Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

1.2. Saxnalashtirish faoliyati jarayonida bolalarda ijodkorlikni rivojlanishining o‘ziga xosligi
Hozirgi kunda ma’lumki, teatrning bir necha turlari faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Bulardan: Komediya teatri,drama,xalq teatri,musiqali drama va komediya ,opera , balet , va qo’g’irchoq teatrlari shular jumlasidandir.
Teatir bu yunoncha (tiyation)so’zidan olingan bo’lib-tomoshaxona degan manoni bildiradi. Jajji kichkintoylarimizning sevimli tomoshasi bu - qo’g’irchoq teatridir. Bu teatr orqali bolalar o’zlariga yaqin va tanish bo’lgan o’yinchoqlarni, ayiqcha quyonch, kuchukcha va boshqa qahramonlarni jonliligi, harakat qilish va gapirish bolalarni o’ziga rom etish. Bu teatr bolalarga katta hi’rsandchilik va quvonch bahsh etish. Bu teatr nafaqat ko’ngil ochish uchun, balki tarbiyaviy ma’nosiga ham qarash kerak.
Bolalar bog’chasida katta va qiyinspektakllarni qo’yish mumkin emas. Kichik sahnali, kichik ertak asosida o’zlarining o’yinchoqlari yordamida qo’yishlari ,mumkin. Bu kichik ko’rinishlarining har biri ham bolalarda katta tasurot uyg’otadi va bayram ertaklariga ko’tarinki ruh bahsh etadi. Har qanday badiiy asarni qo’g’irchoq tetri orqali ko’rsatilsa, bolalar uchun yanada tushunarli bo’ladi. Ekran tayyorlash uchun balandligi 40, uzunligi 60 sm li qalin karton yoki faner uctiga paxmoq gazlamasi yaxshilab yopishtiriladi. Personajlarni tayyorlash uchun o1 rtacha qalinlikdagi kartondan foydalanamiz, tayyor bo’lgan personaj orqasiga paxmoq gazlamasi yopishtiriladi. Personajlar ekranga mana shu yoM orqali yopishtiriladi. Bolalar uchun moijallangan paxmoq neatri (ertak ishtirokchilari, personajlar, dekaratsiyalar, ertak matni, boshlovchi ertakchi bob yoki momodan) iborat boiadi. Paxmoq teatri uchun personajlar quyidagica tayyorlanadi: personajlar karton qog’ozdan qirqib olinadi va rangli bo’yoqda, guashda bo’yaladi. Tayyor boMgan personajlar ertak teksti bilan bitta papkaga solib qo’yiladi.
Qo’g’irchoq tetri uchun eng kerakli bo’lgan shirma tayyorlanadi. Balandligi 50 sm, uzunligi 80 sm reka yordamida tayyorlanadi. Reka, mih orqali qoqilib, orqa tomoniga ikki tomoni ochiladigan qilib, ko’ja yoki germantin orqali birlashtirib unga parda tikiladi va o’rnatiladi. Qo’g’irchoqlarni tayyorlash uchun oddiy shar va un gazeta bo’laklari va klestr kerak bo’ladi. Shar ustiga pap’e -mash’e orqali tayyorlab yopishtiriladi, 7 marta takrorlab yopishtirib chiqadi va quritiladi.
Hona haroratida 2-3 kun qurigach unga qosh.og’iz va burun pap’le mashe orqali tayyorlab yopishtiriladi. Yana quritiladi 2-3 kunpdan so’g yahshilab qurigan shakilga yog’och ulanadi va qoqib, qum qog’oz orqali silliqlanadi. Unga voda imulsiya bo’yog’iga, PVA yelimi 1 qoshiq qo’shib sariq va ochqizil guashdan ozgina qo’shib,rangini chiqarib, paralon orqali yuzini urib-urib bo’yaladi. Guash yordamida ko’z,qosh, og’z chiziladi va laklanadi. Unga qora vimor , teri yordamida soch o’rnatiladi. So’ngra qo’g’irchoq o’rnatiladi. Qo’l, oyoq tikib chixolga patron orqali ulanadi.So’ngra kiyintiriladi.Ertak qahramonlari tayyor bo’lgach, teksti yozib, sahnalashtirishga tayyorlanadi. Ertak ishtirokchilari, personajlar, deratsiyalar, ertak matnl, boshlovchi, ertakchi bobo yoki muammodan iborat bo’ladi.
O'zbekiston Respublikasu rnustaqillika erishish munosabati bilan yosh avlodga ta'limtarbiya berish tizimida ham ayrim yangiliklar sodir bo'ldi. Bu esa o’z navbatida ayrim qo’shimcha vositalaridan foydalanish lozimligini taqazo etmoqda.
Hozirgi paytda yumshoq o’yinchoqlarda bo’lgan talab kundan-kunga ortib bormoqda.
Shunga ko’ra biz maktabgacha tarbiya muassasalari tarbiyachilari, boshlang’ich sinf o’qituvchilarining ishlarini yengillashtirish maqsadida asosan qo’g’irchoq teatri to’garaklarida qo’llanib kelayotgan o’yinchoqlar namunasini e’tiboringgizga havola etishni lozim topdik. Bu o’yinchoqlar tarkibiga, bezaklariga sharoitidan kelib chiqib va mahortingizga ko’ra ayrim o’zgarishlar kiritishingiz mumkin. O’yinchoqlarni berilgan katakchalar yordamida 2,3,4 va bir necha marta kattalashtii ib andazani unga ko’ra tayyorlash qulaydir. Tikish usullarini esa yaxshi bilasiz. Har bir o’yinchoqning qismlari bir-birga tikilgach, ichki qismlarini tashqariga ag’darishini unutmang. lining ichiga esa gazlama bo’laklari, qiyqimlar, paxta tiqilishi mumkin. Ayrim o’yinchoqlarning old va orqa oyoqlari maxkam turishi uchun simdan karkao sifatida foydalaniladi. Ko’z, shoxchalarni yog’ochdan ham tayyorlash mumkin.Bolalar bog’chasida katta va qiyinspektakllarni qo’yish mumkin emas. Kichik sahnali, kichik ertak asosida o’zlarining o’yinchoqlari yordamida qo’yishlari ,mumkin. Bu kichik ko’rinishlarining har biri ham bolalarda katta tasurot uyg’otadi va bayram ertaklariga ko’tarinki ruh bahsh etadi. Har qanday badiiy asarni qo’g’irchoq tetri orqali ko’rsatilsa, bolalar uchun yanada tushunarli bo’ladi.
Qo’g’irchoq tetri uchun eng kerakli bo’lgan shirma tayyorlanadi. Balandligi 50 sm, uzunligi 80 sm reka yordamida tayyorlanadi. Reka, mih orqali qoqilib, orqa tomoniga ikki tomoni ochiladigan qilib, ko’ja yoki germantin orqali birlashtirib unga parda tikiladi va o’rnatiladi. Qo’g’irchoqlarni tayyorlash uchun oddiy shar va un gazeta bo’laklari va klestr kerak bo’ladi. Shar ustiga pap’e -mash’e orqali tayyorlab yopishtiriladi, 7 marta takrorlab yopishtirib chiqadi va quritiladi. Hona haroratida 2-3 kun qurigach unga qosh.og’iz va burun pap’le mashe orqali tayyorlab yopishtiriladi. Yana quritiladi 2-3 kunpdan so’g yahshilab qurigan shakilga yog’och ulanadi va qoqib, qum qog’oz orqali silliqlanadi. Unga voda imulsiya bo’yog’iga, PVA yelimi 1 qoshiq qo’shib sariq va ochqizil guashdan ozgina qo’shib,rangini chiqarib, paralon orqali yuzini urib-urib bo’yaladi. Guash yordamida ko’z,qosh, og’z chiziladi va laklanadi. Unga qora vimor , teri yordamida soch o’rnatiladi. So’ngra qo’g’irchoq o’rnatiladi.
Qo’l, oyoq tikib chixolga patron orqali ulanadi.So’ngra kiyintiriladi.Ertak qahramonlari tayyor bo’lgach, teksti yozib, sahnalashtirishga tayyorlanadi. Ertak ishtirokchilari, personajlar, deratsiyalar, ertak matnl, boshlovchi, ertakchi bobo yoki muammodan iborat bo’ladi.
Qo'g'irchoq qo'lqop teatrlarini aytib bu teatrlarga murojat qilishimiz lozim. Chunki bunday ertaklar olami bolalarning sevimli tomoshasi hisoblanadi. Teatrni ko'rib bolalarning dunyoqarashi kengayib, xotirasida ancha vaqtgacha qoiadi. Soya teatri- qo’g’irchoq teatrining o’ziga xos turlaridan hisoblanadi. Unda qo’g’irchoqlar emas, balki shakllardan iborat o’yinchoqlar o’ynaydi. Tomosha qiluvchilar sahna ro’parasida o’tirib, ekranda yorug’lik orqali harakatlanayotgan soyalar: odamlar, hayvonlar va qushlar soyasini ko’rishi mumkin. Bundan soya teatrini quyidagicha yasash mumkin. Avvalo karton yoki faner orqali ekran yasalib, ekranni yupqa oq doka surp bilan tortib mahkamlanadi. So’ngra har bir guruh yoshiga mos ravishda ertakni tanlab, uni qahramonlarini kartonga tushirib, juda ehtiyotlik bilan qirqiladi. Uni qirqib olingan qora guash orqali bo’yaladi va quritiladi. So’ngra chiroq ya’ni yorug’lik tushurib sahnalashtiriigan ertak namoyish qilinadi.