R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

1) jarrohlikka aloqador, 2) terapevtik, 3) urologik, 4) akusher-ginekologik sep­
sis, 5) rinogen, 6) oral (stomatogen), 7) tonzillogen, 8) kindikka aloqador, 9) an gio­
gen, 10) kriptogen sepsis, 11) otogen.
K lin ik-m orfologik belgilariga asoslanib se p sisn in g to'rtta klin ik-anatom ik 
xillari tafovut qilinadi; J ) septisem iya; 2)septikopiem iya; 3) cho'ziladigan septik 
endokardit; 4) xroniosepsis.
P a to lo g ik a n ato m iy asi. Septisem iya sepsisn in g en g xavfli turi bo'lib, yashin- 
dek tez, ju d a o'tkir va o'tkir xillarini o'z ichiga oladi. U n in g uchun sezilarli d ara­
ja d a zaharlanish h odisalari boshlanishi yiringli m etastazlar bo'lm asligi va kasal-

---

likn in g tez o'tishi xarakterlidir. Septisem iyadan o'lgan kishilar m urdasi yorib 
ko'rilganida se p sis o'chog‘i o d atd a bo'lm aydi yoki su st ifodalan gan bo'ladi. Gem - 
oliz m u n o sab ati bilan ko‘z oq lari v a badan terisi sarg ‘ ayib turadi, badan terisida 
petexial tosh m a ко‘rin ish id a ge m orragik sin drom ko'zga tashlan adi, seroz par- 
dalar bilan shilliq p ard alarga qon quyilgan, parenxim atoz organlarda intersti- 
sial yallig'lanish bosh lan gan bo'ladi. Septisem iyani ajratib tu rad igan xususiyati 
shuki, u n d a allergik vaskulitlar bosh lan ish i m um kin.
Septikopiem iya sekin lik bilan o'tadi va k am roq xavfli bo'lib hisoblanadi. Bu 
xild agi se p sisn in g aso siy belgisi infeksiya kirgan jo ylard a yiringli jarayonlar 
b osh lan ib , bakterial em boliya yuzaga kelishi m u n o sabati bilan ko'pgina organ 
va to'qim alarda m etastatik yiringli o'choqlar paydo bo'lishidir. Septikopiem iyada 
se p sis o ch o g'in in g olgan jo yi va m orfologiyasi ju d a h ar xil (sep tik endom etrit, 
septik jaroh at, septik o'pka infarktlari, plevra em piem asu su ru n k ali osteom ielit 
tarzid a) bo'lishi m u m kin. A slid a h ar qan day yallig'lanish jarayon i ham ana sh u n ­
d ay o'choq bo'lib qolishi m u m kin. Sep sis o'ch ogidan qon olib ketuvchi venalarda 
ko'pincha trom boflebit bosh lan adi, bu nd ay trom bofiebit ba’zan m etastatik yi- 
rin g lash o'choqlari bilan b o g la n g a n bo'ladi (trom bobakterial em boliya). M ana 
sh u h ollarn in g h am m asid a ham trom blar vena devorlaridan o'tgan yoki trom bo- 
tik m assalard a ko'payib borayotgan m ikroblarn in g ferm entlari ta’siri ostida irib 
yirin glash i m um kin.
Sep sisd an o lg a n o d am m u rd asi yorib k o rilg an id a qo n n in g to'qim alarda 
su y u q bo'lib turgani, un in g b arvaq t gem olizga uchrab, intim aga h am o'tib ketgani 
(im bibitsiya) topiladi. Taloqda h am m ad an tipik o'zgarishlar k o z g a tashlanadi. U 
2— 3 baravar k attalash ib (o g'irligi 4 0 0 — S00 g g a yetib qo lad i), ju d a ilvillab tu ­
radi. K esib ko'rilganida yuzasid an bir talay qirm a chiqishi xarakterlidir (septik 
taloq). M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida talo q p u lp asid a yem irilib bora- 
digan segm en t yadroli leykositlarnin g to'planib qolgan i, m onotsitar-m akrofagal 
h u jayralarin in g proliferatsiyasi, m iyeloz o'choqchalari va bir talay plazm atik hu­
jay ralar topiladi. Lim fa tugun lari, b od om ch a bezlari, ichakning follikulyar ap- 
p arati b ir qad ar kattalashadi. M ik roskop bilan tekshirib ko'rilganida sinuslarda 
katar bosh lan ib, retikulyar h u jayralarnin g kochib tushgani, m ieloz o'choqchalari, 
qon to'lib ketgan ligi topiladi. B o d o m ch a bezlarning kriptalari ko'pincha yiring- 
sim o n su yuqlik bilan to'lib turadi, bezlar to'qim asi yum shoq, sershira bo'ladi. 
P arenxim atoz organ lar m iokard, jigar, buyraklarda sezilarli distrofik o'zgarishlar 
to p ilad i, sh u n ga ko'ra b u o rgan lar ilvillagan, to'qim asin ing ran gi xiralashgan , 
oq ish , bo'rtib ch iqqan bo'ladi. M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida o q sil va 
yog'li distrofiya m an zarasi, nekrobioz va nekroz o'choqlari ko'zga tashlanadi. 
D istrofik o'zgarishlardan tash q ari, p aren xim atoz organ larda diffuz yallig'lanish 
jarayon lari — septik gepatit, m iokardit, nefrit (interstisial nefrit yoki glom erulo- 
nefrit) bosh lan ish i m um kin.