94
“ - Bir gün Puna adlı şagirdi onun yanına gələrək və ondan meşədə yaşayan
vəhşiləşmiş bir qövmə tə'lim-tərbiyə vermək üçün icazə istədi. Budda onun iman və
dözümünün nə dərəcədə ciddi olduğunu yoxlamaq üçün dedi:
“ - Ey Puna,
onlar çox kobud, yırtıcı xislətli və əzazildir. Sənə qəzəbləndikdə
nalayiq sözlər işlədəcəklər. Bu barədə fikirləşmisənmi?” Puna dedi: “ - Qorxusu
yoxdur, ey mənim ustadım! Mən öz qəlbimdə onları mehriban və yaxşı insanlar
hesab edəcəyəm. Çünki söysələr də,
dillə incitsələr də, mənə cismani əzab-
əziyyətləri çatmayıb, daşla, çomaqla məni döyməmişlər.” Budda dedi: “ - Bu qorxu-
hürküsüz qəbilə səni daşla, çomaqla döysə necə?” Puna cavab verdi: “ - Yenə də öz-
özümə deyəcəyəm ki, onlar mehriban və pak qəlbli insanlardır, çünki məni xəncər
və qılıncla qətlə yetirmək istəmirlər.” Budda dedi: “ - Əgər bu işi görsələr nə
edəcəksən?” Puna dedi: “ - Öz-özümə deyəcəyəm ki, onlar mənə qarşı çox mehriban
və xeyirxahdırlar. Çünki həqiqətdə məni bu alçaq təbiətli cismdən xilas edərək
azacıq bir əzabla varlığın əzabından qurtarmışlar.” Budda bu cavabı eşitdikdə belə
dedi: “ - Çox gözəl dedin ey Puna! Malik olduğun bu səbr və dözümlülük ne'məti ilə
get, çalış, özün xilas olduğun kimi başqalarına da nicat ver...”
Buddanın çıxışlarından birində ona istinadən söyüş barəsində belə nəql olunur: “ -
Əgər kimsə öz axmaqlığı ucbatından mənə qarşı səhv bir addım atmış olsa, bu işin
müqabilində onu öz sədaqətli məhəbbətimin kölgəsinə alacağam. Mənə qarşı pisliyii
artırdıqca, mən də öz yaxşılıqlarımı artıracağam.”
Buddistlərin müqəddəs kitablarından olan Damapadanın nəğmələrindən birində
oxuyuruq: “ - Qoy insan öz qəzəbinə
məhəbbətlə üstün gəlsin, qoy o pisliklərə
yaxşılıqla qələbə çalsın, qoy o tamahkar insanın qarşısında əliaçıq, yalançının
müqabilində isə düz danışan olsun.” Başqa bir yerdə isə belə deyilir: “ - Heç vaxt
nifrəti nifrətlə aradan qaldırmaq olmaz. Nifrət yalnız mehr-məhəbbətlə aradan
gedər.”
Yuxarıdakı cümlələrdən belə nəticə alınır ki, Budda ayininin başqalarına qarşı
əxlaq və davranış normalarının əsası tam sülh və qeydsiz-şərtsiz məhəbbət üzərində
qurulub. Bu ayində kobud hərəkət hər bir halda qadağandır. Bu baxımdan da
buddizmlə xristianlıq arasında çox oxşarlıq vardır.
Bu ayində şəxsi əxlaqın əsasını nəfsin alçaldılması, bütün nəfsani istək və
meyllərin, maddiyyat və dünyaya marağın itirilməsi təşkil edir. Buddizm bütün əxlaq
və davranış prinsiplərində mö'tədil və loyal yol seçməyə çalışmasına baxmayaraq bu
cəhətdən də onunla sufi firqələri arasında oxşar xüsusiyyətlər var. Qeyd etmək
lazımdır ki, buddizm nəfsin təmizlənməsi, son qurtuluş məqamına nail olmaq üçün
uzun illər boyu monastırlarda mümkün olan düşüncə və müraqibə ilə bütün nəfsani
və dünyəvi asılılıqları qırmaq tə'kid etdiyi halda, bu ayinin öz ardıcıllarına mö'tədil
mövqe seçməyi tövsiyə etdiyini necə demək olar?! Bu mö'tədilliyin yeri ifrat və təfrit
arasında hardadır? Buddizm özünü caynizmdə gördüyümüz üzücü və çətin asketizm,
zahidlikdə ifrata
varma ilə qeydsiz-şərtsiz
95
azadlıqda təfrit arasında yerləşən mö'tədil mövqeli hesab etdiyinə görə bu tənqid öz
yerində qalır.
Əvvəla, inkar etmək olmaz ki, buddizm həmin dövr Hindistan cəmiyyətində
brahmanizm və caynizmin yaratdığı ifrata və təfritə varılan ayinlərindən uzaqlaşaraq
daha mö'tədil yol təqdim etmişdir. Buddizmdə tövsiyə olunan asketizmlə
caynizmdəki asketizm arasında müqayisə aparsaq, buddizm zahidanə göstərişlərinin
ifratçılıqdan uzaq olduğunu, bu dində brahmanizmin təbəqələşmə ilə bağlı
tələbkarlığının olmadığını aydın şəkildə görərik.
Qeyd olunduğu kimi,
brahmanizmdə hər şeydən əvvəl insan təkrar doğulmaların dövri sistemində heç vaxt
sinfi quruluşdan çıxa bilməz, yalnız insan yaxşı əməl sahibi olduqda daha yüksək
təbəqələrə keçə bilər. Əks təqdirdə daha aşağıda olan təbəqələrə süqut edəcəkdir.
Buddizm isə yenidən doğulmalardan tamamilə xilas olmaq üçün müəyyən bir yol
təqdim etmiş və əsasən sinfi ziddiyyətləri rədd etmişdir. İkincisi, brahmanizmdə hər
bir təbəqənin əxlaqi prinsipləri fərqlidir və hər bir təbəqənin özünəməxsus əxlaq
normaları vardır. Bir təbəqədə çirkin, xoşagəlməz və haram sayılan bir işin digər bir
təbəqə üçün yaxşı, yolverilən sayılması mümkündür. Buddizmdə isə nisbətən
mö'tədil və asan bir yol təklif edilmişdir.
Digər məqam bundan ibarətdir ki, buddizmi İslam məktəbinin əxlaq normaları və
davranışları ilə müqayisə etmək istəsək, şübhəsiz İslam qanunlarının mö'tədil və
məntiqəuyğunluğunu,
buddizmin
əxlaq-rəftar
prinsiplərindəki
fanatizmi
təsdiqləyəcəyik. Çünki, İslam dini insanın istər maddi, istərsə də mə'nəvi - bütün
ehtiyaclarını haqlı sayaraq bütün hallarda loyal və mö'tədil
yol seçməyi şərt
qoymuşdur. Misal üçün: İslam zahidliyi dünyadan əl çəkmək və tərkidünyalıq
demək deyil, maddi və dünyəvi istəklərin cilovlanması, nəzarət altına alınması
deməkdir. Bu mövzu barədə “İslam əxlaqı” dərsində daha ətraflı öyrənəcəksiniz.
Dostları ilə paylaş: