Ayətullah Seyid Əli Xamenei

Səkkizinci fəsil: Kərbəla hadisəsindən 
sonrakı ictimai-siyasi şərait 
Aşura xәbәrlәri yayılandan sonra xüsusәn Hicaz vә İraqda 
şiәlәri vә imamların tәrәfdarlarını qorxu vә vahimә bürüdü. 
Mәlum oldu ki, Yezid öz hakimiyyәtini möhkәmlәtmәk üçün 
Peyğәmbәrin (s) övladı olan vә bütün İslam dünyasında çox 
hörmәtli vә müqәddәs sayılan Hüseyn ibn Əlini (ә) öldürmәyә 
dә razı olmuşdur. Tәsirlәri Kufә vә Mәdinәdә görünәn bu 
qorxu bir müddәt sonra bir neçә başqa hadisә ilә tamamlandı. 
O hadisәlәrin biri Hәrrә hadisәsi idi. Bundan sonra Əhli-
beytin nüfuzu olan bölgәdә - Hicazda xüsusәn Mәdinәdә, 
İraqda da xüsusәn Kufәdә güclü repressiya dalğası başladı, 
әlaqәlәr zәiflәdi, imamların tәrәfdarı vә Bәni-Ümәyyә 
xilafәtinin potensial müxaliflәri qorxuya düşdülәr. 
İmam Sadiq (ә) özündәn öncәki imamların vәziyyәti haqda 
danışarkәn buyurur ki, İmam Hüseyndәn (ә) sonra üç 
nәfәrdәn, bir rәvayәtә görә beş nәfәrdәn vә bәzi rәvayәtlәrә 
görә yeddi nәfәrdәn başqa hamı dindәn döndü. Əbu Ömәr 
Mehdinin nәql etdiyi bir hәdisdә isә İmam Sәccad (ә) buyurur 
ki, Mәkkә vә Mәdinәdә bizi sevәn iyirmi nәfәr yoxdur.
1
Bu 
iki hәdisi ona görә söylәdim ki, İslam dünyasının imamlara vә 
onların tәrәfdarlarına qarşı ümumi vәziyyәti aydın olsun. Yәni 
repressiya belә bir vәziyyәt yaratdı, imamların tәrәfdarları 
dağılışdılar, mәyus oldular, qorxdular vә ümumi bir iş görmәk 
imkanını itirdilәr. Əlbәttә, İmam Sadiqin (ә) hәdisindә bu da 
deyilir ki, sonra tәdricәn birlәşdilәr vә çoxaldılar.
2
Əgәr bu 
mәsәlәni bir qәdәr geniş şәkildә söylәmәk istәsәk, belә 
demәliyik: İmam Hüseynin (ә) şәhadәtindәn sonra insanlar bir 
qәdәr qorxdular, lakin bu qorxu Əhli-beyt tәrәfdarlarının 
tәşkilati birliyini tamamilә mәhv edәcәk hәddә deyildi. Dәlili 
dә budur ki, hәtta Kәrbәla әsirlәrini Kufәyә gәtirdiklәri zaman 
1
Yenә orada, c. 46, sәh. 143; İbn Əbil-Hәdid. "Şәrh Nәhcül-bәlağә", c. 
4, sәh. 104 
2
"Bihar әl-әnvar", c. 46, sәh. 144 

---

139
Şiә tәşkilatının varlığından xәbәr verәn bәzi hәrәkәtlәr 
müşahidә olundu. 
Sözsüz ki, mәxfi Şiә tәşkilatı dedikdә mәqsәdimiz bu gün 
mövcud olan tam mütәşәkkil tәşkilatlar kimi bir şey deyil, 
mәqsәd insanları bir-birinә bağlayan, fәdakarlığa vadar edәn, 
gizli işlәrә hәvәslәndirәn vә nәticәdә insanın beynindә bir fikir 
formalaşdıran eqitadi әlaqәlәrdir. 
Peyğәmbәr (s) ailәsinin Kufәdә olduğu gecәlәrin birindә 
onların saxlandığı yerә daş atılır. Daşı götürüb ona bir kağız 
bağlandığını görürlәr. Hәmin kağızda belә yazılmışdı: "Kufә 
hakimi sizin taleyiniz haqda әmr almaq üçün Yezidin yanına 
adam göndәrmişdir. Əgәr sabah axşama qәdәr, misal üçün, 
tәkbir sәsi eşitsәniz, bilin ki, burada öldürülәcәksiniz; 
eşitmәsәniz, bilin ki, vәziyyәt yaxşı olacaq".
1
Biz bu 
әhvalatdan bilirik ki, İbn Ziyadın adamları arasında imamların 
dostlarından vә bu tәşkilatın üzvlәrindәn kimsә var imiş. O, 
hadisәlәrdәn xәbәrdar imiş, zindana әli girirmiş, mәhbuslara 
dair planlardan mәlumatlı imiş vә bu xәbәri tәkbir sәsi ilә 
Əhli-beytә çatdıra bilәcәkmiş. Yaradılan qorxu vә şiddәtlә 
yanaşı belә şeylәr dә görünür. 
Başqa bir nümunә kor kişi olan Abdullah ibn Əfif Əzdidir. 
Əsirlәr Kufәyә gәtirilәndә etirazını bildirir vә nәticәdә şәhid 
edilir. İstәr Şamda, istәr Kufәdә әsirlәrә hörmәt vә sevgi 
bildirәn, onları göz yaşları ilә qarşılayan, yaxud buna görә bir-
birini qınayan belә insanlar tapılırdı. Yezidin vә İbn Ziyadın 
tәşkil etdiyi mәclislәrdә dә belә hadisәlәr baş vermişdir. 
Buna әsasәn, bu hadisә sәbәbindәn güclü qorxu yaransa da, 
Əhli-beyt dostlarının iş sistemini tamamilә çökdürüb onları 
pәrakәndә salacaq vә zәif duruma düşürәcәk hәddә deyildi. 
Lakin bir müddәtdәn sonra başqa hadisәlәr dә baş verdi vә bu 
hadisәlәr repressiyanı artırdı. Buradan başa düşmәk olar ki, 
"Hüseyndәn (ә) sonra insanlar dindәn döndülәr" hәdisi hәmin 
hadisәlәrin baş verdiyi, yaxud onlardan sonrakı dövrә aiddir. 
1
Bu әhvalatı İbn Əsir özünün "әl-Kamil fit-tarix" kitabında yazmışdır. 

---

140
Bu bir neçә illik dövrdә, hәmin mühüm vә güclü hadisә baş 
vermәzdәn öncә şiәlәr işlәrini sahmana salmağa vә qabaqkı 
mütәşәkkilliklәrini bәrpa etmәyә çalışırdılar. Tәbәri bu barәdә 
yazır ki, onlar - yәni şiәlәr silah toplayır, özlәrini döyüşә 
hazırlayırdılar.
1
Onlar şiә vә qeyri-şiәlәri Hüseyn ibn Əlinin 
(ә) intiqamını almağa çağırır, insanlar da dәstә-dәstә onlara 
qoşulurdular. Bu vәziyyәt Yezid ibn Müaviyәnin ölümünә 
qәdәr davam etdi. 
Görürük ki, şiddәt vә repressiya güclü olsa da, Tәbәrinin 
yazdığına әsasәn, eyni zamanda bu işlәr dә görülürdü. "Cihad 
әş-Şiә" kitabının müәllifi şiә vә İmam Sәccada (ә) qarşı yaxşı 
fikirdә olmasa da, bәlkә dә bu sәbәbdәn bir hәqiqәti dәrk 
etmişdir. O yazır: "Şiәlәr Hüseynin (ә) şәhadәtindәn sonra 
etiqad vә siyasi baxışların birlәşdirdiyi, qrup vә rәhbәrlәrә, 
hәmçinin hәrbi qüvvәlәrә malik olan mütәşәkkil bir tәşkilata 
çevrildilәr. Tәvvabin (tövbә edәnlәr) qrupu bu tәşkilatın ilk 
nümunәsidir". 
Demәli, Şiә tәşkilatı Aşura hadisәsinә görә zәiflәsә dә, 
bunun kәnarında hәrәkәt vә fәaliyyәt dә vardı vә hәmin 
tәşkilatı yenidәn bәrpa etmәyә çalışırdılar. Amma bu zaman 
Hәrrә hadisәsi baş verdi. Mәnim fikrimcә, Hәrrә hadisәsi Şiә 
tarixindә ona böyük zәrbә vuran çox ciddi bir dönәmdir. 
Hәrrә hadisәsi hicrәtin 63-cü ilindә baş vermişdir. 
Hadisәnin xülasәsi belәdir: 62-ci ildә Bәni-Ümәyyәdәn olan 
tәcrübәsiz bir gәnc Mәdinәyә vali tәyin edildi. O, Mәdinә 
şiәlәrinin könlünü almaq üçün onların bәzisini Yezidlә görüşә 
dәvәt etdi vә onları bu sәfәrә yolladı. Əksәrәn hәzrәt Sәccadı 
(ә) sevәnlәrdәn ibarәt olan bәzi tanınmış müsәlmanları, 
sәhabәlәri vә Mәdinә şәhәrinin böyüklәrini Şam sәyahәtinә 
dәvәt etdi. Fikirlәşdi ki, gedib Yezidlә görüşsünlәr vә kin-
küdurәt azalsın. Bunlar Şama gedib Yezidlә görüşdülәr, bir 
neçә gün ona qonaq oldular. Sonra Yezid onların hәr birinә 
50-100 min dirhәm arası bәxşişlәr verib Mәdinәyә yola saldı. 
1
Tәbәri, c. 5, sәh. 558 

---

141
Onlar Şam sarayında baş verәnlәri gördüklәrinә görә 
Mәdinәyә çatan kimi Yezidi tәnqid etmәyә başladılar. Sәfәr 
tamamilә әks nәticә verdi. Bunlar Yezidi tәriflәmәk әvәzinә 
xalqı onun cinayәtlәrindәn xәbәrdar etdilәr vә dedilәr ki, 
Yezid şәrab içdiyi, itlәrlә oynadığı vә müxtәlif günahları 
etdiyi halda xәlifә ola bilmәz, biz onu xilafәtdәn 
kәnarlaşdırırıq. Peyğәmbәr (s) sәhabәsi vә Ühüd şәhidi olan 
Hәnzәlәnin oğlu, hәmçinin Mәdinәnin hörmәtli vә şәxsiyyәtli 
insanlarından olan Abdullah xalqın önündә Yezid әleyhinә 
qiyama qalxdı, Yezidin xilafәtini tanımadığını söylәdi vә xalqı 
öz rәhbәrliyinә dәvәt etdi. 
Bu hәrәkәt Yezidin reaksiyasına sәbәb oldu. O, xalqı 
sakitlәşdirmәk üçün Bәni-Ümәyyәnin qoca vә tәcrübәli 
sәrkәrdәlәrindәn biri olan Müslim ibn Üqbәni bir qoşunla 
Mәdinәyә göndәrdi. Müslim ibn Üqbә Mәdinәyә gәlib xalqın 
müqavimәtini qırmaq mәqsәdi ilә bir neçә gün şәhәri 
mühasirәdә saxladı, sonra şәhәrә daxil olub o qәdәr zülm etdi, 
qәtl vә faciә törәtdi ki, bu hadisә İslam tarixindә nadir 
nümunәlәrdәn sayılır. 
O, zülm vә qırğınlarda o qәdәr hәddi aşdı ki, bu hadisәdәn 
sonra onu israfkar adlandıraraq Müsrif (israfçı) ibn Üqbә 
çağırırdılar. Hәrrә hadisәsinin faciәlәri çoxdur vә mәn onların 
hamısı haqda danışmaq istәmirәm. Bu qәdәr deyim ki, bu 
hadisә Əhli-beyt dostlarını vә ardıcıllarını qorxudan әn böyük 
hadisә oldu, bәzilәri Mәdinәdәn qaçdılar, bәzilәri 
öldürüldülәr. Abdullah ibn Hәnzәlә kimi yaxşı Əhli-beyt 
tәrәfdarları şәhid edildilәr vә yerlәri boş qaldı. Bu xәbәr bütün 
alәmә yayıldı, bәlli oldu ki, hökumәt bu hәrәkәtlәri qәtiyyәtlә 
cavablayır vә heç bir addıma icazә vermir. 
Şiәlәrin yatırılmasına vә zәifliyinә sәbәb olan başqa bir 
hadisә Muxtarın Kufәdә şәhid edilmәsi vә Əbdülmәlik ibn 
Mәrvanın bütün İslam dünyasına hakim olması idi. 
Yezidin ölümündәn sonra bәzi xәlifәlәr hakimiyyәtә 
gәldilәr. Müaviyә ibn Yezid üç aydan artıq hakimiyyәtdә 
qalmadı. Ondan sonra Mәrvan ibn Hәkәm iki il, yaxud bir 

---

142
qәdәr az xәlifә oldu. Ondan sonra Əbdülmәlik xilafәt taxtına 
oturdu. O, Bәni-Ümәyyәnin әn bacarıqlı xәlifәlәrindәn biridir. 
Onun haqqında deyiblәr ki, xәlifәlәrin әn qәddarı vә әn 
iradәlisi olmuşdur.
1
Əbdülmәlik bütün İslam dünyasını әlә keçirib güclü qorxu 
vә şiddәtlә qüdrәtli bir hökumәt yarada bildi. 
Əbdülmәlikin dövlәtә tam nәzarәt etmәsi üçün onun 
rәqiblәri mәhv edilmәli idi. Şiәlәrin nümayәndәsi olan Muxtar 
ondan öncә Müsәb ibn Zübeyr tәrәfindәn öldürüldü. Amma 
Əbdülmәlik Muxtar qiyamının vә digәr Şiә hәrәkatlarının 
qalıqlarının da mәhv edilmәsini istәyirdi vә bu işi gördü. O 
zaman şiәliyin әsas mәrkәzlәrindәn biri olan İraqda vә 
xüsusәn dә Kufәdә şiәlik passiv hala salındı. (İslamın 
keşikçisi, say 8) 
64-65-ci illәrdә Tәvvabin qiyamı İraqın tutqun mühitindә 
yeni ab-hava yaratsa da, onların hamılıqla şәhid edilmәsi Kufә 
vә İraqda yenidәn qorxunu artırdı. Əmәvi rejiminin 
düşmәnlәri olan Muxtar vә Müsәb ibn Zübeyr bir-biri ilә 
vuruşandan, Mәkkәni әlә keçirmiş Abdullah ibn Zübeyr Əhli-
beyt tәrәfdarı olan Muxtara dözmәyәndәn vә Muxtar Müsәb 
tәrәfindәn öldürülәndәn sonra bu qorxu vә vahimә bir az da 
artdı, ümidlәr azaldı. Nәhayәt, Əbdülmәlik hakimiyyәtә 
gәlәndә qısa müddәtdәn sonra bütün İslam dünyası Bәni-
Ümәyyәnin güclü hakimiyyәti altına keçdi vә Əbdülmәlik 
iyirmi bir il qüdrәtlә hökmranlıq etdi.
Hәr halda, bu hadisәlәr Aşura ilә başladı, Hәrrә hadisәsi, 
İraqda Tәvvabin qiyamının mәhvi, Muxtarın, İbrahim ibn 
Malik Əjdәr Nәxәinin vә digәr Şiә böyüklәrinin şәhadәti ilә 
davam etdi. Bunların şәhidliyindәn sonra şiәliyin iki әsas 
mәrkәzi olan Mәdinә vә Kufәdә azadlıq hәrәkatları yatırıldı vә 
İslam dünyasında şiәliyә qarşı güclü repressiya dalğası 
başladıldı. İmamların tәrәfdarları son dәrәcә qürbәt vә 
yalqızlıq içindә qaldılar. (İslamın keşikçisi, say: 8) 
1
"Ənsab әl-әşraf", c. 7, sәh. 209 

---

143
Bu qorxunun kәnarında başqa bir amil dә meydana çıxdı. 
Bu amil bütün İslam dünyasında insanların düşüncә 
tәnәzzülündәn ibarәt idi. Bu tәnәzzül son iyirmi ildә din 
tәlimlәrinә qarşı diqqәtsizlikdәn irәli gәlirdi. İmam Əlinin (ә) 
vәfatından sonrakı iyirmi ildә din tәlimlәri, Quran tәfsiri vә 
İslam hәqiqәtlәri diqqәtdәn kәnarda qaldı, xalqın etiqadı vә 
imanı çox zәiflәdi. O dövrdә yaşayan insanların hәyatını 
mikroskop altına qoyanda, müxtәlif tarix vә rәvayәtlәrә 
baxanda bu aydın görünür. Düzdür, alimlәr, qiraәtçilәr vә 
hәdisşünaslar vardı, onlar haqda da danışacağam, lakin ümumi 
xalq imansızlıq, zәiflik vә güclü etiqadi pozuntular içәrisindә 
idi. Vәziyyәt elә hәddә çatmışdı ki, bәzi xilafәt adamları 
nübüvvәti (peyğәmbәrliyi) sual altına salırdılar. Kitablarda 
yazılanlara әsasәn, Bәni-Ümәyyәnin olduqca sәviyyәsiz vә 
mәnfur mәmurlarından olan Xalid ibn Abdullah Qәsri deyirdi 
ki, xilafәt nübüvvәtdәn üstündür. Buna dәlil dә göstәrirdi ki, 
sizin ailәdә öz yerinizә canişin tәyin etmәniz yaxşıdır, yoxsa 
onlara elçi vә qasid göndәrmәniz? Tәbii ki, öz evinizdә 
qoyduğunuz şәxs sizin canişininiz, sizә daha yaxındır. Demәli, 
Allahın xәlifәsi onun elçisindәn üstündür.
1
Onlar hәtta 
Peyğәmbәr (s) xәlifәsi demirdilәr, Allahın xәlifәsi deyirdilәr. 
Digәrlәri dә belә sözlәr deyirdilәr. Mәn Bәni-Ümәyyә 
dövrünün şeirlәrinә baxanda Əbdülmәlikin dövründәn 
etibarәn "Allah xәlifәsi" sözünün şeirlәrdә çox tәkrar 
olunduğunu gördüm; belә ki, insan xәlifәnin Peyğәmbәr (s) 
canişini olduğunu unudur. Bu, Abbasilәrin hakimiyyәtinә 
qәdәr davam etdi. Hәtta xәlifәni pislәmәk istәyәndә dә 
Allahın xәlifәsi deyirdilәr. O dövrün mәşhur şairlәri olan 
Cәrir, Fәrәzdәq, Kәsir vә digәr yüzlәrlә mәşhur vә böyük 
şairin şeirlәrindә xәlifәni mәdh edәrkәn Peyğәmbәr (s) 
canişini deyil, Allah canişini sözü işlәdilirdi. Bu bir 
nümunәdir. Xalqın hәtta dini әsaslara qarşı etiqadı belә 
zәiflәmişdi. İnsanların әxlaqı da çox pislәşmişdi. 
1
"Əl-Əxbar әt-tival", sәh. 346 

---

144
Mәn Əbülfәrәcin әl-Əğani kitabını mütaliә edәrkәn bir 
mәqama diqqәt yetirdim. O budur ki, tәxminәn yetmişinci 
illәrdәn başlayaraq 50-60 il sonraya qәdәr İslam dünyasının әn 
böyük xanәndә, musiqiçi vә әyyaşları ya Mәdinәdәndirlәr, ya 
da Mәkkәdәn. Şamda oturmuş xәlifәnin könlünә nә zaman 
musiqi düşsәydi, musiqiçi vә xanәndә istәsәydi, onun üçün 
Mәdinәdәn, 
yaxud 
Mәkkәdәn 
mәşhur 
müğәnnilәr 
göndәrirdilәr. Ən pis vә әn pozğun şairlәr Mәkkә vә 
Mәdinәdә idi. Peyğәmbәr (s) vәhyinin nazil olduğu vә İslamın 
doğulduğu yer fәsad vә pozğunluq mәrkәzinә çevrilmişdi. 
Bizim Mәkkә vә Mәdinә haqda bunları bilmәmiz yaxşıdır. 
Tәәssüf ki, bunlar mövcud әsәrlәrdә yazılmayıb, amma bir 
reallıqdır. Mәn fәsad vә pozğunluğa dair bir nümunә demәk 
istәyirәm. 
Mәkkәdә Ömәr ibn Əbu Rәbiә adlı bir şair vardı. O, 
pozğun vә çılpaq şeirlәr söylәyәn şairlәrdәn idi. Ömәr ibn Əbi 
Rәbiәnin özü vә onların Mәkkәdә nә iş görmәsi uyğun dövrün 
kәdәrli tarixinin geniş bir hissәsini әhatә edir. Rәvayәtçi nәql 
edir ki, bu şair ölәndә Mәdinәdә ümumi matәm elan 
olunmuşdu vә insanlar şәhәrin küçәlәrindә ağlayırdılar. Deyir 
haraya gedirdimsә, gәnclәr, qadın vә kişilәr Ömәr ibn Əbi 
Rәbiәnin öldüyünә görә heyfsilәnirdilәr. Gördüm ki, kiçik bir 
kәniz bir iş dalınca gedir; mәsәlәn, bir vedrә götürüb su 
gәtirmәyә gedir, amma bu halda göz yaşı tökәrәk hәmin şairin 
öldüyünә görә ağlayır vә tәәssüflәnir. O, bir neçә gәncin 
yanından keçәndә dedilәr ki, nә üçün bu qәdәr ağlayırsan? 
Dedi ki, bu kişinin öldüyünә vә aramızdan getdiyinә görә. Biri 
dedi ki, kәdәrlәnmә, Mәdinәdә başqa bir şair dә var: Xalid ibn 
Mәxzumi. O bir müddәt Şam alimlәri tәrәfindәn Mәkkәyә 
hakim dә tәyin edilmişdi. O da Ömәr ibn Əbu Rәbiә kimi 
pozğun vә çılpaq şeirlәr yazan şairlәrdәn idi. Hәmin gәnc 
sonra bu şairin şeirlәrindәn birini oxumağa başladı. Bu şeir әl-
Əğani kitabında qeyd olunmuşdur. Kәniz bir qәdәr 
dinlәyәndәn sonra göz yaşlarını silib dedi ki, Allaha şükür 

---

145
olsun, O Öz hәrәmini boş qoymadı, biri getdisә, yerinә başqa 
birisi gәldi. Mәdinә әhalisinin әxlaqı bu vәziyyәtdә idi. 
Siz Mәkkә vә Mәdinәnin gecә mәclislәri haqda çoxlu 
әhvalatlar eşitmisiniz. Bunlar yalnız aşağı tәbәqәlәrә mәxsus 
deyil, hamıya aiddir. Şair vә tәlxәk olan mәşhur әş-Şәb 
Tәmma kimi ac vә zavallı dilәnçi, adi küçә vә bazar adamları, 
hәmin kiçik kәniz vә onun kimilәr, elәcә dә Qüreyşin vә hәtta 
Bәni-Haşimin adını çәkmәk istәmәdiyim mәşhur şәxslәrinin 
övladları, Qüreyş gәnclәrindәn olan mәşhur şәxslәr, qadın vә 
kişilәr bu pozğunluğa qәrq olmuşdular. Sözügedәn 
Mәxzuminin әmirliyi dövründә onun sevdiyi Aişә bint Tәlhә 
tәvaf edirdi. Azan verilәndә xanım xәbәr göndәrdi ki, de azan 
vermәsinlәr vә mәn tәvafımı bitirim. O әmr etdi ki, әsr azanı 
verilmәsin. Ona etiraz etdilәr ki, sәn nә üçün tәvaf edәn bir 
qadından ötrü xalqın namazını gecikdirirsәn? Dedi ki, Allaha 
and olsun, әgәr sabaha qәdәr tәvafını uzatsa da, azan vermәyә 
qoymayacağam. O zaman vәziyyәt belә idi.

---

146