Nisa Surəsi 77-80

Yekunlaşdıracaq olsaq: İstəkdə ol/tapılanlar, bütün Ehlikitapdır.

Xitabın hədəfi onlardır. Bunun səbəbi, aralarındakı soy birliyindən

qaynaqlanan xarakter eyniliyidir. Haqsız mühakimədə ol/tapılmaq, yalan

söyləmək, ölçüsüzlük, əhdlərə və sözlərə riayət etməmək onların

ortaq xarakterləridir. Bu səbəbdən sərgilədikləri ortaq rəftarlarda xitab

bütününə istiqamətlidir. Içlerinde bir qrup fərqli bir tutum sərgiləmişsə,

xitab da xüsusi olaraq o qrupa istiqamətli olmuşdur.

Rəsulullahdan (s. a. a) istədikləridirsə, göydən üzərlərinə bir kitab

endirməsidir. Bu istəyi, Quranın enişindən və özlərinə oxunuşundan

əvvəl dilə gətirmirlər. Çünki bu hadisə Mədinədə keçməkdədir.

O günə qədər Quranın Məkkədə enən qisimi və Mədinədə

enən qisiminin bir hissəs(n)i özlərinə çatmışdı. Buna baxmayaraq belə

bir istəkdə ol/tapılmalarının səbəbi, onun peyğəmbərliyin bir dəlili

olduğuna razısalma olmamalarıdır. Çünki Quranı səmavi bir kitab

saymırdılar. Halbuki Quran, o günə qədər endiyi qisimi etibarilə

meydan oxuyurdu və bir möcüzə olduğunu qışqırırdı. Nisa surəsindən

əvvəl enən Isra, Yunus, Hud və Bəqərə surəsinin bu xüsusla

Nisa Surəsi 153-169 ...................................................... 225

əlaqədar olaraq ehtiva etdikləri ifadələri buna nümunə göstərə bilərik.

Bu halda, Quranla əlaqədar inkişaflar gözləri qarşısında cərəyan

etməsinə qarşı göydən bir kitabın endirilməsini istəmələri, sözün

tam mənasıyla axmaqlıq idi. Beləsinə boş və mənasız bir istək

ancaq haqqa uyğun gəlməyən, həqiqətə boyun əyməyən, ciddilikdən

məhrum, arzusunun istəkləri istiqamətində ağılına əsəni edən,

heç bir bağ, heç bir qeyd tanımayan, əsassız, berduş insanlardan

sadır ola bilər. Necə ki Qureyşlilər də üzərlərinə enən Quran və aralarında

yayılan haqq çağırışı ilə əlaqədar olaraq belə bir məsuliyyətsiz rəftar

içinə girmişlər idi. Quran onların bu laqeydliklərini belə dilə gətirər:

"Ona Rəbbindən bir möcüzə endirilsə ya! deyirlər." (Yunus, 20) "Ya

də göge çıxmalısan. Amma oradan bizə, okuyacagımız bir kitab endirmədikcə

sənin yalnız göge çıxmağına da inana bilmərik." (Isra, 93)

Yuxarıda işarə etdiyimiz bu xüsuslardan ötəri, uca Allah onların

bu istəklərinə iki maddə halında cavab verir.

Birincisi: Onlar, mütəmadi olaraq cəhalət və pozğunluq içində vurnuxan bir birlikdir; ən qorxunc zülmləri işləməkdən, açıq-aşkar sənədlərlə dəstəkli

haqqı inkar etməkdən, haqq məzmunlu mesaja qarşı çıxmaqdan, ən/en

möhkəm və ən qəti qərara bağlanmış müqavilələri tapdalamaqdan

qaçınmazlar; hər cür yalandan, böhtandan və zülmdən geri dayanmazlar.

Belə olanlara cavab vermək, təkliflərinə cavab vermək

doğru olmaz.

İkincisi: Allahın endirdiyi kitab, yəni Quran Allahın və mələklərin

şahidlikləriylə dəstəklidir. Quran da, ehtiva etdiyi ayələri vasitəsilə

müxaliflərinə tez-tez meydan oxuyar.

Uca Allah, bu çərçivədə əvvəl bu cavabı verir: "Onlar Musa'-

dan, bundan daha böyüyünü istəmişlər idi." Yəni, səndən özlərinə

göydən bir kitab endir, şəklindəki istəklərindən daha böyüyünü

Musadan istəmişlər idi "və 'Bizə Allahı açıq-aşkar göstər' demişlər idi." Yəni,

ONU ayan bəyan, çılpaq gözlərimizlə görək. Bu, insanın cahillikdə,

boşboğazlıqda və azğınlıqda çata biləcəyi son nöqtədir. "Zülmlərindən

ötəri dərhal onları ildırım çarpdı." Bu hekayə, Bəqərə surəsinin

55-56. ayələrində və Ə'RAF surəsinin 155. ayəsində detallı o-

226 ................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

larak izah edilməkdədir.

Ardından uca Allah belə buyurur: "Özlərinə açıq dəlillər

gəldikdən sonra da buzovu tanrı əldə etdilər." Bütə tapınıcılığın batil olduğu

ortaya çıxdıqdan və ya uca Allahın hər cür cisimdən və sonradan

olmalıktan münəzzəh olduğu açıq-aşkar olaraq ortaya qoyulduqdan

sonra bir büt əldə edərək ona qulluq təqdim etmişlər idi. Bəşəri cəhalətin

ən çirkin, ən üz qızardan, ən/en utanc verici nümunəsidir bütə tapınıcılıq.

"Lakin biz bunu da bağışladıq və Musaya açıq-aşkar bir burhan və dəlil

verdik." Bu barədə Hz. Musa (ə.s) onlara yaradıcılarına tövbə etmələrini

və bir-birlərini öldürmələrini əmr etmişdi. Onun bu əmrini tutmuşlar idi,

buna görə uca Allah onları bağışlamışdı; beləcə bu öldürmə

işinin davam etməsindən imtina etmişdi və bütününün öldürülməsinə

razı olmayaraq öldürmə hərəkətinin yarıda buraxılmasını

əmr etmişdi. Işte bağışlamaqdan məqsəd bu idi. Ardından

Israiloğullarına, Samiriyə və buzovuna müsəllət qılınmasıyla Hz.

Musaya açıq-aşkar bir burhan və dəlil verildi. Bu hekayə də Bəqərə surəsinin

54. ayəsində detallı olaraq izah edilər.

Davamla belə buyurur ulu Allah: "Söz vermələri üçün Dövr dağını

üzərlərinə qaldırdıq." Burada uca Allahın onlardan al/götürdüyü bir söz

nəzərdə tutulur. Ki bu sırada Dövr dağını üzərlərinə qaldırmış, başlarına

tikmişdi. Bu hekayə də Bəqərə surəsinin 63. və 93. ayələrində iki

dəfə zikr edilər.

Sonra belə buyurur: "və onlara, 'Səcdə edərək qapıdan girin'

dedik, 'Şənbə günü həddi aşmayın' dedik və onlardan möhkəm bir

söz al/götürdük." Bu iki hekayə də həm Bəqərə surəsinin 58-65. ayələrində,

həm də Ə'RAF surəsinin 161-163. ayələrində izah edilər. Ayədə

haqqında danışılan "misak=sağlam bir söz al/götürmə"nin, bu iki hekayəyə və digər

hekayələrdə işarə edilən xüsuslara dönük olması uzaq bir ehtimal

deyil. Çünki Quran, Israiloğullarından müqavilə alınışını dəfələrlə

zikr edər: "Biz Israilogullarından belə söz al/götürmüşdük: Allah'-

dan başqasına qulluq etməyəcəksiniz..." (Bəqərə, 83) "Bir-birinizin

qanını dökmeyeceginize, bir-birinizi yurdlarınızdan çıkarmayacagınıza

dair sizdən qəti söz al/götürmüşdük. Sonra bunu beləcə qəbul

Nisa Surəsi 153-169 ..................................................... 227

etmişdinilik, buna siz şahidsiniz." (Bəqərə, 84)

"Sözlərini pozmalarından" İfadənin orijinalının başındakı "fa"

hərfi detallandırma məqsədlidir. "Fe-bima" sözündəki "ba" hərfi

cerri isə, -cinayətlər/günahları sıralanan- bir neçə ayə sonrakı, "onlara qadağan etdik."

deyə başlayan ifadəylə elin idilidir. Ayələr, uca Allahın onlara

verdiyi qorxunc dünyəvi və ührəvi cəzanı şərh məqsədinə istiqamətlidir.

Bu çərçivədə, daha əvvəl sözü edilməyən bəzi pis tətbiqləri

də zikr edilir.

"Sözlərini pozmalarından" ifadəsi, yuxarıda işarə edilən müqavilələri

tapdalamaları və verdikləri başqa müqavilələri də -ki burada onlardan

danışılmır- tapdalamaları xüsusuna bağlı bir xülasə xüsusiyyətindədir.

"Allahın ayələrini inkar etmələrindən" Bu ifadə, Hz. Musa (ə.s)

zamanında və ondan sonra işlədikləri küfr növlərinin bir xülasəs(n)i

hökmündədir. Ki Quran bu cür küfrə sapışlarının çoxunu bizə köçürməkdədir.

Bunlar arasında, ayələr qrupunun başında toxunulan

iki mövzu vardır. Bununla bu ifadələri nəzərdə tuturam: "Musadan,

bundan daha büyügünü istəmişlər idi və 'Bizə Allahı açıq-aşkar

göstər' demişlər idi.", "Özlərinə açıq dəlillər gəldikdən sonra da

buzagıyı tanrı əldə etdilər."

Ayələrin girişində [yüz əlli üçünçü ayədə], bu iki hadisənin [Allahı

açıq-aşkar olaraq görməyi istəmələri və buzovu tanrı əldə etmələri] önə

alınmış olmasına qarşı, bu ayədə [yüz əlli beşinci ayədə] "Allah-

'ın ayələrini inkar etmələri" şəklindəki bir cümlə ilə "sözlərini

pozmaları"ndan sonra zikr edilməsinin səbəbi, iki ayənin mövqelərinin

fərqliliyidir. Bu səbəbdən gərəkləri də faralılıq ifadə etmişdir. Çünki

ayələr qrupunun giriş qisimində, göydən üzərlərinə bir kitab endirilməsi

şəklindəki istəkləri, bundan daha da böyüyünü istəmiş olmaları

və buzovu tanrı əldə edib tapınışları zikr edilir ki, bu mövzunun

axışına daha uyğun və daha doğrudan elin idili bir seçkidir. Bu

və sonrakı ayələrsə, haqq dəvətinə razılıq etmələrindən və bunun

səbəblərinin izahatından sonra işlədikləri əməllərə qarşılıq olaraq

al/götürdükləri cəzanı gündəmə gətirir. Belə bir çərçivədə, sözlə-

228 ..................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

rin pozulmasından danışmaq daha uyğun və izahatın ruhuna da

daha yaxındır.

"haqsız yerə peyğəmbərləri öldürmələrindən" Burada Hz.

Zekeriya, Hz. Yəhya və digərləri nəzərdə tutulur. Ki Quran bunların adlarını

vermədən ümumiyyətlə öldürüldüklərindən danışar.

"və 'Ürəklərimiz pərdəlidir' demələrindən ötəri (özlərinə əvvəldən

halal qılınan təmiz şeyləri qadağan etdik.)" Ifadenin orijinalında keçən

"ğulf" sözü, "eğlef"in çoxluğudur. Yəni ürəklərinin üzərində

bir örtü, bir örtük və bir pərdə vardır. Bu, nəbəvi çağırışı duy/eşitmələrinə,

çağırıldıqları haqqı təsdiqləmələrinə maneə meydana gətirir. Bunu söyləyərkən,

dəvəti rədd etdiklərini izah etmək istəyirlər. Bu vaxt qəbul etməyişlərinin

cinayət/günahını da uca Allaha yıxmaq istəyirlər. Ürəkləri örtüklü

olaraq yaradıldıqlarını söyləmək istəyir kimidirlər. Ya da öz əllərindən

olmayaraq, bir seçimləri söz mövzusu olmadan Musanın

çağırışının xaricindəki çağırılar qarşısında bu şəkildə olmalarının nəzərdə tutulduğunu

söyləmək istəyirlər.

Uca Allah onların bu əsassız tezislərini bu ifadələrlə rədd edir:

"Xeyr, Allah inkarlarından ötəri o ürəklərin üzərinə möhür

vurmuşdur. Artıq çox az bir qisimi xaric, inanmazlar." Burada uca Allah,

ürəklərinin haqq məzmunlu mesajı dinləməyişinin qəbul etməyişinin,

Allahın hərəkətinə isnad etdiyini açıqlayır; amma iddia etdikləri kimi, onların

bunda heç bir fəaliyyətləri yox deyil. Tam tərsinə, başlarına bu

vəziyyətin gəlməsi, haqqı inkar etmələrinin, kafir olub haqqa qarşı

çıxmalarının qarşılığıdır. [Bu səbəbdən uca Allah, onların inkarlarına

qarşılıq ürəklərin möhürləmişdir.] Işte bunun bir nəticəs(n)i olaraq bu

qövm, içindəki az ədəddəki bir qrup xaric, iman etməz.

Bu istisna üzərində daha əvvəl danışdıq və ilahi intiqamın xalq

olaraq, cəmiyyət olaraq üzərlərinə endiyini ifadə etdik. Onlar top yekun

bir xalq olaraq ilahi intiqamın həmsöhbətləridirlər. Ürəklərinin üzərinə

möhür basılmışdır. Topluca iman etmələri qeyri-mümkündür. Amma bu,

içlərindəki az ədəddəki insanın iman etməsinə maneə deyil. 1

----

1- [Daha geniş məlumat üçün baxın. c. 4, s. 529, Nisa, 46]

Nisa Surəsi 153-169 .................................................... 229

"Bir də inkar edib Məryəmə böyük bir böhtan atmalarından" Yəhudilər,

Hz. Məryəmi, Hz. Isanı doğurduğu zaman zina ilə günahlandırmışlar idi.

Bu, həm küfr [inkar etmə], həm də böhtan idi. Halbuki Isa, doğumunun

ilk günlərində, "Mən Allahın quluyam. O, mənə kitabı verdi,

məni peyğəmbər etdi." (Məryəm, 30) demişdi.

"Və 'Allah elçisi Məryəm oğulu Isa Məsihi öldürdük' demələrindən

ötəri (özlərinə əvvəldən halal qılınan təmiz şeyləri qadağan etdik.) Halbuki

onu öldürmədilər də, asmadılar da; lakin bu iş özlərinə, bənzər göstərildi."

Al/götürü Imran surəsi daxilində, Hz. Isanın (ə.s) hekayəsi izah edilərkən,

Israiloğullarının Isanın asılaraqmı, yoxsa başqa şəkildə

mi öldürüldüyü barəsində ixtilafa düşdüklərini ifadə etmişdik. Uca

Allahın əvvəl onların İsanı öldürdüklərinə bağlı iddialarını izah etməsinin,

ardından öldürmə və asmağı birlikdə mənfiləşdirərək

zikr etməsinin səbəbi, tam bir rədd və mənfiləşmə məqsədinə istiqamətli

olsa lazımdır. Ki zehinlərdə hər hansı bir şübhə qalmasın. Çünki

günahkarlara tətbiq olunan bir işgəncə növü olaraq çarmıxa gərmək, hər

zaman ölümlə nəticələnməyə bilər. Ayrıca "öldürmə" hərəkəti naməlum

və mütləq olaraq istifadə edildiyində, zehində çarmıxa gərmə faktı

oyanmaz.

Kənar yandan İsanın (ə.s) öldürülmə şəkli barəsində də ixtilaf

vardı. Bu səbəbdən yalnız onun öldürülməsinin mənfilənməsi

də, onu normal bir öldürməklə öldürmədikləri şəklində şərh oluna bilər.

Birinin öldürülməsinin mənfilənməsi, onun çarmıxa gərilərək

öldürüldüyü ehtimalını ortadan qaldırmaz. Buna görə uca Allah,

"Halbuki onu öldürmədilər də," sözündən sonra, "və asmadılar

də" ifadəsinə yer verir ki, izah edilmək istənən xüsus, verilmək istənən

mesaj açıq və əskiksiz olaraq aydın olsun; onun onlar tərəfindən

nə öldürmə, nə də asma, çarmıxa gərmə şəklində öldürülmədiyi

qəti olaraq ifadə edilsin.

Tam tərsinə onun işini qarışdırdılar, bir başqasını ona bənzətdilər

və Hz. Məsihdən (ə.s) başqasını onun yerinə tutaraq öldürdülər

və ya asdılar. Belə bir qarışıqlığın olması mümkündür.

Çünki bu cür hiddətə gəlmiş, idarədən çıxmış, daşqın, ətrafını

230 ................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

yandırıb yıxan/yuyun sıxlıq/izdiham qiyamlarda səhvən öldürmələr, gerçək

günahkar yerinə bir başqasını cəzalandırma nümunələri çoxdur. Onu

Romalı əsgərlərin öldürdüyü deyilir. Romalı əsgərlərinsə onu

çox yaxşı tanımaları gözlənilə bilməz. Bu səbəbdən onun yerinə bir başqasını

tutub öldürmüş olmaları çox yaxşı mümkündür. Qaldı ki, rəvayətlərdə

uca Allahın başqa birini ona bənzər etdiyindən və əsgərlərin

bu bənzər olanı tutub öldürdüklərindən danışılır.

Araşdırmaçı bəzi tarixçilərin dediyinə görə, Hz. Isa (ə.s) ilə əlaqədar

olaraq köçürülən tarixi hekayələr, onun dəvəti çərçivəsində yaşanan

hadisələr, onunla eyni çağda yaşayan kral və dəvətçilər haqqında

izah edilə-gələn hekayələr, Məsih adıyla bilinən iki adama uyğun

düşür. -Ki aralarında beş yüz/üz ildən çox bir zaman vardır- Bunlardan

daha əvvəl yaşayanı haqq üzrədir və öldürülməmişdir. Sonra

gələni isə, batil bir iddianın müdafiəçisidir və çarmıxa gərilərək

öldürülmüşdür. 1 Buna görə, Quranın sözünü etdiyi bənzətmədən

məqsəd, sonrakı qurşaqların Allahın elçisi Məryəm oğulu Isa Məsih-

'i, çarmıxa gerilənil Məsihə bənzətmələridir. Hərçənd doğrusunu Allah

hər kəsdən daha yaxşı bilər.

"Onun haqqında ixtilafa düşənlər," Yəni, İsa haqqında və ya onun

öldürülüşü mövzusunda görüş ayrılığına düşənlər, "ondan yana tam

bir şübhə içindədirlər" Onun vəziyyəti haqqında məlumat sahibi deyildirlər;

"bu barədə zənnə uyğun gəlmək xaricində heç bir məlumatları yoxdur." Bir-birlərinin

ağızından qabdıqları sözlərə söykən/dözərək təxmin icra edirlər,

seçim ortaya qoyurlar.

"və qəti olaraq onu öldürmədilər." Onu yakinen və qəti olaraq

öldürmədilər. Və ya sənə qəti olaraq xəbər verirəm ki, onu öldürmədilər.

Bir görüşə görə, "onu öldürmədilər" ifadəsindəki əvəzlik,

"məlumat" sözünə dönükdür. Bu vəziyyətdə belə bir məna ifadə

etmiş olar: "Məlumatı qəti olaraq öldürmədilər." Lüğətdə, məlumatın

öldürülməsi deyimi, şübhələrdən təmizlənilməsi mənasını verər. Bəzilərinə

görə də, əvəzlik "zənn"ə dönükdür. Yəni zənnlərini ayırd etmə-

-------

1- Bu araşdırmaçıya görə, indiki Miladi tarixin doğruluğu şübhəlidir.

Nisa Surəsi 153-169 ...................................................... 231

dılar, qətiliyə qovuş-turmadılar. Nə var ki, belə bir mənanın irəli

sürtüldüyü sabit olsa belə, Quran ləfzinin əhatə etmədiyi qəribə bir mənadır.

"Əksinə Allah onu özünə yüksəltdi. Allah güclü və üstündür,

hikmət sahibidir." Uca Allah, bu hekayəni Al/götürü Imran surəsində bu ifadələrlə

izah edər: "Hanı Allah demişdi ki: 'Ey Isa, dogrusu mən səni

tam olaraq alacagım, özümə yükseltecegim." (Al/götürü Imran, 55) Bu

ayədə uca Allah, başda tam olaraq al/götürməkdən, sonra da yüksəltməkdən

danışır.

Bu ayə, axışı etibarilə Yəhudilərin iddia etdikləri öldürmə və

çarmıxa gərmə hadisəsini olumsuzluyor. Buna görə, Hz. İsa, onların

öldürmə və çarmıxa gərmə cəhdlərindən xilas olmuşdur. Yenə ayənin

zahirindən qəbul etdiyimiz qədəriylə, haqqında öldürülmə və

çarmıxa gərilmə iddiası irəli sürülən Hz. Isa (ə.s) bədənlə Allah

qatına yüksəldilmiş, onların sui-qəsdindən yana qoruma altına alınmışdır.

Buna görə Hz. İsa, həm bədənlə, həm də ruhən yüksəldilmişdir.

Yoxsa əvvəl canı alınmış, ardından ruhu Allah qatına yüksəlmiş