O’quv-uslubiy majmua та’lim sohasi: 230000 Iqtisod Mutaxassislik

ko‘pincha bond omborlari yoki erkin bojxona hududlari deb ataladi. Erkin bojxona
hududlari tovar olib kirish va olib chiqishda bojdan ozod qilinadi. Ular ko‘plab
mamlakatlarda mavjud.
Erkin savdo hududlari (ESH) ham dunyoda keng tarqalgan. Erkin savdo hududlari
AĶSHda eng ko‘p rivoj topgan. Ularni tashkil qilish 1934 yildagi maxsus qonunda nazarda
tutilgan. Uning maqsadi savdoni rag‘batlantirish, savdo operatsiyalarini tezlashtirish, savdo
xarajatlarini kamaytirishdan iborat.
Oddiy erkin savdo hududlari qatoriga yirik xalqaro aeroportlardagi maxsus «dyuti
fri» magazinlarini kiritish mumkin. Rejim nuqtai nazaridan ular davlat chegaralaridan
tashqarida deb hisoblanadi. Erkin savdo hududlari qatoriga imtiyozli holatga ega bo‘lgan
an’anaviy erkin portlarni kiritish mumkin.
Sanoat ishlab chiqarish hududlari ikkinchi avlod hududlari hisoblanadi. Ular erkin
savdo hududlariga faqat tovar emas, kapital ham olib kiritilishi va ularda faqat savdo bilan
emas, balki ishlab chiqarish faoliyati bilan ham shug‘ullanilishi oqibatida erkin savdo
hududlarining evolyusiyasi natijasida vujudga keladi.
Sanoat ishlab chiqarish hududlari maxsus boj rejimiga ega bo‘lgan hududlarda tashkil
qilinadi. Ularda eksport uchun yoki import o‘rnini bosuvchi tovarlar ishlab chiqiladi. Bu
hududlar sezilarli soliq va moliyaviy imtiyozlarga ega bo‘ladilar.

---

72 
Eksport ishlab chiqarish hududlarini tashkil qilish mantiqi rivojlanayotgan
mamlakatlar iqtisodiyoti bilan belgilangan edi. O‘tgan asrning 60-yillari o‘rtalarida bu erda
sanoat eksportini rag‘batlantirish va xorijiy kapital oqimi yordamida bandlik darajasini
oshrish zaruriyati tug‘ilgan edi.
Texnika kiritish hududlari uchinchi avlod hududlari hisoblanadi (70-80-yillar).
Ular stixiyali tarzda hosil bo‘ladi yoki maxsus ravishda davlat yordamida yirik ilmiy
markazlar atrofida tashkil qilinadi. Ularda yagona soliq va moliyaviy tizimdan
foydalanuvchi milliy va xorijiy tadqiqotchilik, loyixa, ilmiy-ishlab chiqarish firmalari
jamlanadi.
Eng ko‘p texnika kiritish hududlari AĶSH, YAponiya, Xitoyda faoliyat
ko‘rsatmokda. AĶSHda ularni texnoparklar, YAponiyada-texnopolislar, Xitoyda-yangi va
ilg‘or texnologiyalar hududi deb ataladi.
Jahonda eng mashhur va AĶSHda eng yirik «Silikon Velli» nomli texnopark jahon
hisoblash texnikasi vositalari va komp’yuterlar ishlab chiqarishining 20 %ini beradi.
Umuman AĶSHda 80 dan ortiq bunday hududlar mavjud. YAponiyada mahsus hukumat
dasturlari doirasida ilg‘or ilmiy tashkilotlar asosida yigirmaga yaqin texnopolislar tashkil
qilingan. Xitoyda ham bunday hududlar odatda davlatning ilm va texnikani rivojlantirish
rejalarini amalga oshirish paytida tashkil qilinadi. 90-yillarning o‘rtalaridan boshlab Xitoyda
50dan ortiq yangi va ilg‘or texnologiyalarni rivojlantirish hududlari ishlamoqda.
Turli moliya-iqtisodiy, sug‘urta va boshqa xizmatlar ko‘rsatuvchi firma va
tashkilotlar uchun tadbirkorlik faoliyatining imtiyozli sharoitlari yaratiladigan hududlar