Nisa Surəsi 77-80

(aşkar etməyərək) bağışlasanız, (bilin ki) Allah da bağışlayıcıdır, (hər

şeyə) güc çatdırandır.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

"Allah pis sözün deyilməsini sevməz; ancaq haqsızlığa uğrayan

başqa." Ragıp əl-Isfahani əl-Tədris planı adlı əsərində "əl-cehr" maddəsi

ilə əlaqədar olaraq bunları söyləyər: "Bir şeyin görmə və ya eşitmə orqanı

baxımından həddindən artıq bir şəkildə zahir olması, açığa çıxışı 'cehere' hərəkətiylə

ifadə edilər. Görmə duyğusunu əsas götürsək; Ərəblər, 'reeytuhu

ciharen=onu açıq bir şəkildə gördüm.' deyərlər. Uca Allah belə buyurmuşdur:

'Allahı açıqca görmədikcə sənə inanmarıq.' [Bəqərə,

55] 'Bizə Allahı açıq-aşkar göstər.' [Nisa, 153]" Ragıp davamla belə

deyər: "Işitme duyğusu baxımından sözün istifadəsinə də bu ayəs(n)i

nümunə göstərə bilərik: 'Aranızdan sözü gizləyən də, onu açıq söyləyən

də... birdir.' [Rə'd, 10]" Tədris planıdan alınan götürmə burada son

tapdı.

Pis söz, qarğış, birinə onda olan və olmayan ayıblayar və pisliklərlə

söymək kimi insanı incidən, narahat edən sözlər deməkdir.

Işte bunların heç birinin açıqdan deyilməsini, aşkar edilməsini

uca Allah sevməz. Bilindiyi kimi uca Allah, biz insanların və ya bizimlə

eyni duyğuları paylaşan digər canlıların sahib olduqları növ-

Nisa Surəsi 148-149 ....................................................... 213

deyil bir sevgidən və buğzdan (nifrətdən) münəzzəhdir. Ancaq əmr

və qadağan faktları, bizim bucağımızdan, təbiətimiz gərəyi sevgi və

buğzdan qaynaqlandıqları üçün, istəyə və istəməmə yəni əmr etmə

və qadağan etmədən kinayə olaraq sevgi və buğz ifadələri istifadə edilmişdir.

Bu səbəbdən, "Allah pis sözün açıqca deyilməsini sevməz."

ifadəsi, haramlığı və keraheti əhatə edəcək şəkildə teşrii sevməmədən

kinayədir.

"Ancaq haksızlıga ugrayan başqa." ifadəsi, munkatı (qopuq)

istisinədir. Yəni, haqsızlığa uğrayan kimsənin, özünə haqsızlıq

edən kimsə haqqında, haqsızlığıyla əlaqədar olaraq pis sözü açıqca

söyləməsinin bir qorxusu yoxdur. Bu, haqsızlığa uğrayan adamın

ancaq haqsızlıq edənin zülmünü açıqlayıcı, haqsızlıqla əlaqədar pisliyini

ortaya çıxarıcı xüsusiyyətdə pis söz söyləyə biləcəyinə bağlı bir

qar/qazancına mövqesindədir. Lakin, bunun kənarına keçərək haqsızlıq edən

kimsədə olmayan pislikləri saymaq ya da etdiyi haqsızlıqla

maraq/əlaqəsi olmayan başqa şeylərdən danışmaqla əlaqədar olaraq ayədə bunun

caiz olduğuna bağlı bir dəlil yoxdur.

Təfsir alimləri, "pis söz" ifadəsi ilə, nəyin nəzərdə tutulduğu

barəsində fərqli görüşlər irəli sürmüşlər. Bəzisinə görə, bundan

məqsəd, qarğışdır. Bəzisi, haqsızlıq edənin zülmünü və təcavüzünü

zikr etməkdir, demişlər vs. Lakin bunların hamısı da ayənin

mütləq ifadəsinin əhatəs(n)i içindədir. Bu səbəbdən ümumi ifadəni,

bunlardan birinə xas etməyi tələb edici bir vəziyyət söz mövzusu

deyil.

"Allah eşidəndir, biləndir." ifadəsi, "Allah pis sözün açıqca

deyilməsini sevməz." cümləsindən qəbul edilən qadağanı gücləndirər

mahiyyətdədir. Yəni, zülmə uğramış bir kimsənin xaricindəkilərin açıqca

pis söz söyləmələri uyğun düşməz. Çünki Allah eşidəndir,

sözləri eşidər; biləndir, deyilən sözləri bilər.

"Bir yaxşılığı aşkar edər və ya gizləsəniz yaxud bir pisliyi (açığa

vurmayaraq) bağışlasanız, (bilin ki) Allah da bağışlayıcıdır, (hər şeyə) güc

çatdırandır." Bu ayə, əvvəlki ayələ bir şəkildə əlaqəlidir. Çünki,

214............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

nemətləri bəxş edən birinin insana etdiyi nemət hədiyyəsinə qarşılıq

təşəkkürün bir ifadəsi olaraq xeyr sözünü açıqdan deyilməsini,

pis sözün və zülmün bağışlayaraq zalıma qarşı pis sözü açıqdan

deyilməməsini əhatə etməkdədir.

Yaxşını aşkar etmək, onu görünər şəkildə etməkdir. Hakkeden

birinə açıqdan infak etmək kimi. Hər bilinən davranışı da bu əhatə

ala bilərik. Çünki, bu cür davranışlarda din sözünün ucaldılması

və insanların bilinən davranışlara təşviqi söz mövzusudur. Ya da şifahi/sözlü

olaraq aşkar etməkdir. Bir neməti verənə açıqdan təşəkkür etmək

və şifahi/sözlü olaraq ondan yaxşılıqla danışmaq kimi. Bu da kadirbilirliğin

və nemət əhlini təşviq etmənin ifadəsidir.

Yaxşılığı gizləmək isə, bilinən hərəkətləri gizlicə etmək deməkdir. Ki

riyadan yaxşıca uzaq və ixlasa yaxşıca yaxın olsun. Necə ki uca Allah

bir ayədə belə buyurmuşdur: "Sədəqələri açıqdan versəniz nə

gözəl! Eger gizləyərək kasıblara versəniz bu, sizin üçün daha xeyirlidir

və sizin günahlarınızdan bir qisimini bağlayar." (Bəqərə, 271)

Pisliyi bağışlamaq, şifahi/sözlü olaraq onun üzərini örtməkdir. Bir insanın

özünə haqsızlıq edənin haqsızlığından danışmaması,

onu insanlar arasında təhqir etməməsi, açıqdan açığa ona pis

bir söz söyləməməsi kimi; hərəkəti olaraq da ona, pis bir qarşılıqda ol/tapılmaması,

caiz olmasına qarşı ondan qisas almamasıdır. Uca Allah

zalımlardan qisas almanın caiz olduğu barəsində belə buyurmuşdur:

"Sizə zülm edənə siz də zulmettigi qədəriylə cavab verin.

Allahdan qorxun." (Bəqərə, 194)

"Allah bağışlayıcıdır, (hər şeyə) güc çatdırandır." ifadəsi,

müsebbep yerinə qoyulmuş səbəb mövqesindədir. Bu baxımdan ifadənin

təqdiri bucaqlımı belə olar: Əgər pisliyi bağışlasanız, Allahın

kamal sifətlərindən biriylə sifətlənmiş olarsınız. -Pisliyə qarşılıq

vermə gücünə sahib olmaqla birlikdə onu bağışlamaq yəni.- Çünki

uca Allah, hər şeyə gücü çatan olduğu halda bağışlayıcıdır. Bu

halda bir cəza, ancaq bəzi şərtləri etibarilə cəza olma xüsusiyyətini

qazanar. Iyiliği açıqdan etmək və ya gizlidən etmək, yəni hər vəziyyətdə

yaxşılıq etmək də ulu Allahın bir xüsusiyyətidir. Ayənin bu xüsusa i-

Nisa Surəsi 148-149 .................................................... 215

lişkin bir işarə saxlayır olması ehtimal xarici deyil.

AYƏLƏRİN HADISLER İŞIĞINDA ŞƏRHİ

Mecma-ul Bəyan təfsirində belə bir qiymətləndirməyə yer verilir:

"Uca Allah, intiqam məqsədiylə açıqca söyməyi, pis söz söyləməyi

sevməz. Ancaq haqsızlığa uğrayan xaric. Belə bir kimsənin

dində qisas almanın caiz olduğu bir barədə, özünə haqsızlıq

edəndən qisas almasında bir qorxu yoxdur. Bu görüş, Imam Mis'-

dan (ə.s) rəvayət edilmişdir."

Təfsir-ul Ayyaşidə Əbul Carud kanalıyla Imam Cəfər Sadiğin

(ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Pis sözü açıqca söyləmək, bir insanda

olan pislikləri izah etməkdir." [c. 1, s. 283, h: 297]

Təfsir-ul Qummuda deyilir ki: "Bu ayənin təfsirinə bağlı bir başqa

hədis belədir: Bir adam yanına gəlsə, səndə olmayan bəzi

yaxşılıqlardan danışsa, səni tərifləsə, etmədiyin saleh əməlləri sıralasa,

əsla/çəkin bunu qəbul etmə və onu yalanla. Çünki o sənə zülm etmişdir."

Təfsir-ul Ayyaşidə müəllif öz rəvayət zənciriylə Fadl b. Əbu

Quraradan, o da Imam Cəfər Sadiqdən (ə.s), "Allah, pis sözün açıqca

deyilməsini sevməz; ancaq haksızlıga ugrayan başqa."

ayəsiylə əlaqədar olaraq belə rəvayət edər: "Bir kimsə bir birliyi qonaq

etsə, ancaq onları qonaq edərkən pis davransa, o kimsə

haqsızlıq etmiş olar. Bu səbəbdən qonaqların onun əleyhində danışmalarının

bir qorxusu yoxdur." [c. 1, s. 283, h: 296]

Mən deyərəm ki: Eyni hədis, Mecma-ul Bəyan adlı təfsirdə Imam

Sadiqdən (ə.s) mürsəl olaraq [raviler zəncirinə yer vermədən] rəvayət

edilmişdir. Ehlisünnet qaynaqlarında da Mücahiddən rəvayət

edilər. Bu rəvayətlər, ayədən də qəbul etdiyimiz kimi, hökmün ümumiliyinə

dəlalət edərlər.

216 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Nisa Surəsi 150-152 ........................................................

150- Allahı və peyğəmbərlərini inkar edənlər və (inanma barəsində)

Allah ilə peyğəmbərləri arasında ayrım etmək istəyib

"Bir qisiminə inanarıq, bir qisimini də inkar edərik"' deyənlər və bu ikisinin

(iman ilə küfrün) arasında bir yol tutmaq istəyənlər,

151- İşdə onlar həqiqətən kafir olanlardır. Biz də kafirlərə alçaldıcı

bir əzab hazırlamışıq.

152- Allaha və peyğəmbərlərinə inananlar və onlardan heç biri

arasında ayrım etməyənlər, işdə Allah yaxında onlara mükafatlarını

verəcək. Allah çox bağışlayıcı və əsirgəyicidir.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Surənin axışının bu yerində, bir mötərizə açılır və Ehlikitabın

vəziyyətinə nəzər salınır, küfrlərinin gerçək qaynaqlarına açıqlayıcı

işarələr yönəldilir, kimi haqsızlıqlarına, günahlarına və təxribatçı

sözlərinə bağlı şərhlərə yer verilir.

"Allahı və peyğəmbərlərini inkar edənlər" Bu ifadəylə, Yəhudi və

Xristianlardan ibarət olan/yaranan Ehlikitap birliklər nəzərdə tutulur. Çünki

Yəhudilər Hz. Musaya (ə.s) inanarlar, amma Hz. Isanın (ə.s) və Hz.

Məhəmmədin (s. a. a) peyğəmbərliyini inkar edərlər. Xristianlar

Nisa Surəsi 150-152 ........................................................ 217

də Hz. Musaya (ə.s) və Hz. Isaya (ə.s) inanarkən, Hz. Məhəmmədi

(s. a. a) inkar edərlər. Hərçənd onlar, Allahı və elçilərin bəzisini inkar

etmədiklərini, yalnız bəzisini inkar etdiklərini iddia edirlər; ancaq

uca Allah, onların Allahı və bütün elçilərini inkar etdiklərini

ifadə edir. Bu səbəblə, "Allahı və peyğəmbərlərini inkar edənlər"

şəklindəki mütləq ifadənin məqsədinin açıklanışına ehtiyac duyulmuşdur.

Işte bu səbəblə, "və Allah ilə peyğəmbərləri arasında ayrım

et-mak istəyib, 'Bir qisiminə inanarıq, bir qisimini də inkar edərik'

deyənlər" ifadəsi, "...inkar edənlər" cümləsinə şərh xüsusiyyətli atiflə

ətf edilmişdir. Eyni şəkildə ətf edilən ifadənin bir qisimi də digər

bir qisimini açıqlamaqdadır. Onlar Allahı və elçilərini inkar edirlər;

çünki, "Bir qisiminə inanarıq, bir qisimini də inkar edərik."

deyirlər. Beləcə Allah və elçiləri arasında bir ayrım etmək

istəyirlər, Allaha və elçilərinin bir qisiminə inanır və bir qisimini

də inkar edirlər. Halbuki inkar etdikləri də Allahın elçisidir. Onu

rədd etmək, Allahı rədd etmək deməkdir.

Ardından uca Allah, başqa bir baxımdan da bu xüsusa açıqlıq gətirir

və "bu ikisinin arasında bir yol tutmaq istəyənlər" ifadəsinə

yer verərək şərh məqsədli bir atiflə məsələyə ölçü qazandırır.

Belə ki, onlar Allaha və bütün elçilərinə inanmaqla, Allahı və

bütün elçilərini inkar etmək arasında, bəzisinə inanıb bəzisini inkar

edərək bir orta yol tutmaq istəyirlər. Halbuki Allahın yolu, ancaq

ONA və bütün peyğəmbərlərinə inanmaqdan keçər. Çünki elçinin

elçiliyi barəsində bir fəaliyyəti, bir səlahiyyəti söz mövzusu deyil. Bu səbəbdən

ona inanmaq Allaha inanmaqdır, onu inkar etməksə sırf Allahı

inkar etmək deməkdir.

Bu halda elçilərin bir qisimini inkar edib bir qisiminə və Allaha

inanmaq, Allah ilə elçiləri arasında ayrım etməkdən başqa bir

şey deyil. Bunun bir başqa mənas(n)ı da elçiyə Allahdan müstəqil

bir fəaliyyət və səlahiyyət tanımaqdır. Bu səbəbdən bu şəkildə müstəqillik

tanınan elçiyə inanmanın, Allaha inanmaqla bir əlaqəsi, onu inkar

faktorun/etmənin də Allahı inkar etməklə bir elin idisi yoxdur. Beləcə bu

218 .......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

tutumları axtar/ara yol deyil, bunun xaricində bir yoldur. Ona inanmaqla

onu inkar etmənin, Allaha inanmaqla ONU inkar etmə ilə bir əlaqəsi

olmadığı fərz edilən bir kimsə üçün peyğəmbərlik xüsusiyyəti necə

təsəvvür edilə bilər?

Bu səbəbdən bura şübhə aparmaz bir gerçəkdir ki: Bu xüsusiyyətdə

olduğu fərz edilən birinə inanmaq və ona itaət etmək, ulu Allaha

ortaq qaçmaq deməkdir. Bu səbəblə, uca Allahın onları "elçilərin

bir qisiminə inanmaq, bir qisimini də inkar etmək, beləcə Allah ilə

elçiləri arasında bir ayrıma gedərək ikisinin arasında bir yol tutmaq

istəyirlər." şəklində təyin etdikdən sonra, onların gerçək kafirlər

olduqlarını ifadə etdiyini görürük: "Işte onlar həqiqətən kafir olanlardır."

Ardından onlara sərt ifadələrlə bir təhdid yönəldir: "Biz

də kafirlərə alçaldıcı bir əzab hazırlamışıq."

"Allaha və peyğəmbərlərinə inananlar və onlardan heç biri arasında

ayrım etməyənlər" Əvvəlki ayədə Allah ilə elçiləri arasında ayrım

edənlər təkfir edildikləri, Allahı və elçilərini inkar etdikləri ifadə edildiyi

üçün, bu ayədə bir əleyhdar mənzərə olaraq Allaha və aralarında

ayrıma getmədən bütün elçilərinə iman etmə vəziyyəti gündəmə gətirilir

və tablo/cədvəl tamamlanır.

"Biz də kafirlərə alçaldıcı bir əzab hazırlamışıq." ifadəsində

əvvəlki ayədə keçən üçüncü şəxs şəklindəki ifadə tərzindən birinci

çoxluq şəxsə keçiş edilir. Sonra ifadə tərzi ikinci şəxsə keçilərək

bu şəkildə dəyişdirilir: "Işte (ey Peyğəmbər,) Allah yaxında

onlara mükafatlarını verəcək." [Ərəbcədə "ulaike" sözü iki

şeyi ifadə edər: Həm həmsöhbəti bildirər, həm də işarə edilmək istənən

kəsləri.] Bu tərz bir ifadə dəyişikliyinin hikməti bu olsa

lazımdır: Ifadenin vurğulu olması və reallaşmanın qəti olduğunu

ifadə etməsi baxımından cəzanı birinci çoxluq şəxsə nisbət etmək,

üçüncü tək şəxsə nisbət etməkdən daha təsir edicidir.

Ikinci ayədəki [yəni, peyğəmbərə xitab olaraq "Işte Allah yaxında

onların..." ifadəsindəki] xitab tərzi dəyişikliyindən də bənzəri bir

çıxarsama edilə bilər. Çünki Allahın vədinin reallaşacağını ən/en

yaxşı bilən biri olaraq vəd ehtiva edən xitabın Peyğəmbər əfəndimizə

Nisa Surəsi 150-152 .................................................... 219

(s. a. a) yönəldilməsi, reallaşma zamanının yaxın olduğuna bağlı

bir göstərici mövqesindədir.

220 .................................əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Nisa Surəsi 153-169 ....................................................... 221

153- Ehlikitap səndən, özlərinə göydən bir kitab endirməyini

istəyirlər. Onlar Musadan, bundan daha böyüyünü istəmişlər idi və

"Bizə Allahı açıq-aşkar göstər" demişlər idi. Zülmlərindən ötəri dərhal

onları ildırım çarpdı. Özlərinə açıq dəlillər gəldikdən sonra

də buzovu tanrı əldə etdilər. Lakin biz bunu da bağışladıq və Musaya

açıq-aşkar bir burhan və dəlil verdik.

154- Söz vermələri üçün Dövr dağını üzərlərinə qaldırdıq və onlara

"Səcdə edərək qapıdan girin" dedik, "Şənbə günü həddi

aşmayın (o günün qadağanını tapdalamayın)" dedik və onlardan möhkəm

bir söz al/götürdük.

222 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

155- Sözlərini pozmalarından, Allahın ayələrini inkar etmələrindən,

haqsız yerə peyğəmbərləri öldürmələrindən, "Ürəklərimiz

pərdəlidir" demələrindən ötəri (özlərinə əvvəldən halal qılınan

təmiz şeyləri qadağan etdik.) Xeyr, (onların ürəkləri pərdəli deyil;)

Allah inkarlarından ötəri o ürəklər üzərinə möhür vurmuşdur. Artıq

çox az bir qisimi xaric, inan-mazlar.

156- Bir də inkar edib Məryəmə böyük bir böhtan atmalarından,

157- Və "Allah elçisi Məryəm oğulu Isa Məsihi öldürdük" demələrindən

ötəri (özlərinə əvvəldən halal qılınan təmiz şeyləri qadağan etdik.)

Halbuki onu öldürmədilər də, asmadılar da; lakin bu iş

özlərinə, bənzər göstərildi. Onun haqqında ixtilafa düşənlər,

ondan yana tam bir şübhə içindədirlər; bu barədə zənnə uyğun gəlmək

xaricində, heç bir məlumatları yoxdur və qəti olaraq onu öldürmədilər.

158- Əksinə Allah onu özünə yüksəltdi. Allah güclü və üstündür,

hikmət sahibidir.

159- Ehlikitapdan, İsanın ölümündən əvvəl ona inanmayacaq

heç kim yoxdur. Qiyamət günü də o, onlara şahid olacaq.

160- Yəhudilərin etdikləri zülmdən, Allah yolundan üz çevirmələrindən

ötəri özlərinə (əvvəldən) halal qılınan təmiz şeyləri

qadağan etdik.

161- Bir də daşınmağa çağırıldıqları halda faiz al/götürmələrindən və haqsızlıqla

insanların mallarını yemələrindən ötəri (belə etdik). Içlerinden

inkar edənlərə də acı/ağrılı bir əzab hazırladıq.

162- Lakin içlərindən elmdə dərinləşənlər və möminlər, namazı

edənlər və zəkatı verənlər sənə endirilənə və səndən əvvəl endirilənə

inanarlar. Allaha və axirət gününə inananlar, işdə onlara

böyük bir mükafat verəcəyik.

163- (Çünki) biz Nuha və ondan sonra gələn peyğəmbərlərə

vəhy etdiyimiz kimi, sənə də vəhy etdik. Və (necə ki) Ibrahimə, Ismailə,

Ishaka, Yaquba, nəvələrə, Isaya, Eyyuba, Delfinə, Haruna

və Süleymana vəhy etdik. Davuda da Zəburu verdik.

164- Bir qisim peyğəmbərləri sənə daha əvvəl izah etdik, bir

Nisa Surəsi 153-169 ...................................................... 223

qisimini isə sənə izah etmədik və Allah Musayla danışdı.

165- (Onları) elçilər, müjdələyicilər və xəbərdarlıqçılar olaraq göndərdik

ki, insanların peyğəmbərlərdən sonra Allaha qarşı bir hüccetleri

olmasın! Allah üstün və güclüdür, hikmət sahibidir.

166- Lakin Allah, sənə endirdiyinə şahidlik edər; onu öz məlumatıyla

endirmişdir. Mələklər də (buna) şahidlik edərlər. Şahid olaraq

Allah efir.

167- İnkar edən və Allahın yolundan saxlayanlar, şübhəsiz uzaq

(tünd) bir pozğunluğa düşmüşlər.

168- İnkar edib zülm edənləri Allah əsla bağışlayacaq deyil.

Onları bir yola çatdıracaq da deyil.

169- Ancaq (onları) cəhənnəm yoluna çatdırar; onlar orada əbədi

qalarlar. Bu da Allaha asandır.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Ayələr, Ehlikitabın Peyğəmbərimizdən (s. a. a), göydən özlərinə

bir kitab endirilməsini istədikləri bir xüsusu zikr edərək

başlayır. Çünki Quranın Ruh-ul Əmin vasitəsilə hissə hissə endiyinə

qəti olaraq razısalma olmuş deyillər idi. İndi onların bu istəklərinə

cavab verilir.

"Ehlikitap səndən, özlərinə göydən bir kitab endirməyini istəyirlər."

Ehlikitap, Quranda keçən bənzəri mövzularda işarə edildiyi kimi

Yəhudilər və Xristianlardır. Buna görə, bu istəkdə ol/tapılanlar hər

iki birlik birdəndir, yalnız Yəhudilər deyil.

Amma bu, ayələrin axışı içində Allahı açıqca görmək, buzovu

ilah əldə edib tapınmaq; Dövr dağı üzərlərinə qaldırılıb başlarına tikildiyində,

səcdə etməyə əmr edildiklərində və şənbə günü qoyulan

qadağanı tapdalamaqdan nəhy edildiklərində verdikləri sözə əməl etməmək

kimi sıralanan zülmlərin və cinayətlər/günahların sırf Yəhudilər tərəfindən

sərgilənmiş olmasıyla ziddiyyət təşkil etməz.

Çünki, hər iki qrup da eyni mənşəyə söykən/dözər. Yəni, hər ikisi də

224 ............................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Israil xalqıdırlar, o irqə mənsubdurlar. Hz. Musa (ə.s) və Hz. Isa (ə.s)

bu xalqa/halqa göndərilmişlər. Hərçənd Hz. Isanın göyə yüksəldilməsindən

sonra, çağırışı Romalılar, Ərəblər, Həbəşlilər və Misirlilər kimi

Israilli olmayan xalqlar arasında da yayılmışdır. Ancaq Isanın

qövmünün ona etdiyi zülm, Musanın qövmünün ona etdiyi zülmdən

geri qalmaz.

Işte hər iki qrup da eyni mənşədən sayıldıqları üçün, Yəhudiləri

maraqlandıran cəza daxilində yalnız Yəhudilər zikr edilir: "Yəhudilərin

etdikləri zülmdən... ötəri özlərinə halal qılınan

təmiz şeyləri qadağan etdik." Yenə bu səbəblə, Hz. Isa (ə.s) də daha

sonra zikr edilən rəsullar arasında sayılır, eynilə Hz. Musanın (ə.s)

də aralarında sayılması kimi. Əgər xitabın hədəfi sırf Yəhudilər olsaydı,

bu, səhih olmazdı. Hətta ayələrdən sonra, "Ey Ehlikitap!

Dininizdə həddindən artıq getməyin və Allah haqqında ancaq gerçegi söyləyin.

Məryəm oglu Isa Məsih..." (Nisa, 171) ifadəsinə yer verilməsi də

yenə bu yüzdəndir.