R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Getchinson uchligi degan m an zaran i hosil qiladi. T ish lar shaklining o'zgarib 
ketishi aso san em aln ing gipoplaziyaga uchrab, tishlarn in g kichrayib va qiysha- 
yib qo lish iga bog'liq.

---

PA TO G EN Z A M B U R U G ‘L A R Q O ‘Z G ‘A T A D IG A N K A S A L L IK L A R
M ikozlar deb ham ataladigan bu kasalliklar etiologiyasi, klin ik ko'rinishlari 
v a m orfologik xususiyatlari jih atidan bir-biridan farq qiladigan turli xil kasal- 
liklardir. Bularning birinch i gu ru h iga badan terisi v a u ning u n u m larini zarar­
laydigan m ikozlar kiradi (derm atom ikozlar). Ikkinchi guruhi ch uqur (visseral) 
m ikozlarni o‘z ichiga oladi, bu m ikozlarda ichki organ lar zararlanadi.
D E R M A T O M IK O Z L A R
Term ing zam bu rug‘li kasalliklari uch gu ru h ga bo'linadi: epiderm om ikozlar, 
yuza va chuqur derm atom ikozlar. Epiderm om ikozlar h ar xil turdagi epiderm ofit 
zam burug‘lar tufayli bosh lan adi va epiderm isn in g zararlanishi bilan tariflan ad i. 
K epaksim on lishay v a epiderm ofitiya degan xillari h am m ad an k o r a ko'proq 
uchraydi. Yuza derm atom ikozlar orasid a trixofitiya va kal ko'proq tarqalgandir, 
aso siy o'zgarishlar ep id erm isd a bo'ladi. C huqur derm atom ikozlar aso san asl d e r­
m aning zararlanishi bilan ajralib turadi.
V IS S E R A L M IK O Z L A R
Bu gu ru h dagi m ikozlar ju m lasig a kandidoz, m og'or m ikozlari, aktin om ikoz 
kiradi. U larning qo'zg'atuvchilari saprofitlar bo'lib, m ak ro o rgan izm d a disbak- 
terioz, im m unitet tanqisligi ro'y bergand a, zam bu rug'larn in g o'sishini q u w a t- 
laydigan antibakterial va im m u n odepressiv vositalar ko'p ishlatilgan m ah allarda 
patogen xossalarni kasb etad i (endogen mikozlar). B undan tashqari, m ikozlar 
tashqi m uhitdan organ izm ga patogen zam bu rug'lar o'tib qolishi n atijasida ham
paydo bo'lishi m um kin, ekzogen m ikozlar deb shular aytiladi. B u ekzogen m iko- 
zlar ju m lasiga koksidioidoz va gistoplazm oz kiradi.
E tio lo g iy asig a q arab h a m m a m ik o zlar to 'rtta aso siy g u ru h g a b o 'lin ad i:
1) sh u la sim o n zam b u ru g 'lar qo'zg'atadigan m ik o zlar — aktin om ikoz, n okar- 
dioz; 2) ach itqisim on zam b u ru g 'lar bilan ach itqilar qo'zg'atad igan m ikozlar, 
kan d id oz, blastom ik ozlar; 3) m o g'or zam b u ru g 'lari qo'zg'atadigan m ikozlar 
— asp ergilloz, pen isilloz, m u korm ik oz; 4) h ar x il zam b u ru g 'lar q o zg'atadigan
k asallik lar - - k ok sid ioid oz, sp o ro trix o z v a gistop lazm oz.
Bu o'rinda yuqorida aytib o'tilgan m ikozlar ju m lasid an eng ko'p uchraydigan 
xillari ko'zdan kechiriladi.
K A N D ID O Z
K andidoz yoki og'iz oq arish i en g k o p tarqalgan chuqur m ikozlar ju m lasid an
bo'lib, uni K andida avlodiga kiradigan achitqisimon zam bu rug'lar qo'zg'atadi. Bu 
zam burug'lar tabiatda ken g tarqalgan va havo, tuproq, sabzavotlarda, qan do- 
latchilik m ah su lotlarida ko'p uchraydi. K asallik ekzogen yoki en dogen yo'l bilan 
yuqishi m um kin. K andidoznin g autoinfeksion k asallikn in g k lassik xili tariqa- 
sidagi endogen turi ko'proq kuzatiladi.

---

K an d id oz aso san ch aqaloqlarda, x u su san ta’sir do irasi ken g bo'lgan antibio- 
tiklar va kortiko steroidlar noto'g'ri ishlatilganida za if h am da o g'ir kasal bolalarda 
bosh lan adi. K asallikn in g o n a qo rn id a yuqib qolgan hollari ham m a’lum.
K an d id oz o d atd a tash qi m u h itga tegib tu rad igan o rgan v a sistem alarda: 
b ad an terisi, h azm yo'lining turli bo'lim lari, respirator va siydik-tanosil sistem a­
sid a p ayd o bo'ladi. B u n d a aso san ko'p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan shilliq 
p ard alar zararlan ad i, chunki kasallik qo'zg'atuvchisi glikogen ga boy hujayralar­
d an tash k il top gan epiteliyga o ch bo'ladi. K andidoz m ah alliy bo'lishi yoki tarqoq 
tu sg a k irish i m u m kin. Birlam chi va ikkilam chi kan d id oz h am tafovut qilinadi.
P a to lo g ik a n a to m iy a si. K an d id oz cheklangan h o ld a bo'lishi yold tarqoq 
tu sga kirish i m u m kin , K asalliknin g qaysi joyda avj olishidan qatiy nazar, zarar­
langan o'choqlar m o rfologiyasi bir zaylda bo'lib, toq im alard a har xil bosqichdagi 
o'tkir ekssu dativ va ekssudativ-n ekrotik o'zgarishlar ro'y berishi, granulyom atoz 
bosh lan ib, gran ulyom alar h osil bo'lishi bilan ta’m inlanadi.
E k ssu d ativ n ekrotik jarayon lar m ah alida zararlangan shilliq pardalarda g i­
p erem iya bosh lan ib, shish keladi, og‘iz, qizilo'ngach, h iqildoq bo'shlig'ida oqish 
sarg'ish tusli zich k arash lar paydo bo'ladi (kasallikning og'iz oqarish i degan nom i 
sh u n dan olin gan ). Ichakda bu nd ay karashlar u larga o‘t su yuqligi sh im ilgam tu ­
fayli ko'kish-qo'ng'ir ran gd a bo'ladi. B u karashlar ko'chib tu sh gan id a o'rnida ero- 
ziyalar, yaralar p ayd o bo'lishi m u m kin. N ekrozga u chragan jo ylar neytrofildan 
iborat dem ark atsion ko'tarm a bilan so g'lo m to'qim adan chegaralanib turadi.
Ichakdagi gem orragik nekrotik enterit yoki enterokolitda ichak devori te- 
shilib, k an d id o z p eritonit b o sh lan ish i h am m um kin. P atologik jarayon hikildo- 
q d a bosh lan gan m ah ald a ovoz boylam larining chetlarida o q -sarg‘ish tusli par- 
d asim o n tipik karash lar paydo bo'lishi h iqildoq stenoziga olib kelishi m um kin. 
T raxeya va bron xlar k am dan -kam zararlanadi. U lardagi k arash lar achitqisim on 
h u jayralarn in g ch irm ash ib ketgan p sevdom itseliy iplari, ko'chib tushgan epi­
teliy h ujayralari va neytrofillardan iborat bo'ladi. O 'pka kan d id ozid a leykotsitar 
p n evm on iya boshlanib, ekssu datda leykotsitlar, seroz su yuqlik va m akrofaglar 
p ayd o bo'ladi. Ayni vaqtd a sezilarli darajad a gem orragik h o disalar yuz be- 
radi. Z am b u ru g 'lar k o p top lan gan jo ylard a ab sesslar p ayd o bo'lishi m um kin. 
K asallik n in g b irm u n ch a kechki dav rlarid a lim fotsitlar, epitelioid hujayralar va 
P iro gov-L an gxan sn in g ulkan h ujayralaridan iborat gran ulyom alar yuzaga keli­
sh i m um kin.
A yrim organ lar k an d id ozi m ah alid a kasallik qo'zg'atuvchisi qon oqim iga 
tushib q o lsa (psevdom iseliyn in g tom ir ichiga o'sib kirishi y o li bilan), tarqoq 
zam b u ru g' infeksiyasin in g ikki xili boshlanish i m um kin:
1) kan d id oz m eningoen sefalit, buyrak, jigar, talo q d a m etastatik abssesslar 
p ay d o bo'lishi, m iokarditlar, p erikarditlar boshlanishi bilan o'tadigan sepsis va
2) ichki organ larda gran ulem alar p ayd o bo'lishi bilan ta’riflanadigan surunkali