Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

5.Nawayı risola janrında da tabıslı miynetler jazadı. Risola – bul ilimniń 
qanday da bir máselesin ashıwǵa baǵıshlanǵan kishi kólemli ilimiy miynet, traktat. 
Nawayı «Mezon ul-ovzon» – «Ólshemler tárezisi» risolasında ádebiyattanıwdıń 
qosıq qurılısı máselesine toqtaydı. Bul miynetinde ol arab-parsı sheyr ólshemi 
bolǵan aruz haqqında, aruzdıń túrkiy poeziyada (sheyriyatta) qollanıw 
ózgeshelikleri haqqında sóz etedi. Sonday-aq, túrkiy poeziyaǵa tán janrlıq formalar 
(tuyıqlar, qoshiqlar, h.t.b.) hám olardıń ólshemleri haqqında keń toqtap ótedi. Ol 
hárbir sheyr formasına anıqlamalar beredi hám olardı sheyriy mısallar menen 
tastıyqlaydı. Nawayınıń bul miyneti medreselerde «Ilmi aruz» (aruz haqqında ilim) 
pánin úyrengende oqıw qollanba xızmetin de atqarǵan.
Nawayı zamanında ilimiy miynetlerdi arab tilinde, poeziyanı parsı tilinde 
jazıw dástúri ústemlik etetuǵın edi. Kóp ǵana talant iyeleri shıǵısı boyınsha túrkiy 
bolsa da usı tillerde dóretiwshilik etetuǵın edi. Mısalı, Al-Farabiy, Zamaxshariy, 
Maxmud Qashqarıy, h.t.b. Sebebi, túrkiy til ele bul tiller dárejesinde 
rawajlanbaǵan, jetilispegen, terminologiyası jarlı, tereń ilimiy oy-pikirlerdi, 
júrektiń názik sezimlerin túrkiy tilde sáwlelendiriw qıyın degen pikirler ústinlik 
etetuǵın edi. Nawayı túrkiy xalıqtıń ullı shayırı, filosof alımı, haqqıyqıy azamatı 
sıpatında túrkiy tilde jazılǵan óziniń ájayıp lirikası hám teńi-tayı joq dástanları 
menen bul qatıp qalǵan stereotip pikirlerdi biykarladı. Nawayınıń túrkiyde jazılǵan 
«Xazoyin ul-maoniy» lirikalıq sheyirler kúlliyatın, «Xamsa» dástanın sol waqıttaǵı 
ádebiy hám mádeniy dúnya tolıq moyınladı. Óziniń túrkiy tilde jazılǵan 
tájiriybelerin juwmaqlaw retinde ol «Mukokamat ul-luǵatayin» – «Eki tildiń 
aytısı» risalasın jaratadı (1499-j.). Risalada túrkiy tildiń baylıǵın, gózzallıǵın, 

---

122 
sheyriyatta parsı tilinen qalıspaytuǵının, sonlıqtan, túrkiy shayırlardıń óz ana tili 
túrkiyde jazǵanı abzal ekenligin óziniń tájiriybesi hám anıq mıssallar menen 
dálillep kórsetedi.