Ona tili o‘qitish metodiкasi
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tavsifiy insholar
| Muhokama insho
ham maktab o‘quvchilarining nutqiy taraqqiyotida muhim o‘rin egallaydi. Bu insho ham ijodiy ishning o‘ziga xos turi bo‘lib, u bolalardan qiyoslashni, ma’lum bir voqea- hodisaga baho berishni, o‘z nuqtayi nazarini himoya qilishni, o‘zining haqligini isbotlashni talab etadi. Ijodiy ishning bu turi, ayniqsa, bugungi kunda o‘quvchini ta’lim jarayonining ijodiy fikrlovchi faol 330 ishtirokchisiga aylantirish, bahs va munozaralar jarayonida o‘zining haqliligini qattiq turib himoya qilishga o‘rgatish masalasi ko‘ndalang bo‘lib turgan bir sharoitda yanada muhimroq ahamiyat kasb etadi. Muhokama insho uch tarkibiy qismdan iborat: a) o‘rtaga tashlanayotgan asosiy fikrlar (kirish); b) fikrlardan to‘g‘risini dallilar bilan asoslash; v) xulosa chiqarish (xotima). Muhokama insho induktiv yoki deduktiv usulda qurilgan bo‘lishi mumkin. Induktiv usulda qurilgan insholarda avval ilgari surilayotgan fikrni asoslashga xizmat qiladigan dalillar, isbotlar keltirilib, so‘ngra umumiy xulosa chiqariladi. Deduktiv usulda esa umumiy xulosadan xususiyga, umumiyning bo‘laklarini isbotlashga, dalil va asoslar keltirishga o‘tiladi. Tavsifiy insholar ham muhokama inshoning bir ko‘rinishidir. Tavsifiy insholar o‘quvchidan o‘qigan badiiy asar, ko‘rilgan kinofilm qahramonlari haqida shaxsiy fikr-mulohazasini bayon etishni talab etadi. Muhokama inshoning yana bir turi munozara insholardir. Bunday insholarning mavzusi ham munozara shaklida bo‘ladi. Masalan, «Dilkash (Dilmurod, Nigina va h.k.) haqmi?», «Oybek (Sohib, Olim va h.k.) haqiqiy do‘stmi?» kabi mavzularda yoziladigan insholar shunday insholar bo‘lib, o‘quvchi qo‘yilgan munozarali savolga shaxsiy munosabatini bildiradi va o‘z nuqtayi nazarini asoslashga intiladi. O‘qituvchi insho mavzusini sinf o‘quvchilarining hayotidan, ro‘znoma va oynomalarda e’lon qilingan munozarali maqola va xabarlardan tanlashi mumkin. Badiiy asar yoki kinofilmga taqriz yozish ham muhokama inshoning bir ko‘rinishidir. Taqriz turli maqsad va vazifalarni ko‘zlaydi. O‘quvchi taqriz orqali o‘z shaxsiy fikr-mulohazalari bilan o‘rtoqlashadi, tengqurlarining diqqatini shu badiiy asarga qaratadi. Boshqalarda shu badiiy asarni o‘qishga qiziqish uyg‘otadi, munozarali masalalarni o‘rtaga qo‘yadi, badiiy asarning qimmatiga baho beradi. 331 Muhokama inshoning muhim ko‘rinishlaridan yana biri gazeta va jurnallar uchun adabiy-badiiy maqolalar tayyorlashdir. Bu maqolalarda o‘quvchi dilidagi muammolarni o‘rtaga tashlaydi, boshqalarni shu masalada munosabat bildirishga da’vat etadi. Muhokama inshoning yuqorida sanab o‘tilgan ko‘rinishlari bolaning aqliy faoliyatini charxlashga, turmushda yaxshi bilan yomonning mohiyatini chuqur anglashga, o‘z fikri, qarashlari, munosabatlarini qattiq turib himoya qilishga o‘rgatadi. Shunday qilib, insho o‘quvchining ijodiy fikrlash darajasi, dunyoqarashi, adabiy til me’yorlarini nutqiy sharoitlarda qo‘llash imkoniyatlarini belgilovchi asosiy tarozi toshidir. Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|