R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Transplantatning kochib tushishi spetsifik antitelolar, T hujayra effektorlari, 
tabiiy killerlar va gistosig’ishuvchanlik asosiy k om p lek sin in g antigen lari ishtirok 
etadigan m urakkab im m u n o lo gik fenom endir.
K och ib tushish in d uksiyasida allotransplantat gistosig'ishu vchan lik asosiy 
kom pleksining antigenlari, shuningdek, koch irib o'tkazilgan organ bilan birga 
o'tgan do n o r lim fotsitlari (p assajir lim fotsitlar) nihoyat d arajad a m u h im o'rin 
tutadi. Shularning o rasid a y u k sak im m u nogen lik xu su siyatiga ega bo'lgan, o'ziga 
M N S antigenlarining ikkala sinfini (I va II sin f antigen larini) jo qilgan Langer- 
gan sn in g dendrit hujayralari alohida aham iyatga egadir. G istosig'ishuvch an lik 
aso siy kom pleksining II sin f antigenlari T hujayralardagi C D 4 + ni faol holga 
o'tkazib, ularning proliferatsiyasi uchun yo'l ochib beradi. B u n d a T-xelperlar 
m akrofaglarni jonlantiruvchi lim fokin degan m o d d a ajragib ch iq aradi va o‘z 
yuzasid a im m un gorm on lar — interleykin 1 v a interleykin 2 uchun retseptor­
lar hozirlay boshlaydi. Jon lan gan m akrofaglar interleykin-1 v a interleykin 2 ni 
ajratib chiqarar ekan, T-xelperlar bilan o'zaro tasirg a kirishadi. Interleykin 2 
o'sish om illari ajralib chiqishi va В lim fotsitlarn ing tabaqalan ish ga bosh lash iga 
yo'l ochadi.
Shu bilan b ir vaq td a I sin f H LA antigenlari uchun retseptorlari bo'lgan si­
totoksik hujayralar prekursorlari — T-hujayralardagi C D 8 + tabaqalan ib, yetuk 
sitotoksik hujayralarga aylanadi, bu lar allotransplantat to'qim asini lizisga uch- 
ratadi. Sitotoksik hujayralardan tashqari asta-sekinlik bilan yuzaga chiquvchi 
o'ta sezuvchanlik reaktsiyasi uchun xarakterli bo'lgan T-hujayralarni ishlab 
chiqaruvchi lim fokin ham hosil bo'ladi. K och irib o'tkazilgan organ d a asta-sek in ­
lik bilan yuzaga ch iqadigan o'ta sezuvchanlik reaktsiyasi tufayli m ikrosirkulator 
o'zan tom irlari zararlanib, to'qim a ishem iyasi bosh lan adi, yallig'lanish h u jayra­
lari tasirid a allotransplantat to'qim asi destruksiyaga uchraydi.
K och ib tushish reaktsiyasida antitelolar ham ishtirok etadi, y a n i hujayraga 
aloqad or transplan tatsion im m unitetdan tash q ari gu m oral im m unitet ham p ay ­
do bo'lib b orad i. G u m oral im m u n javob ikki sh akld a yuzaga kelishi m um kin:
— retsipiyentning aylanib yurgan qon ida an tido n or antitelolari bo'lsa, or- 
gan ni koch irib olib o'tkazish transplantatning nih oyatda tez ko'chib tushishiga 
olib kelishi m u m kin. Bunday antitelolar odatda transplantat ilgari ham ko'chib 
tushib ketgan resipient q o n id a yuzaga keladi yoki oldin H L A jih atidan to'g'ri

---

kelm aydigan do n o r qoni quyilgan bo'lsa, ana shunday paytlarda paydo bo'ladi, 
ch un ki trom botsitlar va o q qon hujayralari H LA antigenlariga boy. A n a shunday 
h ollard a sensibillan gan resipien tga biror organ koch irib o tk azilad igan bo'lsa, u 
darh ol ko'chib tushib ketadi, chunki qo n d a aylanib yurgan antitelolar antigen 
bilan tezd a reaktsiyaga kirishib tom irlar endoteliysida depozitlar h osil qiladi. 
So'n gra kom plem ent fiksatsiyalanib, transplantatda A rtyus fenom eni b osh la­
nadi;
— organ sen sibillan m agan resipien tga koch irib o'tkazilganida gu m oral anti- 
H LA -antitelolar k ech roq yuzaga keladiva transplantatning birm u ncha kechroq 
k o ch ish id a aham iyatga ega bo'ladi. B u nday h o d isa od atd a im m u nosu pressorlar 
olib yurgan retsipiyentlarda kuzatiladi, chunki im m u n o su pressorlar T-hujayra 
im m u n javobin i antitelolar hosil bo'lishi davom etayotgan bo'lsa ham susaytirib 
qo'yadi. To'qim aning zararlanishi II tip d agi o'ta sezuvchanlik reaktsiyasi b o sh la­
n ish iga v a im m u n kom p lekslar v u ju d ga kelishiga aloqad or bo'ladi. B u n d a tom ir­
lar endoteliysi aso siy n ish on bo'lib q o lad i, shu endoteliyning zararlanishi tran s­
p lan tatd a trom b h osil bo'lib, keyin ish em ik nekroz b osh lan ish iga olib keladi.
K o'ch ib tu sh ish re a k tsiy a sin in g p a to lo g ik a n ato m iy asi. K och irib o'tka- 
zilgan organ d a ro'y b erad igan stru ktura o'zgarishlarining tabiati va jad alligi 
retsipiyent im m un javo b in in g m exanizm iga, javob reaktsiyasining tipiga, tran s­
p lan tatn in g ko'chish m u d d atlariga (ju d a ham tez, tez yoki surunkali tarzda 
ko'chib tushish ) bog'liqdir. B uyrak transplantati m orfologiyasi h am m adan ko'ra 
ko'p roq organ ilgan .