O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti
Yüklə 3,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Kollektor
tashkilotlari unmagan kreditlarni undirib beradi. Kredit tizimini tartibga soluvchi va nazorat qiluvchi organlar. Odatda dunyoning ko`plab mamlakatlarida bu vazifani Markaziy banklar bajaradi. Markaziy bankda nazorat funksiyasi bo`lmagan mamlakatlarda kredit tizimi ``moliya bozori regulyatori`` tashkiloti tomonidan nazorat qilinadi. Kredit tizimiga ta`sir qiluvchi omillar ko`p sonli bo`lib, ulardan asosiylari sifatida quyidagilarni ajratib ko`rsatish mumkin: 1.sog’lom raqobat muhitining mavjudligi 2.kredit muassasalari mijozlarining moliyaviy holatining o`zgarishi. Banklarning va boshqa kredit muassasalarining iqtisodiy qudrati va moliyaviy salohiyati bevosita mijozlarning moliyaviy holatiga bog’liq. 3.kredit muassasalarining likvidliligi va kapitallashish darajasining o`zgarishi. Odatda kredit muassasalari aktivlarining sifatini yomomlashishi kredit muassasalarining likvidliligi va to`lovga qobilligini yomonlashishiga olib keladi. 4.makroiqtisodiy barqarorlik. 5.siyosiy barqarorlik. Bu mamlakatda siyosiy vaziyatning yomonlashishi natijasida siyosiy riskning chuqurlashishi bilan bog’liq. 6. Markaziy bankning monitar siyosatini o`zgarishi. 7. Kredit muassasalari faoliyatidagi risklarni boshqarish tizimining samarali ishlashi. - kredit tizimining barqarorligini ta`minlashda eng asosiy omil kredit tizimiga bo`lgan ishonch hisoblanadi. - kredit muassasalarining likvidliligi va to`lovga qobilligini ta`minlash uchun zarur shart sharoitlarni ta`minlash. - makroiqtisodiy barqarorlikni ta`minlash usuli. Bunda ayniqsa inflyatsiya va devalvatsiya darajasi kredit muassasalari faoliyatiga kuchli ta`sir ko`rsatadi. - kredit muassasalari faoliyatidagi risklarni boshqarish tizimini takomillashtirish. - kredit muassasalari faoliyatini davlat tomonidan moliyaviy qo`llab-quvvatlash usuli. Bunda ayniqsa soliq imtiyozlari berish, Markaziy bank tomonidan markazlashgan kreditlar berish davlat tomonidan muammoli aktivlarni sotib olish usullaridan keng foydalaniladi. 305 Banklar yangi operatsiyalar bajarishga buning uchun maxsus tayyorlangan kadrlarga ega bo`lmasdan kirishishi oqibatida ham to`lovga layoqatsizlik kelib chiqishi mumkin. Bir shaxsdan yirik miqdorda depozitlar qabul qilish, ularning moliyaviy holati birdan yomonlashgan hollarda ham tijorat banklarida to`lovlar bo`yicha qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. SHuning uchun ham, bir omonatchi(kreditor)ga to`g’ri keladigan maksimal xatar hajmi belgilab qo`yilgan. Har bir tijorat banki o`z nizom kapitalini har choraklik ajratmalar asosida (yillik ko`zda tutilgan o`sishga nisbatan 25%) to`ldirishlari lozim. YUqoridagilardan tashqari, hisobni to`g’ri yo`lga qo`yish, bosh- qarishdagi xato va kamchiliklarni tugatish, kadrlar malakasini oshirish ham banklarning to`lovga layoqatliligini ta`minlashga ta`sir ko`rsatadi. Biror mamlakat iqtisodiyotida yuz berayotgan tangliklar, no- mutonosibiklarning bir uchi bank tizimi holati va tijorat banklarning foaliyatiga borib taqaladi. Ayniqsa, o`tish davrini boshdan kechirayotgan davlatlarda yuz bergan va yuz berayotgan inqirozlarning bosh omillari sifatida banklarning sinishi va bankrotligi sanaladi. Rossiyada 1995 yil va 1998 yilda sodir bo`lgan inqirozlarning tahlili shuni ko`rsatadiki, aholining banklarga ishonchining yo`qolishi, siyosiy omillar va moliyaviy piramidalarning tushkunligi holatlari banklarning to`lovga qobiliyatini yo`qqa chiqaradi. SHunday ekan, tijorat banklarning likvidligi va to`lovga qobiliyatini tahlil etish davomida bunga ta`sir etuvchi omillarni aniqlash lozim. CHunki likvidlik va to`lovga qobiliyatlilik murakkab iqtisodiy tushunchalar sanaladi va yuzaki baholaganda tahlil samarasi past bo`lish mumkin. Banklar faoliyatiga ta`sir qiluvchi omillar turlicha tasniflanadi. Odatda, ular ichki va tashqi omillarga ajratilib o`rganiladi. Tijorat banklarning likvidligi va to`lov qobiliyatini belgilaydigan ichki omillar qatoriga quyidagilar kiradi: – bankning mustahkam kapital bazasi; – aktivlar sifati; – depozitlar sifati; – tashqi manbalarga qaramlik darajasi; – aktivlar va passivlarning muddatlari bo`yicha mutanosibligi; 306 – malakali menejment; – bankning imidji. Bankning mustahkam kapital bazasi xususiy kapitalining mutlaq qiymatini ifoda etib, aktivlar bo`yicha tavakkalchiliklarning himoya manbasi hamda omonatchilar va depozitchilar mablag’larining kafolati hamdir. Bankning xususiy kapitali nizom fondi va boshqa maqsadli fondlardan iborat bo`lib, moliyaviy barqarorlik uchun ham asosdir. SHunday qilib, bankning xususiy kapitali qancha katta bo`lsa, likvidlilik ham shuncha yuqori bo`ladi. Yüklə 3,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|