Rezistiv datchiklar chizik va burchak xarakatlarni kuch va momentlar,
tebranish va vibratsiyalar, xarakat va yoruglik kabi noelektrik kattaliklarni nazorat
kilish va ulchash jarayonlarida kullaniladi.
Rezistiv
datchiklar
guruxiga
potensiometrik,
kumir
(kontaktli),
tenzometrik kabi datchiklar (fotorezistiv, termorezistiv) kiradi. Bunday turdagi
datchiklarning ish prinsipi nazorat kilinayotgan kattalikning ta’sirida
uning aktiv
karshiligi uzgarilishiga asoslangan buladi.
2.2. Potensiometrik datchiklar
Potensiometrik datchiklarda nazorat kilinayotgan xarakat sezgir elementga
uzatilib uning karshiligi xisobiga uzgaruvchan
yoki uzgarmas kuchlanishga
aylantiriladi (2.2- rasm).
Potensiometrning xarakatlanuvchi kontakti nazorat qilinayotgan xarakatga
bog’langan bo’lib, ob’ektning holati o’zgarilganda uning qarshiligi ham va
ikkilamchi asbobdagi ko’rsatgich o’zgariladi. Ikkilamchi
asbob esa nazorat
qilinayotgan parametrlar birligida darajalangan. Kuchlanishning tebranishlarini
ta’sirini yuqotish maqsadida stabillashgan manbalardan foydalanish tavsiflanadi.
Potensiometrik datchikning statik tavsifnomasini chiziqlikga yakinlashtirish
maqsadida unga muvofiq ish rejimini (2.2-rasm, b, g) topshirishadi yoki reostatni
urash usulini o’zgartiradi.
2.2-rasm. Potensiometrik datchiklar va ularning tavsifnomalari.
Agar chiqish tok yoki kuchlanish belgisi xarakat yo’nalishiga
muvofiqligi
kerak bo’lsa, unda o’rta nuqtali potensiometrdan foydalanishadi (2.2-rasm, v).
Uning tavsifnomasi rasmda keltirilgan (2.2.- rasm, g).
Burchak xarakatlarini nazorat qilish uchun halqasimon potensiometrik
datchiklar qo’llanadi (2.2-rasm, d). Kontaktsiz datchiklar sifatida suyuqlik
potensiometrik datchiklar qo’llanadi (2.2-rasm, ye).
Potensiometrik datchikning tavsifnomalari va
sezgirligi analitik usulda
xisoblanadi. 2.2, a- rasmda ko’rsatilgan sxema uchun quyidagi tenglamani tuzsa
bo’ladi.
;
l
х
R
R
х
;
х
а
а
х
R
R
I
I
(2.2)
.
R
I
)
R
-
(R
I
U
.
I
I
I
a
a
x
СТ
a
x
(2.3)
Potensiometrik datchiklar yuqori darajadagi aniqlik va tavsifnomalari
o’zgarmas, sodda, kichik gabaritlari va arzonligi bilan ajralib turadi.
Bundan
tashkari, ulardan foydalanilayotganda qo’shimcha kuchaytirigichlarni ishlatishni
xojati yo’q, chunki ularning chiqish quvvati ikkilamchi asboblar uchun yetarlik.
Lekin xarakatlanuvchi kontaktning mavjudligi ularning puxtaligini pasaytiradi.
2.3. Kumir plastinkali datchiklar
Ko’mir datchiklarining ish prinsipi, uzining ichki elektr qarshiligi keltirilgan
kuchlar ta’sirida o’zgarishiga asoslangan. Bu turdagi eng sodda datchik (2.3-rasm,
a) grafit disklardan yig’ilgan ko’mir ustindan iborat. Disklar orasiga esa kontaktli
shaybalar o’rnatilgan. Ko’mir ustunning qarshiligi
grafit disklarning kichik
qarshiligi va disk-shayba o’tishi asosiy qarshiliklar yig’indisiga teng. Disk - shayba
o’tishining qarshiligi esa o’z navbatida disk va shaybalar zichligiga, ya’ni bosish
kuchiga bog’liq.
2.3 - rasm. Ko’mir plastinkali datchiklarning sxemalari va tavsifnomalari.
Ko’mir plastinkali datchikning qarshiligi:
Dostları ilə paylaş: