R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Kuydirgining op ka fo rm a si kuydirgi sporalari yuqib qolgan chang zar- 
ralari o d am n afasiga kirgan ida boshlanadi. B u n d a kuydirgi sp oralari nafas 
yo'llarining turli q ism larid a o'tirib qolishi m um kin, lekin bularn ing h am m a­
d an ko‘p o'rnashib oladigan jo y i traxeya bifurkatsiyasi so h asidagi shilliq parda- 
dir. M ikrob yuq qan jo yd a karbun kul paydo bo'lib, bo‘yin v a ko‘ks oralig'idagi 
lim fa tugu n larid a xarakterli seroz-gem orragik va nekrotik o'zgarishlar b o sh ­
lanadi. T raxeya va bron xlarn in g sh illiq pardasi gungurt-qizil tusga kirib, xira 
bo'lib qolad i, eroziyalanadi. O 'pkada nekrozga m oyil bo'lgan seroz-gem orragik 
p n evm on iya boshlanadi. 0 ‘p k a toqim asin in g qan cha qism i zararlanish iga q a ­
rab, b u p n evm on iya o ch oq li, segm en tar yoki bo‘lak pnevm on iyasi bo'lishi 
m u m kin. K o'pincha, seroz-gem orragik m ediastenit va plevrit boshlanib, plevra 
bo'shliqlarida seroz-gem orragik ekssu dat toplan ib boradi. Bronx-o'pka, traxeya 
oldi va traxeya-bron xlardagi lim fa tugunlari kattalashib ketadi. Kuydirgi tufayli 
bosh lan gan pnevm oniya m o rfo lo gik jih atdan olingan ida tou n n in g o'pka shak- 
lig a ju d a o'xsh ab ketadi, shu m u n o sab at bilan differensial diagn ostik a m aq sadida 
b akterioskop ik tekshirish o'tkazish m u h im aham iyat k asb etadi.
Kuydirgining ichak form asi. K asallik alim entar yo'l bilan y uq qan id a dastlabki 
o'zgarishlar yon bosh ichakning distal bo'lim ida, goh id a esa ileosekal q o p q o q
o rqasid a va m e’d ad a boshlanadi. K uydirgi tufayli ichak zararlanishining ikki xili 
tafovut qilin adi: diffuz gem orragik enterit va kasallikning y arali form asi.
K asallikning y arali fo rm a sid a  h azm yo'li hozir aytib o'tilgan bo'lim larning 
d evorid a o ch o q li infiltratlar (birlam chi karbunkullar) paydo bo'ladi, ularda 
n ekrotik jarayon lar boshlanish i yaralar paydo bo'lishiga olib keladi. Gemorragik 
enteritda sh illiq p ard a xira tu sga kirib, dog'sim on qontalashlari bo'lgan kulrang 
k arash bilan qoplan ib turadi. Ichak tutqichi lim fa tugunlari kattalashib ketadi 
va p aketlar ko'rinishiga kiradi. M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida ichak de- 
vorin in g h am m a qatlam larida seroz-gem orragik yallig'lanish boshlanib, tom ir­
lar devorid a degenerativ nekrobiotik o'zgarishlar yuzaga kelgani topiladi. Ichak 
sh illiq p ard asin in g o‘z p lastin kasid a kasallik qo'zg'atuvchilari ko'zga tashlanadi.
Kuydirgi sepsisi kasalligin in g h ar qan day form asida jarayon tarqalib, kasallik 
qo'zgatuvchilari qon ga o'tib ketishi tufayli boshlanish i m u m kin, ya’ni ikkilam chi 
h o d isa bo'lib hisoblanadi. B u n d a sezilarli gem orragik sin drom boshlanib, badan 
terisi, sh illiq p ard alard a bir talay q o n talashlar, turli organlarda qon quyilib q o l­
gan jo ylar paydo bo'ladi. B undan tashqari, bakterial-toksik sh ok uchun xarakterli 
p atologoan atom ik o'zgarishlar yuzaga keladi: qo n n in g suyuq bo'lib, to'q rangga 
kirishi, ichki organ larn in g q o n ga to'lib turishi, tom irlar ichida qon ivib qolishi, 
talo q kattalashib, p ulpasin in g ilvillab qolishi, buyrak usti bezlari po'stlog'iga 
ham qon quyilishi shular ju m lasidan dir. Ko'pincha gem orragik m eningoense- 
falit bosh lan ib, y u m sh oq m iya p ard asiga qon sh im iladi, bu ham gem orragik 
yallig'lanish tufayli, ham qon quyilishiga (diapedez yo'li bilan qon quyilishi va 
tom irlar n ekrozga uchrab, yorilishi n atijasida qon quyilishiga) bog'liqdir. Miya 
to'qim asida n ekrozga u chragan v a qon quyilib qolgan joylar paydo bo'ladi. Nek-

---

rotik jarayonlar tom irlar devorida ham ko'zga tashlan adi. K uydirgi batsillalari- 
ning tom irlar atrofidagi lim fa tugun larid a ko'payib borish i xarakterlidir. Ney- 
ronlar distrofik o'zgarishlarga uchraydi.
K lin ik m a n z ara si. K uydirgi kasalliginin g teri form asi karbunkulyoz, ede- 
m atoz, bullyoz va saram asga o x sh ash xillarga b o lin ad i. K o p ro q karbunkulyoz 
xili uchraydi. K asallik batsilla kirgan jo y qichishib, o‘sh a jo yn in g terisi zichlashib 
borish i v a pufakcha paydo bo'lishi bilan boshlanadi. K eyin bu jo y d a karbun kul 
paydo bo'ladi. K arbunkul kattalashib borgani sayin bem orn in g ahvoli og'irlash ib, 
b osh og'rig'i paydo bo'ladi. H arorat ko'tariladi, od am lanj bo'lib q u w atsizlan ad i. 
Bu karbunkulning xususiyati shuki, u og'rim aydi. B ad an n in g teri osti yog' qatla- 
m i rivojlangan joylari (k o z qovoqlari, bo'yinning oldin gi v a yon yuzalari, к о krak
qafasin in g oldingi yuzasi, yorg'oq) zararlangan m ah allard a k asallikn in g klinik 
ko'rinishlari ham m adan yorqin ifodalanib turgan dav rda karbun kuldan b ir qa- 
d ar n arirog'dagi to'qim alarda ikkilam chi nekroz boshlanish i m u m kin. Shu jo yd a 
paydo bo'lgan qo ra qo'tir tushib ketganidan keyin teri va tagid agi toq im alard a 
ju d a katta va chuqur bo'ladigan xu n u k n uqson lar paydo b o lishi m um kin.
Infeksiya aerogen yo'l bilan y uq qan id a kasallik azoyi b ad an qaqsh ab, tan a 
harorati keskin kotarilish i, yotal, hansirash, b o sh og'rig'i paydo b o lish i, to sh
orqasid a og'riq turib, sezilarli intoksikatsiya avj olib borish i bilan boshlanadi. 
Auskultatsiya va perkussiyada o'pkada pnevm oniya uchun xarakterli o'zgarishlar 
borligi m a’lum bo'ladi. Rentgenologik tekshirishda ko'ks oralig'in in g shakli 
o'zgarib, qizilo'ngachning o'rnidan surilib qolgani, lim fa tugun lari kattalashib 
ketgani topiladi. K uydirgining ichak form asi uchun h am k asallikn in g shu tariqa 
sh id dat bilan boshlanishi xarakterlidir, lekin bu n d a m e’da-ichak yo'lining zarar- 
langan iga xos sim ptom lar: ko'ngil aynab, qayt qilish, qon aralash ich ketishi, 
ichakning parezga uchrashi u stun turadi. K asallikning septik xili od atd agi sepsis 
sin gari o'tadi, differensial diagn ozi b em o r kishining q o n id an kuydirgi batsillalari 
topilishiga bog'liq.
A so ratla ri. K uydirgida asorat tariqasida sepsis, peritonit, toksik infektsion 
sh ok boshlanish i m um kin.
T U B E R K U L Y O Z