O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. S. Razikov

 

---

132 
12. 4. ATK va ARZ binolarining portlash va yongʻin
xavfi darajasi boʻyicha tasnifi 
Qurilish va loyihalash uchun yongʻin xavfsizligi standartlari 
va yongʻin xavfsizligi texnik shartlariga muvofiq, barcha ishlab 
chiqarish obyektlari xavflilik darajasiga koʻra beshta toifaga 
boʻlinadi.
Ishlab 
chiqaradi 
toifasi 
Ishlab chiqarish 
xususiyatlari 
Xonalar nomi 
Izoh 
A-portlovchi yonuvchan gazlar 
portlashining 
pastki chegarasi 
havo hajmiga 
nisbatan 10% va 
undan 
kamroq;
suyuqlik 
bugʻlarining 
chaqnash harorati 
28°C 
gacha boʻlgan 
gaz va 
suyuqliklar 
Lak-boʻyoq 
materillari ombori 
asetilen, 
gaz generator 
xonasi, 
akkumulyatorlarni 
zaryadlovchi xona 
Yoqilgʻi ombori 
chaqnash harorati 
28°C 
gacha boʻlgan 
yonuvchan 
suyuqliklarni 200 
kg gacha 
saqlashga ruxsat 
beriladi 
akkumulyatorlar 
shamollatiladigan 
maxsus 
shkaflarda 
saqlanadi 
Yoqilgʻi 
omborida 
chaqnash harorati 
28°C 
gacha boʻlgan 
suyuqliklar 
saqlanadi 
B-portlovchi 
yonuvchi 
suyuqlik 
buglarining 
chaqnash harorati 
28 dan 61°C 
gacha boʻlgan 
gaz va 
Lak-boʻyoq 
materillari ombori 
Yoqilgʻi ombori 
chaqnash harorati 
28 dan 61°C 
gacha boʻlgan 
yonuvchan 
suyuqliklarni 400 
kg gacha 

---

133 
suyuqliklar 
saqlashga ruxsat 
beriladi 
akkumulyatorlar 
shamollatiladigan 
maxsus 
shkaflarda 
saqlanadi 
Yoqilgʻi 
omborida 
chaqnash harorati 
28 dan 61°C 
gacha boʻlgan 
suyuqliklar 
saqlanadi.
V-yongʻinda 
xavfli 
suyuqlik 
buglarining 
chaqnash harorati 
61°C dan yuqori 
boʻlgan 
suyuqliklar; 
qattiq yonuvchi 
materiallar 
Avtomobi saqlash 
xonalari; 
Yogʻochni qayta 
ishlash; 
Shina montaj 
xonasi; 
Akkumulyator 
uchun kislota 
saqlash xonasi; 
Avtomobilga 
texnik xizmat 
koʻrsatish xonasi 
G-yongʻinda 
xavfli 
Yonganda suyuq 
holatga keladigan 
materiallar 
Temir-ressor 
boʻlimi; 
Mis-radiator 
boʻlimi 
D-
yonmaydi-
gan 
Yonmaydigan 
materiallar va 
sovuq holatdagi 
materiallar 
Avtomobillarni 
yuvish postlari; 
Mexanika sexi; 
akkumulyatorlarni 
remonti; 
Ehtiyot qismlarini 
saqlash xonasi.

---

134 
12. 5. Yongʻinni nazorat qilish va oʻchirish 
 
Suv. Oʻtni oʻchirishda eng keng tarqalgan modda suvdir. 
Suv oʻzining quyidagi xususiyatlari tufayli oʻtni oʻchirishda eng 
afzal modda hisoblanadi. Suvning issiqlik sigʻimi katta, 
yonayotgan yuzaga tushgan suv uning issiqligini yutib oladi. 
Ma’lumki, 1 litr suv taxminan 539 kal issiqlikni yutadi. Yuqori 
haroratli yuzalarga tushgan suv tezda bugʻlanadi. Bugʻlanish 
natijasida uning hajmi 1700 marta ortadi va vaqtincha 
yonayotgan yuzani qamrab olib havodagi kislorod miqdorini 
kamaytiradi. Suvning yuzalarni hoʻllash xususiyati yongʻinni 
tarqalmasligida katta rol oʻynaydi. Uning sirt tarangligi kichik 
(0,073 n/m) boʻlganligi uchun yonayotgan moddalarning tirqish 
va teshiklariga tezda kirib ularni sovutadi. Bular hammasi oʻtni 
oʻchirishda katta ahamiyat kasb etadi.
Soʻnggi paytlarda suv neft mahsulotlarini ham oʻchirishda 
ishlatilmoqda. Yongʻin boʻlayotgan yuzalarga suv mayda 
zarrachalar holatida sepiladi. Bu mayda tomchilar (0,1-0,5mm 
kattalikdagi) tezda bugʻlanadi va bugʻ yonayotgan suyuqlik 
yuzasini qamrab olib kislorodni oʻtkazmaydi.
Shuningdek suv, oxirgi paytlarda oʻt oʻchirishda keng 
qoʻllanilayotgan havo – mexanik koʻpik hosil qilishda ham 
ishlatiladi.
Oʻt oʻchirishda suvning salbiy xususiyatlaridan biri uning 
elektr tokini oʻtkazuvchanligidir. Bu kuchlanish ostida boʻlgan 
uskunalarni oʻchirishi imkonini bermaydi. Bundan tashqari, suv 
ayrim moddalar (kaliy, natriy) bilan kimyoviy reaksiyaga kiri-
shib parchalanadi. Parchalanish natijasida ajralib chiqadigan vo-
dorod portlashi mumkin, kislorod esa yonishni kuchaytiradi. 
Shuningdek, suv bilan kaltsiy karbidni ham oʻchirib boʻlmaydi, 
chunki unga suv tekkanda yonuvchi gaz – atsetilen ajralib 
chiqadi.

---

135