Microsoft Word Ishlab chiqarish iqtisodiyoti doc

4.3 Ishlab chiqarishni Tovar
-xom-
ashyo ta`minotidagi o’zgarishlar 
Ma’muriy islohotni amalga oshirishning eng muhim vazifasi - bizga 
eski tuzumdan me`ros bo’lib qolgan, moddiy resurslarni turli kvotalar, limit 
va ko’rsatmalar asosida markazlashtirilgan holda taqsimlash tizimiga 
butunlay barham berishdir. 
Hozirgi kunda bu borada dastlabki qadamlar qo’yilmoqda. Tarmoqlar 
bo’yicha ham, hududlar bo’yicha ham boshqaruv tizimining ko’plab ortiqcha 
bug’inlari tugatildi. 
Xo’jalik yurituvchi sub`yektlar tomonidan taqdim etiladigan statistik 
hisobotlar soni keskin qisqartirildi. Bu ko’rsatkich qishloq xo’jaligida 63 
foizni, sanoatda esa o’rtacha 33 foizni tashkil etmoqda. 
Vazirlar Mahkamasining yaqinda qabul qilingan qaroriga binoan, 
strategik ahamiyatga ega bo’lgan ayrim tovarlarni istisno qilganda, har xil 
kvotalar, limitlar asosida tovar va moddiy xom-ashyo resurslaridan 
foydalanish tizimining o’zi to’liq bekor qilinadi. 
Bu qaror, jumladan, paxta tolasi, yoqilg’i va neft mahsulotlari, mineral 
o’g’itlar, o’simlik yog’i, un, shakar kabi o’ta muhim va xaridorgir tovarlarga 
nisbatan ham joriy etiladi. 
Bularning barchasi bozor tamoyillariga to’liq mos ravishda, tovar-
xom-ashyo birjalari, kimoshdi savdolari, yarmarka va boshqa tuzilmalar 
orqali amalga oshiriladi. 
Bu esa, o’z navbatida, tovar-xom-ashyo birjalari faoliyatini tubdan 
qayta ko’rib chiqishni talab etadi. Xech kimga sir emaski, bugungi kunda 

---

91
muayyan xom-ashyo resurslarini birjadan ko’ra ochiq bozordan sotib olish 
oson va arzonga tushadi. 
Odamda shunday taassurot tug’iladiki, na Davlat mulki qo’mitasi, na 
tovar-xom-ashyo birjalarining rahbar va xodimlari birjalar faoliyati 
samaradorligini oshirishdan, boshqacha aytganda, o’zlarining mehnat 
natijasidan manfaatdor emasga o’xshaydi. Shuning oqibatida bu birjalar 
oldi-sotdi ishlarini faqat rasmiyatchilik uchun amalga oshiradigan, 
xo’jakursinga ishlaydigan idoralarga aylanib qolmoqda. Aynan shusababdan 
tovar-xomashyo birjalarida tovarlarning aylanish darajasi pastligicha 
qolmoqda. Masalan, 2003 yilda bu ko’rsatkich birmuncha qisqarib, 450 
milliard so’mni yoki jami ulgurji tovar aylanmasining 18 foizini tashkil etdi, 
holos. Ishlab chiqarish va texnik maqsadlarda qo’llanadigan mahsulotlarning 
tovarlar aylanmasidagi ulushi 10 foizdan oshmaydi. Birja xodimlarining 
profyessional malakasi pastligi, bu hol ayniqsa mintaqalarda talab darajasida 
emasligini afsus bilan qayd etish lozim. Tovar birjalarining bunday qoniqarsiz 
faoliyati turli olibsotar chaqqonlar uchun qo’l kelmokda, tovarlarning 
birjadan tashqarida xufyona aylanishi, narxlarning sun’iy ravishda 
qimmatlashib ketishiga sabab bo’lmoqda.