdi. O da Əliyə beyət etdi. Hz. Əli də beyətini qəbul etdi və

canının bağışlandığına dair özünə bir yazı verdi."

Mən deyərəm ki: Rəvayətin axışı içində Səidin: 'Bu, Hərisə b. Bedr

də olsa!' şəklindəki sözü, ayənin axışının meydana gətirdiyi havaya uyğun

olaraq deyilmişdir. Çünki ayənin mütləq ifadəsi, döyüşmə və

təxribatçılıq etməkdən sonra tövbə edən hər kəsi əhatə edəcək xüsusiyyətdədir.

Normal danışmalarda da bunun nümunələri çoxdur.

el-Kafidə, müəllif öz rəvayət zənciriylə Sevərə b. Küleybdən

belə rəvayət edər: "İmam Cəfər Sadiğə (ə.s) soruşdum: 'Bir adam

evindən çıxıb məscidə getmək istər ya da bir ehtiyacını aradan qaldırmağı

məqsədlər. Bu sırada bir adam qarşısına çıxıb onu dayandırar, döyər və

paltarlarını qəsb edər. Bunun üçün nə lazım gəlir? imam buyurdu

ki: 'Sizin yanındakılar (Sünni alimlər) bu mövzuda nə deyirlər?' Dedim

ki: 'Onlar deyirlər ki 'Bu, qorxu və dəhşət salmadıyar. Döyüş

açan isə, ancaq müşriklərin diyarlarında olar.' Buyurdu ki: 'Hansının

möhtərəmliyi daha böyükdür: İslam yurdununmu, şirk yurdunun

mu?' Dedim ki: 'İslam yurdunun.' Bunun üzərinə belə dedi: Bu kimi

adamlar, 'Allah və Elçisiylə döyüşənlər...' ayəsinin əhatəsindəki

kəslərdəndirlər." [Fürus(n)u Kafi, c. 7, s. 245, h: 2]

Mən deyərəm ki: Ravinin sözünü etdiyi görüş, Ehlisünnet

kanallarında iştirak edən rəvayətlərin bir qisimində dilə gətirilmişdir.

Necə ki, ayənin eniş səbəbiylə əlaqədar olaraq Dahhakdan belə rəvayət

edilər: "Bu ayə, müşriklər haqqında enmişdir." Taberi təfsirində

belə bir hadisə izah edilər: "Abdulmelik b. Mervan, Ənəsə bir məktub

yazaraq bu ayələ əlaqədar fikirini soruşdu. Ənəs ona ayənin eniş səbəbini

ehtiva edən bir yazı göndərdi: 'Bu ayə, Becile soyundan gələn Uraniler

qrupu haqqında enmişdir. Bunlar Islamdan döndülər, çobanı

öldürdülər, dəvələri önlərinə qatıb apardılar, yollara qorxu

saldılar və haram olan ismətə təcavüz etdilər. Bunun üzərinə

Rəsulullah (s. a. a) Cəbrayıldan bu şəkildə cəmiyyət nizamına döyüş

açanların hökmünü soruşdu. O da dedi ki: 'Oğurluq edib yollara

qorxu salanları, haram olan ismətə təcavüz edənləri as.'" Bunun kimi

daha bir çox rəvayət nümunə göstərilə bilər. Ayə, mütləq ifadəsi etibarilə el-Kafidəki rəvayəti dəstəklər

Maidə Surəsi 33-40 .................................................... 561

mahiyyətdədir. Bilindiyi kimi, bir ayənin eniş səbəbi, o ayədən

aydın olan mənas(n)ı qeydləndirmə, məhdudlaşdırma səbəbi olmaz.

Təfsir-ul Qummuda, "Ey İnananlar! Allahdan qorxun. ONA yol

axtarın." ayəsiylə əlaqədar olaraq belə deyilir: "Demək istənir ki:

İmam vasitəsilə Allaha yaxınlaşın." [c. 1, s. 168]

Mən deyərəm ki: Yəni, imama itaət edərək Allaha yaxınlaşın.

Rəvayətdəki bu yanaşma, ümumi bir mənanın konkret bir nümunəyə uyğunlaşdırılması

qabilindəndir.

Bunun bir bənzərini də İbni Şehraşub rəvayət edər: "Əmr-ül Möminin, 'ONA yol axtarın' ayəs(n)i haqqında dedi ki: Mən Allaha yaxınlaşdıran yolum." [Menakıb, c. 3, s. 75]

Buna yaxın bir rəvayət də "Besair-ud Derecat" adlı əsərdə yer/yeyər

al/götürər. Müəllif öz rəvayət zənciriylə Selmandan, o da Əlidən (ə.s)

rəvayət edər. 1 Bu iki rəvayətin, şərh olmaları da olabiləcəkdir. Rəvayətləri

bir də bu gözlə araşdırmaq lazımdır.

Mecma-ul Bəyan təfsirində, Peyğəmbər əfəndimizdən (s. a. a)

belə rəvayət edilər: "Allahdan mənim üçün vəsilə istəyin. Çünki vəsilə

cənnətdə bir dərəcədir və oraya yalnız bir qul çatacaq. Mən o

qul olmağı ümid edirəm."

el-Maanidə, müəllif öz rəvayət zənciriylə Əbu Səid əl-

Hudridən belə rəvayət edər: "Rəsulullah (s. a. a) əfəndimiz buyurdu

ki: 'Allaha dua edib bir şeylər istədiyiniz zaman, mənim üçün də vəsilə

istəyin.' Bunun üzərinə Rəsulullaha "vəsilə"nin nə olduğunu

soruşduq. Buyurdu ki: O, cənnətdə bir dərəcədir. .."2 Bu, "vəsilə hədisi"

adıyla bilinən uzun bir hədisdir.

Hədis üzərində düşünüb ayənin mənasıyla müqayisə etdiyimiz

zaman "vəsilə"nin, uca Allah tərəfindən Peyğəmbərinə (s. a. a)

bəxş edilən bir mövqe olduğunu görərik. Peyğəmbərimiz (s. a. a)

bunu Allaha yaxınlaşmaq üçün bir yol olaraq istifadə edər. Tərtəmiz

Ehlibeyti, ardından ümmətindən saleh olanlar da onu izlərlər.

Ehlibeytİmamlarından (ə.s) belə rəvayət edilər: "Rəsulullah (s. a. a)

------

1- [Besair-ud Derecat, s. 216, h: 21]

2- [əl-Maani, s. 116]

562 ......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Rəbbinin ətəyinə, biz onun ətəyinə, siz də bizim ətəyimizə yapışarsınız."

[əl-Mehasin, c. 1, s. 182-183, h: 179-180-181]

Qummu və İbni Şehraşubun rəvayətləriylə əlaqədar olaraq, bunların

şərh olmaları olabiləcəkdir, deyərkən məqsədimiz bu nöqtəyə işarə

etmək idi. Inşallah irəlidəki hissələrdə bu mənas(n)ı şərh fürsətini

taparıq.

Ayyaşinin Əbu Basardan köçürdüyü rəvayəti də bu kateqoriyada

araşdırmaq lazımdır. Deyir ki: İmam Misin (ə.s) belə dediyini eşitdim:

"Əlinin düşmənləri, atəşdə sonsuza qədər qalacaqlar. Allah

buyurur ki: Onlar oradan çıxacaq degillerdir." [c. 1, s. 317, h: 100]

əl-Burhan təfsirində, "Oğurluq edən kişi və qadının... əllərini

qəti." ayəsiylə əlaqədar olaraq et/ət-Tezhib adlı əsərdən naklenİmam

Musa Qazıntımın (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Oğrunun əli kəsilər,

lakin baş barmağı və ovucu buraxılar. Ayağı kəsilər, amma gedə bilməsi

üçün topuğu buraxılar." [c. 1, s. 470, h: 2]

Yenə et/ət-Tehzib adlı əsərdə, müəllif öz rəvayət zənciriylə Məhəmməd

b. Müslümdən belə rəvayət edər: "İmam Cəfər Sadiğə

(ə.s) soruşdum: 'Oğrunun əlinin kəsilməsi üçün çalın/oğurlanan malın miqdarı

ən az nə qədər olmalıdır?' Buyurdu ki: 'Dörddəbir dayanar.' 'Ya iki dirhəm

çal/oğurlasa?' deyə soruşdum. Buyurdu ki: 'Dörddəbir dayanarın qaç/neçə dirhəm

etdiyinə baxılar.' Dedim ki: 'Dörddəbir dayanar etməyən bir şey çal/oğurlayan

insana oğru deyilirmi? O, bu vəziyyətdə Allah qatında oğrudurmu?'

Buyurdu ki: Bir Müsəlmanın qoruyub saxladığı bir şeyi çal/oğurlayan

hər kəs üçün oğru adı etibarlıdır. O, Allah qatında oğrudur. Lakin bir

oğrunun əli ancaq dörddəbir dayanar və daha çox bir dəyərə sahib bir şey

çal/oğurlaması vəziyyətində kəsilər. Əgər dörddəbir dinardan daha az bir şeyə

qarşılıq oğrunun əli kəsiləcək olsaydı, insanların çoxunun əli kəsilmiş

olacaqdı." [c. 10, s. 99, h: 2]

Mən deyərəm ki: İmam (ə.s), "Əgər... oğrunun əli kəsiləcək

olsaydı..." sözüylə bunu demək istəyir: Əl kəsmə hökmündə bir yüngülləşdirmə

söz mövzusudur. Bu, uca Allahın qullarına istiqamətli rəhmətinin

göstəricisidir. Bu məna, yəni oğrunun əlinin çal/oğurladığı malın dəyərinin

dörddəbir dayanar və daha çox tutması vəziyyətində kəsilməsi

Maidə Surəsi 33-40 ........................................................ 563

lazım olduğu xüsusu, Ehlisünnet kanallarında da köçürülmüşdür. Məsələn,

Buxari və Müslim Səhihlərində Aişədən belə rəvayət edilər:

Rəsulullah əfəndimiz (s. a. a) buyurdu ki: "Oğrunun əli ancaq dörddəbir

dayanar və daha yuxarısı üçün kəsilər." [Səhihi Buxari, c. 8, s. 199. Səhihi

Müslim, c. 5, s. 112]

Təfsir-ul Ayyaşidə Sümaadan, o daİmam Cəfər Sadiqdən

(ə.s) belə rəvayət edər: "Oğru tutulduğunda ovucunun ortasından

əli kəsilər, təkrar çal/oğurlasa döşəməsinin ortasından ayağı kəsilər,

təkrar çal/oğurlasa həbsə atılar. Həbsdə də oğurluq etsə öldürülər."

[c. 1, s. 318, h: 105]

Eyni əsərdə, Züuraredən belə rəvayət edilər: İmam Misə

(ə.s) oğurluq edən, buna görə sağ əli kəsilən, sonra təkrar oğurluq

edən və bundan ötəri sol ayağı kəsilən, ardından üçüncü dəfə

oğurluq edən adam üçün hansı hökmün tətbiq olunacağı soruşuldu. Buyurdu

ki: "Əmr-ül Möminin (ə.s) belə kəsləri ömürlük həbsə

məhkum edərdi və belə dərdi/deyərdi: Təmizlənmək üçün istifadə ediləcək əli

və ehtiyacını aradan qaldırmaq məqsədiylə getmək üçün ayağı olmadan onu

çölə salmaq barəsində Rəbbimdən utanaram."

İmam davamla bunları söylədi: "Hz. Əli (ə.s) oğrunun əlini kəsdiyi

zaman oynağın aşağısından kəsərdi. Ayaqları kəsdiyində də iki

topu-ğun aşağısından kəsərdi. Şəriətin nəzərdə tutduğu cəzalardan qafil

olunmasını da xoş qarşılamazdı." [c. 1, s. 318, h: 104]

Eyni əsərdə, İbni Əbu Davudun yoldaşı və yaxın dostu

Zurkandan belə rəvayət edilər: "Bir gün İbni Əbu Davud xəlifə

Mu'tasım'ın yanından canı sıkkın bir halda döndü. Bunun səbəbini

soruşdum. Dedi ki: 'Bu gün, bundan iyirmi il əvvəl ölmüş olmağı istədim.'

'Nə üçün?' deyə soruşdum. Dedi ki: 'Əbu Cəfər Məhəmməd b. Əli b.

Musa [İmam Məhəmməd Taki] deyilən bu qara adamın Əmr-ül

Möminin Mu'tasım'ın yanında olduğu sırada meydana gələn bir

hadisədən ötəri.' 'Necə oldu?' deyə soruşdum. Dedi ki: 'Bir oğru birinin

malını çal/oğurladığını etiraf etdi və Xəlifədən haqqında şəri hökmü tətbiq etmək

surətiylə özünü təmizləməsini istədi. Bunun üzərinə xəlifə

fiqh alimlərini məclisində yığdı. Məhəmməd b. Əlini də

çağırmışdı. Xəlifə bizdən əlin haradan kəsilməsi lazım olduğunu soruşdu.

564 ......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

çağırmışdı. Xəlifə bizdən əlin haradan kəsilməsi lazım olduğunu soruşdu.

Mən dedim ki: 'Biləkdən kəsilməsi lazımdır. Çünki uca Allah, təyəmmümlə

əlaqədar olaraq, 'Üzlərinizin və əllərinizin bir qisimini

sığal çəkin.' buyurmuşdur.' Orada ol/tapılanlardan bəziləri də mənim

fikirimi mənimsədilər."

"Başqaları da dedilər ki: 'Əksinə, əlin dirsəkdən kəsilməsi

lazımdır.' Xəlifə 'Buna bağlı dəliliniz nədir?' deyə soruşdu. Dedilər ki:

Çünki uca Allah dəstəmazla əlaqədar olaraq, "...və əllərinizi dirsəklərə

qədər" buyurmuşdur. Bu da, əlin sərhədinin dirsəklərə qədər olduğunu

göstərər."

"Sonra xəlifə, Məhəmməd b. Əliyə döndü və belə dedi: 'Bu

mövzuda sən nə dərsin/deyərsən, ey Əbu Cəfər?' Dedi ki: 'Bu şəxslər, mövzu

haqqında danışdılar, ey Əmr-ül Möminin.' Xəlifə, 'Onların dediklərini

burax, sən nə deyirsən?' dedi. O, 'Məni bu barədə azad tut, ey

Əmr-ülmümünün.' dedi. Xəlifə, 'Fikirini ifadə etməyin üçün səni Allah

adına anda verirəm.' deyə dirəşincə, o belə dedi: Madam ki,

məni Allah adına anda verirsən, mən də fikirimi açıqlayacağam.

Mən deyirəm ki: Bu şəxslər, sünnəyə zidd görüşlər ortaya qoydular.

Çünki əlin barmaqların oynaqlarından kəsilməsi və ovucun

buraxılması lazımdır."

"Xəlifə, 'Buna bağlı dəlilin nədir?' deyə soruşdu. Dedi ki:

'Rəsulullahın (s. a. a) bu sözü, 'Səcdə yeddi orqanla edilər: Yüz/üz, iki

əl, iki düz və iki ayaq.' Əgər adamın əlini biləkdən və ya dirsəkdən

kəssən səcdə edəcəyi bir əli olmaz. Uca Allah belə buyurmuşdur:

'Səcdə yerləri Allahındır.' Burada səcdə edilərkən yerə qoyulan

bu yeddi orqan nəzərdə tutulmuşdur. 'O halda Allahla birlikdə, bir

başqasını çagırmayın.' Bu səbəbdən Allahın olan bir şey kəsilməz.

Mudasım bu cavabı çox bəyəndi və oğrunun əlinin barmaq oynaqlarından

kəsilməsini və ovucun buraxılmasını əmr etdi. İbni Əbu

Davud dedi ki: Işte o zaman mənim üçün qiyamət qopdu və kaş ki

yaşayır olmasaydım, deyə xahiş etdim."

İbni Əbu Zurkan davamla bunları söylədi: İbni Əbu Davud dedi

ki: 'Üç gün sonra qalxdım, Mu'tasım'ın yanına getdim və dedim ki:

Maidə Surəsi 33-40 ............................................................. 565

'Əmr-ül Mömininə öyüd vermək mənim üçün vacibdir. Bundan ötəri

cəhənnəmə girəcəyə(i)mi bilməmə baxmayaraq özünə bir şey söyləyəcəyəm.'

Mudasım, 'Nədir o?' deyə soruşdu. Dedim ki: 'Əmr-ül

Möminin, məclisinə tebasının fukahasını və üləmasını dini bir məsələdən

ötəri yığıb, buna bağlı hökmü onlara soruşur. Onlar

də mövzuya bağlı fikirlərini ifadə edirlər. Məclisdə Əmr-ül Mömininin

oğulları, komandirləri, vəzirləri və katibləri də hazır. Digər insanlar

də qapı arxasından danışılanları dinləyirlər. Sonra Əmr-ül

Möminin qalxıb o qədər fukaha və üləmanın sözünü bir tərəfə buraxaraq,

ümmətin bir qisiminin imam olduğunu və xilafət mövqesinə

daha layiq olduğunu müdafiə etdiyi bir adamın fikirini mənimsəyir,

digərlərinin fikirlərini diqqətə al/götürmür!' İbni Davud dedi ki: 'Mənim

bu sözlərim üzərinə Mu'tasım'ın yüzünün rəngi dəyişdi. Etdiyim

xəbərdarlığın əhəmiyyətini qavradı və mənə, 'Allah, bu xeyirli xəbərdarlığından

ötəri səni xeyrlə mükafatlandırsın.' dedi."

"Sonra dördüncü gün, vəzirlərinin katiblərindən birini, onu (Məhəmməd

b. Əlini) evinə dəvət etmək üzrə vəzifələndirdi. Adam

onu dəvət etdi, lakin o dəvəti qəbul etmədi və: 'Bilirsən ki, mən

sizin yığıncaqlarınıza qatılmam.' dedi. Adam: 'Mən səni yeməyə

dəvət edirəm. Sərgilərimə ayaq basmağını və evimə girməyini, beləcə

evimi bərəkətləndirməyini istəyirəm. Ayrıca Xəlifənin vəzirlərindən

filan oğulu filan da səninlə qarşılaşmaq istəyir.' dedi. Əbu

Cəfər adamın evinə getdi. Yeməyi yeyincə, zəhərin ağrısını hiss etdi.

Minik heyvanının gətirilməsini istədi. Ev sahibi qalmasını istəyincə:

Getməm, sənin üçün evində qalmamdan daha yaxşıdır.' dedi. Və

üzərindən o gün və o gecə keçmədən vəfat etdi." [c. 1, s. 319-320,

h: 109]

Mən deyərəm ki: Bu hadisə başqa kanallardan da köçürülmüşdür. Daha

əvvəl təkrarlanan bəzi rəvayətlər kimi bu rəvayəti uzun olmasına

baxmayaraq köçürməmizin səbəbi, bəzi Quranı incəlikləri ehtiva etməsidir.

Ki ayələrin başa düşülməsində bunlardan faydalanıla bilər.

et-Dürr-ül Mensur təfsirində Əhməd, İbni Cərir və İbni Əbu

Xatəm, Abdullah b. Ömərdən belə rəvayət edərlər: "Rəsulullah

566 ....................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

(s. a. a) zamanında bir qadın oğurluq etdi. Qadının sağ əli kəsildi.

Ardından qadın: 'Ya Rəsulullah, mənim tövbəm qəbul olarmı?'

deyə soruşdu. Rəsulullah (s. a. a)buyurdu ki: 'Bəli, sən bu gün, anandan

doğulduğun günkü kimi, günahından bərisən.' Bunun üzərinə Maidə

surəsindəki bu ayə endi: Kim yaptıgı haqsızlıqdan sonra tövbə edər

və vəziyyətini düzəltsə, şübhəsiz Allah rəhmətiylə ona dönüb

tövbəsini qəbul edər. Çünki Allah bagışlayandır,

əsirgəyəndir."

Mən deyərəm ki: Bu rəvayət, bir növ uyğunlaşdırmadıyar. Çünki ayənin

əvvəlki ayələ əlaqəli olduğu və hər iki ayəsində birlikdə endiyi

açıq-aşkar ortadadır.

Maidə Surəsi 41-50 ....................................................... 567

568 ..................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

41- Ey Elçi! Ağızlarıyla "inandıq" dedikləri halda ürəkləri inanmamış

olan (munafık)lardan və Yəhudilərdən küfrdə yarışanlar

səni üzməsin. Onlar (Yəhudilər), yalana qulaq asanlar, sənə gəlməmiş

olan bir başqa qövmə qulaq asanlardır. O qövm, sözləri

yerlərinə qoyulduqdan sonra sürüşdürərlər; "Əgər sizə bu verilsə alın;

əgər bu verilməzsə çəkinin" deyərlər. Allah kimi fitnəyə salaraq

sınamaq istəsə, sən onun üçün Allahdan heç bir şeyə malik ola bilməzsən.

Onlar elə kəslərdir ki Allah, onların ürəklərini təmizləmək

istəməmişdir. Onlar üçün dünyada alçaqlıq var və yenə onlar üçün

axirətdə də böyük bir əzab vardır.

Maidə Surəsi 41-50 ....................................................... 569

42- Yalana qulaq asarlar, haram yerlər/yeyərlər. Sənə gəlirlərsə, istər

aralarında hökm ver, istər onlardan üz çevir; əgər onlardan yüz/üz

çevirsən, sənə heç bir zərər verə bilməzlər. Və əgər hökm versən,

aralarında ədalətlə hökm ver. Çünki Allah ədalət sahiblərini sevər.

43- Içinde Allahın hökmü olan Tövrat yanlarında dayanarkən,

səni necə hakim edirlər də sonra bunun ardından [Tövratdakı

hökmdən] dönürlər?! Gerçəkdə onlar inanmış deyildirlər.

44- Həqiqətən Tövratı biz endirdik, onda yol göstərmə [etiqadı

məlumatlar] və nur [şəri hökmlər] vardır. (Allaha) təslim olmuş peyğəmbərlər,

onunla Yəhudilərə hökm verərdilər və özlərini Allaha

vermiş rəbbanilər və alimlər də, Allahın kitabını qorumaqla

vəzifələndirildiklərindən və onu güdüb gözlədiklərindən (onunla

hökm verərdilər). O halda, insanlardan qorxmayın, məndən qorxun

və mənim ayələrimi az bir pula satmayın! Kim Allahın endirdiyiylə

hökm etməzsə, işdə onlar kafirlərdir.

45- Onda onlara: Cana can, gözə göz, buruna burun, qulağa

qulaq, dişə diş və yaralara qarşı kİsas yazdıq. Kim bunu bağışlasa,

o özü üçün kəffarə olar. Kim Allahın endirdiyiylə hökm etməzsə,

işdə onlar zalımlardır.

46- Onların izləri üzərinə arxalarından, önündəki Tövratı təsdiqləyici

olaraq Məryəm oğulu İsanı göndərdik və ona, içində yol

göstərmə və nur [şəri qanunlar] olan, önündəki Tövratı təsdiqləyici,

qorunanlar üçün yol göstərici və öyüd olaraq Incili verdik.

47- İncil sahibləri, Allahın onda endirdiyi ilə hökm etsinlər. Kim

Allahın endirdiyiylə hökm etməzsə, işdə onlar fasiqlər (yoldan çıxmışlar)

dır.

48- Sənə də özündən əvvəlki kitabları təsdiqləyici və onlara

suveren olaraq bu kitabı gerçək üzrə endirdik. Bu halda insanlar

arasında Allahın endirdiyiylə hökm et və sənə gələn həqiqətən ayrılıb

onların keflərinə uyğun gəlmə. Sizdən hər biriniz üçün bir şəriət və bir

yol təyin etdik. Allah istəsəydi, hamınızı bir tək ümmət edərdi; lakin

570 ............................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

sizə verdiyi nemətlər içində sizi sınamaq istədi. Elə isə xeyirli işlərdə

yarışın; hamınızın dönüşü Allahadır. O sizə ayrılığa düşdüyünüz

şeyləri xəbər verəcək.

49- Insanlar arasında Allahın endirdiyiylə hökm et, onların keflərinə

uyğun gəlmə. Onların, Allahın endirdiyi şeylərin bir qisimindən səni

çaşdırmalarından əsla/çəkin. Əgər dönsələr, bil ki Allah, bəzi günahları

üzündən onları fəlakətə uğratmaq istəyir. Onsuz da/zatən insanların

çoxu yoldan çıxmışlar.

50- Yoxsa cahiliyyə hökmünümü axtarırlar? Qəti məlumatı olan

bir cəmiyyət üçün Allahdan daha gözəl hökm verən kim ola bilər?

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Bu ayələr bir-birləriylə əlaqəlidir. Bütününə tək bir ahəng suverendir.

Başdan sona eyni axış sürüb getməkdədir. Bundan da

aydın olur ki, ayələr, Ehlikitaba mənsub bir qrup haqqında

enmişdir. Adı çəkilən qrup, Tövratın bəzi hökmləriylə əlaqədar olaraq

Rəsulullahın hökmünə müraciət edərlər. Gözləmələri, Hz. Məhəmməd-

'en (s. a. a) Tövratın mövzuya bağlı hökmündən fərqli bir hökm verəcəyi

istiqamətindədir. Beləcə Tövratın ağır hökmündən qaçıb Peyğəmbərimizin

(s. a. a) hökmünə razı olacaqlar.

Bu vaxt, aralarında bu növ bir danışma etməyi də laqeydlik

etmirlər: "Eger sizə bu verilsə -yəni fərdi arzularınıza uyğun gələn

hökm verilsə- alın; eger bu verilməzsə -yəni sizə Tövratın hökmü

uzaqgörənlik-lürse- çəkinin!"

Hz. Peyğəmbər (s. a. a) onları Tövratın hökmünə uyğun gəlməyə yönəldər,

onlar bundan qaçınarlar. Bu vaxt, münafiqlərdən bir qrup da,

Ehlikita-bın, Peyğəmbərimizdən fətva istəyən, hökmünə müraciət edən

mənsubları kimi bir meyl içinə girərlər. Peyğəmbərin (s. a. a) ağılını

çəkib, hevadan hökm verməsini, güclülərin tərəfini tutmasını,

yəni cahiliyyə hökmüylə hökm etməsini istəyərlər. Halbuki: "Qəti məlumatı

olan bir cəmiyyət üçün Allahdan daha gözəl hökm verən kim ola bilər?"

Bu qiymətləndirmə, ayələrin nüzul səbəbinə bağlı rəvayətləri

dəstəkləməkdədir.

Maidə Surəsi 41-50 .......................................................... 571

Buna görə, ayələr Yəhudilər haqqında enmişdir. İçlərindəki şərəfli

komanda/dəstəsindən evli iki adam zina edərlər. Xaxamlar, Tövratda belə

vəziyyətlər üçün nəzərdə tutulan daşlayaraq öldürmə (recm) cəzasını qırmanc

cəzasıyla dəyişdirmək istəyərlər. Bu vaxt, evli insanların zina etmələri

vəziyyətində çarpdırılacaqları cəzanı öyrənmək üzrə Peyğəmbərin

(s. a. a) yanına adam göndərərlər. Əgər qırmanc cəzasını nəzərdə tutsa

qəbul edin, daşlayaraq öldürməyi nəzərdə tutsa qəbul etməyin,

deyə də tənbeh edərlər. Rəsulullah (s. a. a) daşlayaraq öldürmə

hökmünü verər. Bunun üzərinə Yəhudilər, bunu qəbul etməkdən

qaçınarlar. Bu vaxt Rəsulullah (s. a. a), İbni Suruyadan Tövratın

mövzuya bağlı hökmünü soruşar və gerçəyi gizləməməsi üçün onu Allah

və ayələri adına anda verər. Adam doğrunu söyləyər və

Rəsulullaha recm hökmünün Tövratda mövcud olduğunu ifadə edər.

İnşallah, irəlidəki hədislər hissəsində bu hadisəs(n)i daha detallı bir şəkildə

ələ alacağıq.

Bununla birlikdə ayələr şərhləri etibarilə bu xüsusi vəziyyətdən

müstəqildirlər və nüzul səbəbinə bağlı rəvayətlərdə izah edilənlərlə

qeydli deyildirlər. Yaşanan inkişaflara bağlı xüsusi səbəblərdən

ötəri enən Quran ayələrinin tipik bir xüsusiyyətidir bu. Bu kimi ayələrin

eniş səbəblərinin, ayələrin bir çox məqsədi arasında yalnız müəyyən

bir payları olar. Bunun tək səbəbi, Quranın universal və davamlı bir

kitab olması, hər hansı bir zaman və ya məkanla kayıtlanamayacağı,

müəyyən bir qövmə və ya xüsusi bir hadisəyə özgülenemeyeceği gerçəyidir.

Ulu Allah mövzuya bağlı olaraq belə buyurmuşdur: "O yalnız bütün

aləmlər üçün bir ögütdür." (Yusuf, 104) "Aləmlərə xəbərdarlıqçı olması

üçün quluna Furqanı endirən Allah çox müqəddəsdir." (Furqan, 1) "O, bənzərsiz

bir kitabdır. Ki nə qarşısından, nə də arxasından ona batil gəlməz."

(Fussilət, 42)