Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1.2.
Fənnin məzmunu və vəzifələri “Müəssisənin iqtisadiyyatı” fənni nəzəri və praktiki baxımından öz mahiyyətindən asılı olaraq, iqtisadi elmin tərkib hissəsi olaraq, həm konkret iqtisadiyyata, həm də sahə iqtisadiyyatına aiddir. “Müəssisənin iqtisadiyyatı” fənn iqtisadiyyatın bütün ixtisaslarında iqtisadçı bakalavr təhsil səviyyəsi üzrə iqtisadçı kadr hazırlığı prosesində tədris olunan əsas fənlərin tərkibində mühüm yer tutur (çünki, cəmiyyətdə maddi nemətlər istehsalı, əsasən, mü- əssisələr vasitəsilə həyata keçirilir). “Müəssisənin iqtisa- diyyatı” fənni xüsusi iqtisadi elmlərə konkret iqtisadiyyata və sahə iqtisadiyyatına aiddir. Fənnin əsas vəzifələrindən biri cəmiyyətin tələbatını ödəməsi məqsədilə onun möv- 11 cud olan bütün resurslarını səfərbər etmək və tələb olunan məhsulların istehsalına və xidmət göstərilməsinə yönəldil- məkdir. Bunun üçün istehsalın təşkili, idarə edilməsi, müasir şəraitə uyğun olan iqtisadi və hüquqi islahatlardan gələn vəzifələrlə əlaqədar olaraq, iqtisadiyyat sahəsində, onun təsərrüfat subyektlərində idarəetmə sisteminin tək- milləşdirilməsi, dövlətin müəssisə iqtisadiyyatına tənzim- ləmə tədbirləri, təşkilati prosesləri, onun gələcək inkişafını və s. kimi məsələləri öyrənməkdir. “Müəssisənin iqtisadiyyatı” fənnin tədrisində məqsəd tələbələri müasir zamana uyğun iqtisadiyyatın ümumi qa- nunauyğunluqlarının müəssisələrdə formalaşan xüsusiy- yətləri və onun fəaliyyətinə təsiri formaları təsərrüfat təd- birlərinin həyata keçirilməsinin dəqiq yolları, istiqamət- ləri, texniki, texnoloji və iqtisadi siyasətin planlaşdırılma- sı, istehsalın iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi metodologiyası, bundan əlavə idarəetmə qərarlarının əsas- landırılması metodları tətbiqində təcrübədə öz yerini və səmərəsini tapmış biliklərlə silahlandırmaqdadır. Yuxarıda qeyd olunan kimi, “Müəssisənin iqtisadiy- yatı” fənnin tələbələrə bakalavr səviyyəsinə tədrisin əsas məqsədi müasir tələblərə uyğun olaraq müəssisələrin iqti- sadiyyatının bütün qarşıda duran məsələləri haqqında zə- ruri bilikləri verməkdir. Bu fənnin dərs vəsaitində izah olunan məzmunu və mövzular üzrə quruluşu müəssisənin iqtisadiyyatı ilə sıx bağlı olan proseslərin qarşılıqlı əlaqə və asılılığı nəzərə alınmaqla məntiqi ardıcıllıqla qurulmuşdur. Müəssisəni tələblərə cavab verən fəaliyyətinin öyrə- nilməsi və mənimsəməsi məqsədilə fənnin materialı möv- zular əsasında qurulub və onların arasında ardıcıl və əlaqə- li problemlərin (məsələlərin) həlli izah olunur. 12 Dərs vəsaitinin sayca birinci mövzusunda fənnin ob- yekti, predmeti, əsas vəzifələri və öyrənilməsi metodologi- yasından, bazar iqtisadiyyatının mahiyyətindən və onun xarakterik cəhətlərindən, bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisənin məqsəd və funksiyasından, istehsalın mahiy- yətindən və resurslarından, istehsal prosesinin müxtəlifli- yindən və təsnifatından, bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisələrin iqtisadi məzmunu, əlamətləri və vəzifələrin- dən, onların təşkilinin hüquqi – təşkilati formalarından və təsnifatından, yaradılması və ləğvi qaydalarından, mövcud müəssisələri təkmilləşdirərək bazar iqtisadiyyatı müəssisə- lərinə çevrilməsinin zəruriliyindən və xarakterik cəhətlə- rindən bəhs edilir. Müəssisənin əsasını onun quruluşu, tərkibində olan struktur bölmələri, sex, istehsal sahələri, onların quruluşu prinsipləri, bundan başqa briqadaları, onların növlər üzrə təşkili, fəaliyyəti və nəhayət, icraçıların iş yerləri, onların təsnifatı haqda əsas məsələlər açıqlanır və izah olunur. Müasir zamanda bazar iqtisadiyyatının hərtərəfli in- kişafında sahibkarlığın təşkili, inkişaf mərhələləri, sahib- karlığın əhatə etdiyi sahələri, onun fəaliyyət növləri, for- maları, sahibkarlığın və milli inkişafında özəlləşdirmənin roluna geniş yer ayrılır və ətraflı göstərilir. Hər bir fəaliyyətinin nəticəsi onun səmərəlilik göstə- ricisi ilə ölçülür və qiymətləndirilir. Bu səbəbdən tədqiq olunan materiallardan iqtisadi səmərəliliyinin mahiyyəti və meyarı, onun ümumi (mütləq) və müqayisəli (nisbi) göstəriciləri açıqlanır, onların hesablanması və yüksəldil- məsi yolları izah olunub. Dərs vəsaitinin sonrakı mövzu- sunda idarəetmə mexanizmi və onun ünsürlərindən, idarə- etmə prosesi və sistemlərindən, idarəetmənin funksiya- larından və onların təsnifatından, idarəetmə strukturundan 13 və onun formalaşdırılmasından, müəssisələrdə institutsio- nal islahatlardan, idarəetmənin informasiya və sənədlərlə təminatından, idarəetmə qərarları və onların optimallaşdı- rılmasından danışılır. Müəssisənin mövcud istehsal resurslarının səmərəli istifadəsində planlaşdırmanın əhəmiyyəti, onun düzgün təşkil olunmasından asılıdır. Planlaşdırmaya aid olan onun mahiyyətindən, prinsiplərindən, metodlardan ibarət olan material izah olunub. Burada strateji planlaşdırma və onun mərhələləri geniş açıqlanıb və bu da müəssisənin planlaş- dırmada proqnozlaşdırmanın rolunu göstərir. Tələblərə uy- ğun olaraq, müəssisə biznes – planı əsasında öz proqramı- nı tutur və burada biznes – planının bölmələrinin əsaslan- dırılması, onun göstəriciləri əks etdirilmiş, müəyyən açıq- lamalar verilir. Müəssisələrin sərbəst fəaliyyətinin təşkili onların in- teqrasiya prosesində geniş iştirakı xarici-iqtisadi fəaliyyə- tini beynəlxalq əmək bölgüsü əsasında təşkilin daha da əsaslandırılması, amillərin formaları və hüquqi tənzimlən- məsinə aid böyük və əsaslı tövsiyələr təklif olunur. Müəs- sisənin xarici–iqtisadi fəaliyyətin nəticələrin alınması, iqti- sadi səmərəliliyin hesablanması və müsbət nəticələrin əldə edilməsi yolları açıqlanıb. Belə ki, elmi-texniki tərəqqinin mahiyyəti və istehsalın səmərəliliyinin yüksəldilməsində, onun rolundan, elmi-texniki tərəqqinin əsas istiqamətlərin- dən, elmi-texniki tərəqqi üzrə tədbirlərin həyata keçirilmə- si nəticəsində əldə ediləcək iqtisadi səmərənin hesablanma metodikasından, elmi-texniki potensial, onun mahiyyəti, tərkibi və səviyyə göstəricilərindən və ölçülməsi üsulların- dan, məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi yollarından və bu sahədə standartların, texniki şərtlərin, sertifikatların və fabrik-zavod normativlərinin rolundan danışılır. 14 Kitabda növbə ilə gələn mövzularda sənaye müəssi- səsinin kadrlarının tərkibi, quruluşu və təsnifatından, müəssisə kadrlarının idarə edilməsindən, əmək məhsuldar- lığı və onun yüksəldilməsi yollarından, əməyin ödənilmə- sinin forma və sistemlərindən, əməyin ödənilməsi fondun- dan, müəssisənin əsas və dövriyyə istehsal fondlarından, həmçinin dövriyə vəsaitlərindən və onlardan səmərəli isti- fadənin qiymətləndirilməsindən, istifadənin yaxşılaşdırıl- ması yollarından, sənaye müəssisələrində tikinti-quraşdır- ma işlərinin təşkili və planlaşdırılmasından, istehsal xərc- ləri və məhsulun maya dəyərindən və onların aşağı salın- masının xalq təsərrüfatı əhəmiyyətindən, müəssisənin ma- liyyəsinin mahiyyətindən, funksiyalarından, maliyyə re- surslarının yaranma mənbələrindən və onlardan istifadə istiqamətlərindən, mənfəət və onun artırılmasının əhəmiy- yətindən, istehsalın rentabelliyi yollarından, müəssisələ- rindən geniş şərh edilir. Fikrimizcə, dərs vəsaitinin təklif edilən məzmunda və quruluşda tədrisi bakalavr səviyyəsində hazırlanan iqti- sadçılara müəssisələrin iqtisadiyyatı haqqında zəruri bilik- lərin mənimsənilməsinə imkan verəcəkdir. “Müəssisənin iqtisadiyyatı” fənninin tədris olunması tələbələri aşağıdakı keyfiyyətlərlə silahlandırmağı nəzərdə tutur: a) milli iqtisadiyyatın formalaşmasında və Azərbay- can Respublikasının dünya iqtisadi inteqrasiyasına qovuş- masında sənaye müəssisələrinin yeri və rolunu müəyyən- ləşdirmək; b) bazar iqtisadiyyat şəraitində sənaye müəssisələri- nin müasir inkişaf meyllərini və inkişafının qanunauyğun- luqlarını aşkara çıxarmaq və onlardan səmərəli istifadə etmək təcrübəsini öyrətmək; 15 c) sənaye istehsalının ayrı–ayrı istiqamətlərdə inkişaf perspektivlərini müəyyənləşdirmək və onların həyata keçirilməsi üçün zəruri təşkilati-texniki və iqtisadi–sosial tədbirləri işləyib hazırlamaq bacarığını öyrətmək; d) sənaye müəssisələrinin idarəetmə strukturlarının yenidən qurulması xüsusiyyətlərini, idarəetmə sistemləri, metodları və funksiyalarını, idarəetmə qərarlarının işlənib hazırlanması, qəbul edilməsi və icra olunması texnologi- yasını mənimsəmək və ondan istifadə etmək; e) istehsalın iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsi ehtiyatlarını aşkara çıxarmaq məqsədilə analitik təhlil aparmağı bacarmaq və s., çünki hər hansı bir hadisənin, prosesin təhlili və araşdırılması müəyyən qayda və metod- lara əsaslanır. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|