Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

9-MAVZU: ZAMBURUG‘LARNING SISTEMATIKASI. XITRIDIOMISETLAR 
SINFINING TAVSIFI. 
ISH REJA:. 
1. Plasmodiophorales tartibining tavsifi va vakillari 
2. Plasmodiopharaceae oilasi
3. Myxochytridiales tartibining tavsifi va vakillari 
4. Olpidiaceae oilasi 
5. Synchytiaceae oilasi 
Zaruriy jihozlar: Fikatsiya qilingan materiallar (karamni kila kasalligi, kartoshkani rak, olma 
yoki kartoshkani parsha kasalliklari). Doimiy preparatlar (kartoshkaning rak, karamning kila 
kasalligi). Mikroskop. Rangli jadvallar (karamni kila, kartoshkani kukunsimon parsha, karamni 
qora son va kartoshkani rak kasalliklari). 
Topshiriq: 1. Kasallik qo‘zgatuvchi zamburuglar va kasallikni tashqi belgilari Bilan tanishish. 
2. Zamburuglarni mikroskopda ko‘rish va rasmlarini chizish. 
Zamburug‘larning sistematikasi. Hozirgi zamonda zamburug‘lar 2 guruhga va 6ta sinfga 
bo‘linadi.Tuban zambruglarga va yuksak zamburuglarga bo‘linadi. 
Tuban zamburuglarning tanasi yalongoch sitoplazmadan, ameboiddan yoki bir xujayrali 
miseliydan iborat. 
Yuksak zamburuglarning tanasi ko‘p xo‘jayrali miseliydan iborat. 
Tuban zamburuglar uchta evolyusion gruppaga bo‘linadi: 
1. Bir xivchinli zoospora hosil qiluvchi organizmlar. 
2. Ikki xivchinli zoospora hosil qiluvchi organizmlar. 
3. Xivchinsiz va xaraktsiz spora hosil qiluvchi organizmlar 
Tuban zamburuglarga 3 ta sinf kiradi: 
1. Xitridiomisetlar 
2. Oomisetlar 
3. Zigomisetlar 
Yuksak zamburuglarga ham 3 ta sinf kiradi: 
1. Askomisetlar 
2. Bizidiomisetlar 
3. Deutromisetlar 

---

Xitridiomisetlar sinfi. 
Bu sinfga juda soda tuzilgan zamburuglar kiradi. Bu zamburuglar vegetativ tanasi ameboidan 
iborat. Ameboid spora hosil qilishdan oldin po‘stloq bilan qoplanadi. 
Ularning ko‘payishi zoosporalar orqali o‘tadi. Zoosporalar dumaloq va bitta uzun xivchinli 
bo‘ladi. Vegetatsiya davrida ameboid xo‘jayin o‘simlik xujayrasida yashaydi. Ameboidda bir 
xivchinli zoosporalar hosil bo‘ladi. Zoosporalar tashqariga chiqib o‘simlikni zararlaydi. 
Vegetatsiya oxirida xo‘jayin o‘simlikning zararlangan xujayralarida tinchlik davrini kechiradigan 
sporalar hosil bo‘ladi sistalar. Ular turli yo‘llar Bilan hosil bo‘ladi. 
Ayrim holda ameboid mayda sporalarga bo‘linadi, ayrim holda ameboid qalin po‘stloq Bilan 
qoplanadi va sistaga aylanadi (kartoshka). Sista jinsiy protsess natijasida kelib chiqadi.
Tinchlik davrini o‘tgan sistani yadrosi reduksion bo‘linadi va hosil bo‘lgan zigota o‘sib 
gaploid zoosporangilarni hosil qiladi. 
Zoosporangiylardan chiqqan zoosporalar Yana o‘simlikni zararlaydilar. 
Xitridiomisetlar – obligat parazitlar. Ular rivojlanayotgan yosh organ va to‘qimalarni 
zararlaydi va o‘simlikda uning to‘qimalarni keskin o‘sib ketishiga olib keladi (gipertrofiya). 
Bu sinfga kiruvchi zamburuglar 3 ta tartibga bo‘linadi: 
a.tartib:Plazmodioforalilar. 
Bu tartibga kiruvchi zamburuglarning vegetativ tanasi o‘simlikni zararlangan xujayrasida hosil 
bo‘ladigan ameboidan iborat. 
Ameboid yetilgandan so‘ng tinchlik davrini kechiruvchi sporalarga sistaga bo‘linadi. 
Bu tartib bitta oiladan Plazmodioforatsiya va 2 ta Plazmodiofora va Spongospora avlodlaridan 
iborat. 
1.Plasmodiophora avlodi – bu avlodga kiruvchi zamburuglarning tinchlik davrini kechiruvchi 
sporalar xujayin o‘simlikni xujayralarida erkin joylashgan. Plasmodiophara brassicae – karamda 
kila kasalligini keltiradi. 
Kasallangan o‘simliklarning ildizlarida shishlar hosil bo‘ladi (gipertoniya). 
Spongospora – avlod – bu avlod kiruvchi zamburuglarning tinchlik davrini kechiruvchi sporalar 
zararlangan xujayralarda yopishgan holda bo‘ladi. 
Avlod vakili - Spongospora subtiraniae (kartoshkada parsha) kasalligini hosil qiladi. Bu zamburug‘ 
o‘simlikning yer osti qismini zararlab, tuganaklarida, ildizlarida qo‘shimcha ildizlar g‘adir – budur 
shishlar hosil qiladi.