SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

Nə edim? Bəlkə məqsədə çatmaq üçün başqa bir yolla getmək lazımdır?” 
Bir gün Siddharhta zəiflik və aclıqdan huşunu itirir. Onunla olan brahmanlar onun 
öldüyünə əmin olurlar. Lakin, bir müddətdən sonra ayılır, sürünə-sürünə özünü bir 
arxa çatdıraraq bir qurtum su içir və yenidən canı bədəninə qayıdır. Bu hadisədən 
sonra özünə xitabən deyir: 

---

83 
“ - Belə nəfsani əziyyət və cismin tərk olunması son nəticədə məni məqsədə 
çatdırmadı. Artıq cismimin ruhumu daşımağa taqəti yoxdur, ona azacıq yeməklə 
qüvvə verməliyəm.” 
Buna görə də dilənçi bir kasası götürərək və yemək dilənmək üçün yola düşür. 
Onunla yoldaş olan rahiblər bu vəziyyəti gördükdə onun yoldan azdığını, nəfsani 
istəklərə giriftar olduğunu təsəvvür edərək ondan ayrılırlar. Siddharhta bu mərhələdə 
dərin düşüncələrdən sonra belə bir nəticəyə gəlir ki, nicat və qurtuluşa çatmaq 
yolunda ən böyük sədd, maneə və insanın bütün bədbəxtliklərinin səbəbi onun 
nəfsani istəkləridir. İnsanı kamal və qurtuluş yolundan uğursuzluğa, məğlubiyyətlərə 
sapdıran da bu meyllər və həvayi-nəfsdir. Buna görə də nəfsani istəklərdən azad 
olmaq üçün mütləq təslimçilik və razılığa üz tutmalı, insanın nəzərində şadlıq və 
kədər, əzab-əziyyət və ləzzət eyni olmalıdır. O, bu həqiqəti tapdıqdan sonra artıq öz 
məqsədinə çatdığını, fəna mənzilinə - nirvanaya nail olduğunu hiss edir. Bundan 
sonra onu “budda”, yə'ni “elm nuru ilə parlayan” adlandırdılar və bu ad onun, 
bünövrəsini qoyduğu məktəb və dində də qalmışdır. 
Budda həqiqət axtarışları dövrünü dörd prinsip əsasında və həqiqət prinsipləri adı 
ilə təqdim etmişdir: 
Birincisi, hər bir varlıq və vücud dərd və əzab-əziyyətlə çuğlaşıb. İkincisi, bütün 
əzab-əziyyətlərin səbəbi nəfsani istəklərə və həvayi-həvəslərə yönəlməkdir. Bu 
tələbat isə zatən heç vaxt tə'min olunmaz. Üçüncüsü, bu meylləri və nəfsani arzuları 
yatırtmaqla bütün ağrı-acılara məlhəm qoyulacaqdır. Dördüncüsü, istəkləri 
neytrallaşdırmaq, əzab-əziyyətlərə son qoymaq üçün mö'tədil bir yol seçmək 
lazımdır (Nə sırf təfəkkür və düşüncə, nə də tam asketizm və rahiblik yolu). 
Bu mö'tədil mövqenin özü də səkkiz ünsür və ya mərhələdən ibarətdir: 
Düzgün iman, düzgün düşüncə, düzgün danışıq, düzgün əməl, düzgün yaşayış, 
düzgün sə'y, düzgün diqqət, düzgün müraqibə. 
Budda bu barədə belə deyir: “ - Mənim bu dörd müqəddəs və kamil həqiqətin hər 
biri barədə bilik və görüşlərim kamilləşən kimi nə asimanlarda, nə də yerdə ondan 
irəliyə gedilməyən üstün bir elmə yiyələndiyimə əmin oldum. İndi azadlıq mənim 
qəlbimdə kök salaraq möhkəmlənib. Bu mənim yekun vücudumdur. Mən yenidən 
dünyaya gəlməyəcəyəm.” 
Beləliklə, Budda tənasüx (samsara) və davamlı doğumlardan fərqli bir şey olan 
həqiqəti kəşf etdiyinə əmin oldu. Buna görə də o, özünü əzab-əziyyətlərdən, 
vəhşətlərdən xilas olmuş görür və nirvanaya qovuşmuş sayırdı. 
Bundan sonra Budda öz ayinini təbliğ etmək və camaatı ona də'vət etmək qərarına 
gəlir. Bu din ədalətsizlik və brahmanın sinfi quruluşu rədd etdiyindən caynizmin 
dözülməz asketizminə də icazə verilmədiyindən, digər tərəfdən tənasüx problemini 
həll etdiyi iddiasında olduğundan Hindistan cəmiyyəti tərəfindən geniş müdafiə 
olunaraq sür'ətlə yayıldı. Budda o dövrdə tezliklə öz ətrafında çoxlu ardıcıl toplaya 
bildi. Əvvəllər şagirdləri moizəsinə qulaq asmaq üçün ətrafına

---

84 
toplaşırdılar. Bir müddətdən sonra isə uzaq məntəqələrdə yaşayan camaat da onun 
moizələrini eşitmək istədiklərinə görə o, öz şagirdlərini moizə üçün müxtəlif 
məntəqələrə göndərməyə başladı. Yavaş-yavaş onun ardıcılları və müridlərinin sayı 
artmağa başladı; Budda onlar üçün “singə” adlanan monastırlar açdı. Bu 
monastırlarda nizam-intizam yaratmaq üçün bir sıra qanunlar müəyyən edildi və 
hamı bu qanunlar qarşısında bərabər idi. Həmin qanunlar aşağıdakılardan ibarət 
olmuşdur: 
Sarı paltar geymək, saçı və saqqalı qırxmaq, əlinə dilənçi kasası almaq, müəyyən 
bir saatda sükuta qərq olmaq (meditasiya), müraqibə və təfəkkürlə məşğul olmaq, 
aşağıdakı məzmunda olan bir zikri təkrarlamaq: “ - Mən Buddaya qovuşuram və