O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti a. Yu. Xudoyberdiyev turistlar xavfsizligini ta’minlash oliy talimning 810000 – «Xizmat ko’rsatish»
Yüklə 0,57 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kalit so’zlar
- 14-mavzu. Diplomatik xizmatlar bilan aloqa shaxsiy xavfsizlik elementi sifatida
| Maxsus ovqatlanishga buyurtma. Avia bilet sotib olayotganda,
bronlashtirganda yo’lovchi aviakompaniyaning tegishli taklifiga ko’ra, bortda ma’lum tip ovqatlanishga buyurtma berishi mumkin: go’dak uchun ovqat, bolalar ovqati, vegetarian, dengiz taomlari, musulmonlar taomi, past kaloriyali, tuzsiz taomlar va h.k. Ushbu ovqatlanish imkoniyatlari bortda mavjud bo’lsa, aviakompaniya mijoz – turist buyurtmasini tasdiqlaydi. Kalit so’zlar: bron, aviabilet, “O’zbekiston havo yo’llari”, reys, indeks, uchib ketish, uchib kelish, majburiy qaytarish ixtiyoriy qaytarish. Nazorat savollari: 1. Imtiyozli tarif nima? Uning turlari. 2. Turistning aviasion biletni qaytarib berish masalalari qanday hal etiladi? 3. Aviabiletdan qisman foydalanish nima? 209 14-mavzu. Diplomatik xizmatlar bilan aloqa shaxsiy xavfsizlik elementi sifatida Reja: 14.1. Diplomatik yordam xususiyatlari 14.2. Viza muammolarini qanday yengib o’tish mumkin? 14.1. Diplomatik yordam xususiyatlari Doimo yodda tutish kerak, chet elda har qanaqa safar ham ko’ngilli xotiralar qoldiravermaydi. Talonchilik bosqinini oqibatida, pasportsiz, pulsiz qolish yoki chet ellik sherikka aldanib qolish kifoya, ikkinchi marta vataningdan chetga chiqishni hohlamaysan. Tajribalar shuni ko’rsatmoqdaki, bunday vaziyatga tushgan ko’pchilik sobiq sovet fuqarolari chet elda ularga hyech kim yordam bermaydi deb o’ylaydilar. Vaholanki, shunday muassasa bor, u qonunga ko’ra, o’z vatandoshlariga har qanday yordam ko’rsatishga majbur – bu konsullik muassasadir. Afsuski, hozircha O’zbekiston butun dunyo bo’ylab keng diplomatik tarmoqqa ega emas. Lotin Amerikasi, Afrika, Avtraliya, shuningdek Yevropa, Osiyo ko’pchilik mamlakatlarida O’zbekistonnni deyarli elchixonalari yo’q. Shunday ham bo’ladi, bitta elchi bir necha mamlakatlarda o’z davlatining vakili hisoblanadi. Masalan, O’zbekistonning Latviyadagi elchisi Estoniya va Litvada ham o’z funksiyasini bajaradi. Ammo o’zbek xorijiy muassasalari bor davlatlarda ham chet elga jo’nab ketayotgan vatandoshlarimiz ularning manzilini aniqlab olishni xayollariga keltirmaydilar. Shunday bo’lsada, chet el safari yoki sayohatiga otlanayotganda har bir kishi oldindan borayotgan mamlakatlaridagi o’zbek konsullik muassasi manzili va telefon raqamini bilib olsa yomon bo’lmaydi. Yana so’rab olish kerak, yo boshqa shaharlardami. Misol uchun, Turkiyada o’zbek vakolatxonasi ham Anqarada, ham 210 Istambulda mavjud. Bunday ma’lumotlar safarda juda asqotadi. Misol uchun, chet elda turistning pasportini o’g’irlab qo’yishadi yoki o’zi ehtiyotsizlik qilib yo’qotadi. Mamlakatdan turistni ushbu shaxsini ko’rsatuvchi guvohnomasiz chiqarib yuborishadi-kuya, lekin vataniga pasportsiz kiritmasligi aniq. Qo’lida hyech qanday hujjati bo’lmagan turist vaziyat aniqlab olinguncha betaraf zonada o’tiradi. Ma’lumki, bu bir necha kunlar davom etishi mumkin. Agar turist shunday vaziyatga tushib qolsa, o’zbek konsulligiga murojaat qilishi kerak. U yerda unga hujjat rasmiylashtiriladi va bu unga to’siqsiz vataniga qaytish huquqini beradi. Bunday hujjat har qanday turistga berilishi mumkin, u shaxsni O’zbekiston fuqarosi ekanligini tasdiqlaydi. Odatda, buning uchun surati bor biror hujjatni yoki turist haqiqatan o’zbek turisti ekanligini guvohlovchi hujjat ko’rsatish kifoya. Ammo, kishida uning shaxsini isbotlovchi hyech qanaqa hujjat bo’lmasa ham sarosimaga tushmaslik kerak. Vatanida qarindosh-urug’lari, birga ishlovchilar uni O’zbekiston fuqarosi ekanligini tasdiqlashadi, unga qaytishga guvohnoma yozib beriladi. Bu holda anqov sayohatchini faqat o’zbek chegarasida qattiqroq e’tibor bilan tekshirishadi. Chunki ro’y bergan holat haqida, shunday hujjat rasmiylashtirilgani to’g’risida diplomatlar chegarachilarga xabar qilishadi. Shu bois ehtimol siz Rossiyaga kelishingiz bilan qattiq so’roqqa tutilishingiz mumkin lekin vijdoningiz toza bo’lsa, oxir-oqibat sizni uyga qo’yib yuborishadi. Vatanga qaytish guvohnomasi berishga chet eldagi barcha o’zbek konsullik muassasalari vakolatli. Ammo pasportini yo’qotganlar unutmasliklari kerak, qaytishga berilgan guvohnoma O’zbekistondan boshqa mamlakatlarga kirishga huquq bermaydi. Ushbu hujjatga asosan uni istagan joydan qo’yib yuborishadi, lekin faqat uyga qo’yib yuborishadi. O’zbek konsulligi qayerda joylashgani haqida ma’lumot boshqa jiddiyroq vaziyatlarda ham asqotishi mumkin. Agar, masalan, turist polisiyaga tushsa, u bu haqda diplomatik vakolatxonaga xabar qilib, ahvolni tushintirishga haqli. Chunki, turist o’zbek fuqarosi hisoblanadi, shuning uchun o’z mamlakati vakolatxonasiga yordam so’rab murojaat qilishi, tarjimon va advokat so’rashi, maslahat olishi 211 mumkin, bular hammasi qonunda ko’zda tutilgan. Eng muhimi, elchixona unga nisbatan inson haq-huquqlari buzilmasligini kuzatib borishga majbur. Bilib qo’yish kerak, polisiyaning o’zi hamma vaqt ham konsullik bilan aloqa qilishni xushlayvermaydi. To’g’ri, ular bunday paytda ushlangan chet ellik fuqaro haqida konsullikka xabar berib qo’yishga majburdirlar, lekin bunga ko’pincha amal qilishmaydi. Agar ish O’zbekiston degan davlat borligini bilmaydigan mamlakat polisiyasida ko’rilayotgan bo’lsa, yana ham mushkul. Elchixona manzili O’zbekiston fuqarosi chet elda ishga doir maqsadlarda bo’lib, unga biznes bo’yicha hamkorlik taklif qilayotgan odamlarga ishonish mumkinmi, yo’qmi, bilib olish zarurati paydo bo’lgan vaziyatda ham kerak bo’ladi. Odatda, vakolatxonalarda (konsullik-savdo bo’limi yoki savdo vakolatxonasida) O’zbekiston bilan hamkorlik qilayotgan ko’pchilik firmalar haqida ma’lumotlar bo’ladi. Agar biznesmenga firma o’z xizmatini taklif etsa, lekin o’zbek diplomatlari bu firma haqida ma’lumotga ega bo’lishmasa, ushbu mamlakatda axborot uchun qayerga murojaat qilishni maslahat berishadi. Bundan tashqari, o’zbek turisti vaqtincha bo’lgan mamlakatda qandaydir siyosiy to’ntarish, tabiiy ofat, epidemiya ro’y bergan hollarda o’zbek konsulligi o’z fuqarosi taqdiri haqida qayg’urishga, zarur bo’lganda vaqtincha qaytarib yuborish choralarini ko’rishga majbur. Lekin unutmaslik kerak, ushbu mamlakatga kelgan zahoti turist konsulikda ro’yxatdan o’tmasa, bunday tashvishli vaziyatlarda uni topishi va diplomatdan yordam olishi mushkul bo’ladi. Shuning uchun, chet elga guruh bo’lib borayotganda emas, yakka tartibda uzoq muddatga borilayotganda, har ehtimolga qarshi o’zbek konsulligida ro’yxatdan o’tib qo’yish, manzil o’zgarganda konsullik xodimini xabardor qilib qo’yish tavsiya etiladi. Agar bizning konsulligimizda ro’yxatdan o’tib qo’yilsa, zarur bo’lganda IIV muddati o’tgan pasportni muddatini uzaytirish, yangi pasport rasmiylashtirishga yordam ham beriladi. Umid qilmaydigan yagona yordam –moliyaviy ko’mak berilmaydi. Agar turistni tunab ketishga, u qo’lida pulsiz, dollarsiz qolsa, konsullik pul so’rab murojaat qilishning foydasi yo’q. Konsullik tomonidan ajratilgan mablag’ shunchalik ozki, kulfatga uchragan fuqaroga baribir yetmaydi. 212 |