Filologiyasi fakulteti qarshiyeva feruza zafar qizi bitiruv malakaviy ishi



Yüklə 0,62 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/17
tarix06.01.2023
ölçüsü0,62 Mb.
#122035
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17
“mahbub ul-qulub” va “guliston” asarlaridagi aforizmlarning bmi

akobir va shuaro oldida mundoq muqarrardurki g‘azal tavriga Shayx 
muhtaridurlar, jonso‘xtalar va ishqibozlarga fil voqe g‘arib haqqe sobit 
qilibturlar”.
17
“Mahbub ul-qulub”da esa “Maoniy ahlining nuqta pardozitarzida tilga 
olinadi. Navoiy har gal Shayx Sa’diy haqida mulohaza yuritganida uning 
ummonga teng ijodiyotining ma’lum bir qirrasini yoritish yo‘lidan boradi. Ulug‘ 
o‘zbek shoirining mashhur “Soqiynoma”sida jumladan, shunday satrlar mavjud: 
Sa’diyu, Xisravu, Salmonu Kamol, 
 
Kim edi har biri beshibhu misol. 
 
Garchi charx etti barin mutavori
 
Sen alar o‘rnidadursan bori.
18
 
 
Navoiy Shayx Sa’diyni fors-tojik adabiyotining ulkan siymolaridan biri 
sifatida e’tirof etilmoqda. Alisher Navoiy Shayx Sa’diy ijodiga fors-tojik 
adabiyotining yuksak gullaridan biri tarzida qaraydi, uni o‘sha balandlikka 
munosib sharaflaydi. Navoiy Shayx Sa’diyning bir qator g‘azallarini tanlab, ularga 
tatabbular bitadi. Ulug‘ o‘zbek shoiri har bir javobiya g‘azalidan avval “dar tavri 
Sa’diy – Sa’diy tavrida” sarlavhasini qo‘llaydi. Navoiyning fors-tojik tilidagi 
she’rlari jamlangan she’riy to‘plamida o‘n ikki she’r “g‘azal mulkining 
payg‘ambari” asarlariga bitilgan tatabbulardan iborat. “Devoni Foniy”dagi bunday 
adabiy hodisa tasodifiy emas.
Navoiy va Sa’diyning pandnoma ruhida yozilgan “Mahbub ul-qulub” va 
“Guliston” asarlarini qiyosini o‘rganishda A.Habibullayevning “Mahbubul-
qulub”ning janr xususiyatlari nomli tadqiqotida “Mahbub ul-qulub”ni 
17
Alisher Navoiy. 15 jild.171-172-betlar.
18
Alisher Navoiy 13 jild.20-21-betlar.


Kaykovusning “Qobusnoma”, Nizomiy Aruziy Samarqandiyning “Chahor 
maqola”, Farididdin Attorninng “Pandnoma”, Sa’diy Sheroziyning “Bo‘ston”, 
“Guliston”, Nizomumulkning “Siyosatnoma”, Nosir Xisravning “Saodatnoma”, 
“Ro‘shnoyimoma”, Abdurahmon Jomiyning “Bahoriston” kabi asarlari bilan 
qiyosiy tahlili va xulosalaridan ham foydalanamiz. Ammo bu tadqiqotda bu asarlar 
asl sarchashmadan ajratilgan holda tahlil qilinadi. “Alisher Navoiyning “Mahbub 
ul-qulub” asarining manbalari va g‘oyaviy-badiiy tahlili” nomli Sh.Allimovning 
tadqiqotida esa Qur’oni karim va hadisi sharif bu asarning yaratilishida muhim 
sarchashma ekanligi dalillanadi. Sa’diyning “Gulison” asari ham shunday asarlar 
sirasiga kiritilib, har ikkala asardan ko‘zlangan maqsad komil inson tarbiyasidir. 
Asl sarchashmadan nur olgan bu ikki asarda Odam Ato farzandlarini Ollohga yaqin 
qilish muhim o‘rin egallaydi. Asarlarda keltirilgan hikoyatlar qahramonlari 
Qur’oni karim qissalari va timsollariga asoslanadi. Birgina misol tariqasida Navoiy 
asaridagi 100-tanbehni keltiramiz: 
Tanbeh 100. 
“Har kishikim, bir qavmning suluk va ohangin tuzar, tadrij bila hamul 
qavmning rangin tutar. Har kimgakim, payravlig‘ etar, ul mutobaat xosiyatidin ul 
yetgan yerga yetar. Agar so‘z sanga ko‘runsa mahol, Ashobi kahf bila itlaridin 
hisob ol. 
Qit’a: 
Nabiy o‘g‘li tomug‘ni qildi maskan, 
Tomug‘ ahli guruhin chun erishti. 
Va lekin jannat ahli payravi it 
Yetishti qaydakim ul el yetishti.” (498-bet.) 
 
“Alisher Navoiy asarida ba’zi ixcham tanbehlarda axloqiy-talimiy masalalar talqin 
qilinar ekan, xotimada Qur’oniy qissa nomi zikr qilinadi.”
19
Adib o‘z fikrining 
tasdig‘i uchun butun bir qissaga tayanadi. 
19
Ҳайитов Ш. Алишер Навоий “Маҳбуб ул қулуб” асарининг манбалари ва ғоявий бадиий хусусиятлари. 
Филол.фан.номз.дис. ... автореферати. – Т., 1997. 


Asarning boshqa fasl va boblari singari bu tanbehda markazida ham inson 
kamoloti uchun qayg‘urish g‘oyasi turadi. Ulug‘ mutafakkir bu tanbehda inson 
shaxsining shakllanishida u mansub bo‘lgan jamoa va e’tiqod qo‘yib payravlik 
qilgan ustozlar ta’sirining beqiyos ekanligini uqtiradi. Alisher Navoiy o‘z so‘ziga 
asos qilib ko‘rsatib, ibrat olishga undayotgan “As’hobul-Kahf” qissasi Qur’onning
18-surasida zikr qilingan. Tanbehning so‘nggida keltirilgan qit’ada esa “Nabiy 
o‘g‘li” va “it” timsollari bir-biriga qarama-qarshi qo‘yiladi “Jannat“ va “tomug‘” 
tazodi zidlikni yanada oshiradi. Bundan ko‘zlangan maqsad esa yaxshiga 
ergashish foydasi va yomonga yodoshish zararlari haqidagi ijodkorning ixcham 
xulosasini obrazli tarzda keltirishdir. 
“Gulistonda” asarida xuddi shu pand qit’a orqali berilib, timsol sifatida 
yomonlarga ergashgan Nuhning o‘g‘li va o‘zining sadoqati tufayli, yaxshilarga 
mansub bo‘lgan As’hobi Kafning iti timsollari keltiriladi: 

Yüklə 0,62 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin