Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

Zamaxshariydıń poeziyalıq shıǵarmalarınan úzindiler 
Atanıń dáwleti uzaǵına bolmas, 
Abroy, dáwletti óziń tappasań bolmas. 
Haramnan qashpaq taqıwanıń

kórki, 
Haramnan qashsań, abroy seniki. 
*** 
Sabırlılıq – danalıqtıń nıshanı, bilseń, 
Danalarǵa uyıp, sabırlı bol, sen. 
*** 
Maǵrup

penen mashruǵında

Allanıń, 

Taqıwa – shariat jolın qatań uslaytuǵın talıp-ilim úlgili musılman.

Maǵrıp-mashruǵ batıs tárep – magrup, mashrıq – shıǵıs tárep. Bul jerde: Allatala jaratqan jerdiń júzinde degen mániste. 

---

33 
Eń súyikli jaydur tuwǵan mákanıń. 
*** 
Ádalatlıq – mehirdur, ádil (adam) – mehriban, 
Mehribanǵa úyirsek mudamı insan. 
Zalım eki dúnyada da azap iyesi, 
Mehribanlar bolar sawap iyesi. 
*** 
Ilim hám bilimge ıqlas áylese bende, 
Qalmaǵay ol nadanlıqtıń húkimliginde. 
Ábiw Áliy Ibn Sina (980-1037) 
Ullı enciklopendist alım, shıpakerlik ilimi (medicina) atalarınıń biri, shayır. 
Ol Buxaraǵa jaqın Afshana qıshlaǵında tuwılǵan. Dáslepki bilimdi jergilikli 
mektepte aladı. Onnan soń Buxarada belgili alımlar hám ustazlardan tálim aladı, 
bilimin tereńletedi. X-XI ásirlerde Samarqand, Buxara, Gurgenj tek Orta Aziyada 
emes, al pútkil musılman dúnyasında dúnyawiy ilimler hám iláhiyat (diniy) ilimler 
orayı sıpatında belgili bolǵan úlken qalalar edi. Sol dáwirdegi mádeniy dástúr 
boyınsha húkimdarlar óz sarayına talantlı ilimpazlardı, shayırlardı, tariyxshılardı, 
táwiplerdi, arxitektorlardı, ataqlı ustalardı jıynap, olarǵa qáwenderlik (sponsorlıq) 
etip, dóretiwshilik miynet etiwine múmkinshilik jaratıp beretuǵın edi. Ibn Sina da 
usınday múmkinshiliklerden paydalanıw baxtına iye boldı. Awır qáste bolǵan 
Buxara ámiri Ibn Sinanıń buyırǵan eminen soń sawalıp ketedi. Bul waqıtta ol on 
altı jasında edi. Usı xızmeti ushın ol ámirdiń bay kitapxanasınan paydalanıwǵa 
ruqsat aladı.
Ibn Sina ilimniń túrli tarawlarında kútá ónimli islegen talantlı alımlardıń biri 
boldı. Biraq onıń atın dúnyaǵa jayǵan hám máńgilestirgen miyneti bes kitaptan 
ibarat «Ál-Qanun, fittib» (Táwiplik, yaǵnıy dawalaw jolları) boldı. (Bul atamanı 
qısqartıp «Ál-Qanun» dep júritedi). Bul miynette túrli keselliklerdiń kelip shıǵıwı, 
olardı emlew, yamasa aldın alıw jolları (házirgi medicinada profilaktika delinedi), 
sonday-aq durıs awqatlanıw, dene tárbiyasınıń densawlıqtı saqlawda áhmiyeti 

---

34 
aytılǵan. Sonıń menen birge hárbir kesellikke dawa bolatuǵın dáriler, olardı 
paydalanıw, tayarlaw jolları, olardıń ximiyalıq quramı, qanday ósimliklerden 
yamasa ximiyalıq elementlerden tayarlanatuǵını aytılǵan. Bunıń menen birge Ibn 
Sina farmakologiya (dáritanıw) ilimine de úlken úles qostı. «Ál-Qanun» kitabı XII 
ásirde-aq latın tiline awdarılıp, Evropa ellerinde XVII ásirge shekem tiykarǵı 
medicinalıq qollanba boldı. Onıń avtorı Evropada Avicenna (Ábiw Áliy Sinanıń 
latınsha aytılıwı) degen at penen belgili boldı.
Ábiw Áliy ibn Sina jaqsı ǵana shayır hám prozaik bolǵan. Máselen, ol ayırım 
dawalaw usılların qosıq (sheyr) túrinde jazǵan. Olardı urjuze dep ataǵan. Arab 
hám parsı tillerinde birqansha ǵázzeller, qasiydalar (táriyipler, maqtawlar), 
rubayılar jazǵan. Onıń poeziyasında ádep-ikramlılıq, ilim-hám maǵriypat, tábiyat 
hám insan salamatlıǵı temaları joqarı sheberlik penen sáwlelengen. 
Ibn Sina nasrda (prozada) birneshe qıssalar jazǵan. Olardan «Yusuf qıssası» 
Quran syujetleriniń biri tiykarında qızıqlı bayanlanǵan.