Kaykovusning “Qobusnoma”, Nizomiy Aruziy Samarqandiyning “Chahor
maqola”, Farididdin Attorninng “Pandnoma”, Sa’diy Sheroziyning “Bo‘ston”,
“Guliston”, Nizomumulkning “Siyosatnoma”, Nosir Xisravning “Saodatnoma”,
“Ro‘shnoyimoma”, Abdurahmon Jomiyning “Bahoriston” kabi asarlari bilan
qiyosiy tahlili va xulosalaridan ham foydalanamiz. Ammo bu tadqiqotda bu asarlar
asl sarchashmadan ajratilgan holda tahlil qilinadi. “Alisher Navoiyning “Mahbub
ul-qulub” asarining manbalari va g‘oyaviy-badiiy tahlili” nomli Sh.Allimovning
tadqiqotida esa Qur’oni karim va hadisi sharif bu asarning yaratilishida muhim
sarchashma ekanligi dalillanadi. Sa’diyning “Gulison”
asari ham shunday asarlar
sirasiga kiritilib, har ikkala asardan ko‘zlangan maqsad komil inson tarbiyasidir.
Asl sarchashmadan nur olgan bu ikki asarda Odam Ato farzandlarini Ollohga yaqin
qilish muhim o‘rin egallaydi. Asarlarda keltirilgan
hikoyatlar qahramonlari
Qur’oni karim qissalari va timsollariga asoslanadi. Birgina misol tariqasida Navoiy
asaridagi 100-tanbehni keltiramiz:
Tanbeh 100.
“Har kishikim, bir qavmning suluk va ohangin tuzar, tadrij bila hamul
qavmning rangin tutar. Har kimgakim, payravlig‘ etar, ul mutobaat xosiyatidin ul
yetgan yerga yetar. Agar so‘z sanga ko‘runsa mahol, Ashobi kahf bila itlaridin
hisob ol.
Qit’a:
Nabiy o‘g‘li tomug‘ni qildi maskan,
Tomug‘ ahli guruhin chun erishti.
Va lekin jannat ahli payravi it
Yetishti qaydakim ul el yetishti.” (498-bet.)
“Alisher Navoiy asarida ba’zi ixcham tanbehlarda axloqiy-talimiy masalalar talqin
qilinar ekan, xotimada Qur’oniy qissa nomi zikr qilinadi.”
19
Adib o‘z fikrining
tasdig‘i uchun butun bir qissaga tayanadi.
19
Ҳайитов Ш. Алишер Навоий “Маҳбуб ул қулуб” асарининг манбалари ва ғоявий бадиий хусусиятлари.
Филол.фан.номз.дис. ... автореферати. – Т., 1997.
Asarning boshqa fasl va boblari singari bu tanbehda markazida ham inson
kamoloti uchun qayg‘urish g‘oyasi turadi. Ulug‘ mutafakkir
bu tanbehda inson
shaxsining shakllanishida u mansub bo‘lgan jamoa va e’tiqod qo‘yib payravlik
qilgan ustozlar ta’sirining beqiyos ekanligini uqtiradi. Alisher Navoiy o‘z so‘ziga
asos qilib ko‘rsatib, ibrat olishga undayotgan “As’hobul-Kahf” qissasi Qur’onning
18-surasida zikr qilingan. Tanbehning so‘nggida keltirilgan qit’ada esa “Nabiy
o‘g‘li” va “it” timsollari bir-biriga qarama-qarshi qo‘yiladi “Jannat“ va “tomug‘”
tazodi zidlikni yanada oshiradi. Bundan ko‘zlangan maqsad esa yaxshiga
ergashish foydasi va yomonga yodoshish zararlari
haqidagi ijodkorning ixcham
xulosasini obrazli tarzda keltirishdir.
“Gulistonda” asarida xuddi shu pand qit’a orqali berilib, timsol sifatida
yomonlarga ergashgan Nuhning o‘g‘li va o‘zining
sadoqati tufayli, yaxshilarga
mansub bo‘lgan As’hobi Kafning iti timsollari keltiriladi:
Dostları ilə paylaş: