R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

B u toifadagi xavfsiz o'sm alarga fibrom a, desm oid, lipom a, miksoma, 
xavflilariga — fibrosarkom a, m iosarkom a, m iksosarkom a kiradi.
F ib ro m a . N isbatan kam uchraydigan o'sma. X ilm a-xil to'qim alarda, lekin 
ak sari teri, bach adon , tuxu m d on , sut bezi, me’d a devorid a paydo bo'ladi. Neyro- 
fibrom alarn i ham o'sm alarnin g shu gu ru h iga kiritish m u m kin, bu lar perinevriy- 
n in g shvann h u jayralaridan kelib ch iqadi va n erv yo'llari bo'ylab jo y oladi. Fib- 
ro m alar kapsu la bilan o'ralgan kulran g tusli qattiqqina elastik tuzilm alar bo'lib, 
kesib ko'rilganida yuzasi yaltirab turadi, qon quyilgan va n ekrozga uchragan 
joylari bo'lm aydi. U lar sekin lik bilan, am m o atrofga yoyilib (ekspan siv ravishda) 
o'sib boradi.
M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida tartibsiz joylash gan, yaxshi tabaqa- 
lash gan biriktiruvchi to'qim a hujayralaridan tuzilgan bo'lib chiqadi, hujayralari- 
n in g o rasid a bir talay kollagen tolalar bo'ladi. To'qima atipizm in in g bir ko'rinishi

---

sifatidagi bu tolalar turli xil yo'nalishlar bo'ylab jo ylash adi. 0 ‘sm alard a tom ir- 
lar bor, lekin ular notekis tarqalgan bo'ladi. F ib ro m ad a anaplaziya belgilari 
bo'lm aydi, m itozlar u ch rasa ham , ular ju d a k am dan -k am bo'ladi. Teridagi fibro­
m a odatda oyoqchali bo'ladi. O 'sm a yoyilib, ya’n i ekspan siv tarzd a o'sib boradi- 
gan bo'lgani uchun o son gin a koch ib chiqadi.
3 -ja d v a l
O d a m d a u ch ray d ig an , ep itelial ve m e z e n x im al to 'q im alard an
p ay d o b o 'la d ig a n o 'sm alarn in g a so siy tu rla ri
O 'sm a n in g a so siy
m an b ai
X a v fsiz o 'sm alar
X a v fli o 'sm alar
Epitelial toqim adan paydo bo'ladigan o'sm alar
Yassi epiteliy
Papillom a
“C an ser in situ” m uguz- 
lanadigan va m uguzlan- 
m aydigan yassi hujay­
rali rak
Bez epiteliysi
A den om a (asinar, 
tubulyar, trabekulyar, 
so'rg'ichli)
“C an ser in situ” adeno- 
k arsin om a, shilim shiq 
rak
Epiteliy bazal hujay­
ralari
B azaliom a (bazal hujay­
rali rak)
Ter bezlari yo'llari 
epiteliysi
Sirin goaden om a
Rak
Ter bezlari sekretor 
b o'lim larining epiteliysi
G idroaden om a
Rak
Soch follikullari epi­
teliysi
Trixoepiteliom a
R ak
Buyrak kanalchalari 
epiteliysi
K analchalar aden o m asi
G ipern efroid rak
G epatositlar
Gepatosellyulyar a d e ­
n om a
G epatosellyulyar rak
0 ‘t ch iqarish yo'llari 
epiteliysi
Xolangiosellyulyar
adenom a
X olangiosellyulyar rak
Siydik chiqarsh 
yo'llarining oraliq 
epiteliysi
O raliq hujayrali p ap il­
lom a
O raliq hujayrali rak
Yo'ldosh xorion i ep i­
teliysi
E lb o g o z
X o rio n karsin om a

---

O 'sm a n in g aso siy
m a n b a i
X a v fsiz o 'sm alar
X av fli o 'sm alar
M iya pardalari
M en in giom a
Invaziv m eningiom a
Tog'ay to q im asi
X o n d rom a
X o n d rosarko m a
Su yak to'qim asi
O steom a
O steogen sarkom a
B u о sm an in g aham iyati, aniqrog'i, organizm ga ko'rsatadigan ta’siri joylashgan 
o'rniga bog'liq. M asalan, teri fibrom asi organizm uchun xavf-xatar tug'dirm aydi. 
Shu bilan birga bu o sm an in g kalla aso si, orqa m iya kanali yoki ko'z k osasid a 
bo'lishi yom on oqibatlarga olib b o rad i. Strom asi bilan paren xim asin in g nisbati 
q an aq alig ig a qarab, fibrom an in g ikki tu ri — qattiq va yum shoq, fibrom a tafovut 
qilin adi. Q attiq fibrom a kollagen tolalari k o p bo'lishi bilan ajralib turadi. Yum ­
sh o q fibrom ad a hujayralar ko'proq, tolalar kam dan -kam bo'ladi, tolali toqim asi 
y u m sh o q v a bir qad ar kerkib, sh ishib turadi.
D e sm o id . D esm oid fibrom a (ab d o m in al fibrom atoz, tajovuzkor fibrom atoz) 
k am d an -k am uchraydigan o sm a bo'lib, m uskul-aponevroz birikm alari soha- 
sid a yu zaga keladi. O d atd a, qorin n in g oldingi devorida va ju d a kam dan -kam
h o llard a b o sh q a jo ylard a (qiyshiq m u sku llar sohasida) bo'ladi. M uskullarning 
biriktiruvchi to'qim a qatlam laridan o'sib chiqadi va qattiq fibrom aga o'xshash 
tuzilish da, tom irlarga boy bo'ladi. B irm un cha yirik tugun larda m iksom atozli 
jo ylar uchraydi. B u o'sm aning xarakterli xususiyati infiltrlanib o'sish va residivlar 
b erish ga moyildir. A ksari ayollarda uchraydi, hom iladorlik o'sm aning o sish in i 
tezlashtiradi.
L ip o m a yog' to q im asid an v u ju d ga keladigan o'sma, od atd a, bo'yin, gavda, 
yuz, qo‘1 terisi ostid ag i kletchatkada, goh o qorin p ard asi ortidagi bo'shliq, ko'ks 
oralig' ida bo'ladi. L ip o m a od atd a elastik bo'lib, kattaligi 3 sm d an 5 sm gach a b o ­
radi, d u m aloq -tu xu m sim on shaklda, kapsu lasi nozik va yup qa bo'ladi. M ik ro s­
kop ik tuzilishi jih atidan olgan da lip o m a yog' toqim asid an kam farq qiladi: unda 
h am b ird e k yog hujayralari v a ular o rasid a uchraydigan biriktiruvchi to'qim a qa- 
vatlari bo'ladi. Lekin yog' bo'lakchalari noto‘g‘ri shaklda va katta-kichik bo'ladi 
(to'qim a atipizm i). B u o'sm a qayerda y og to q im asi bo'lsa, shu yerda paydo bo'lishi 
va tarqalib yoki oyoqcha ch iqarib o'sishi m um kin.
Sh u n isi qizikki, vu ju d id a lip om asi b o r kasalning o'zi ozib-to'zib ketgan m a- 
h ald a ham o'sm adagi yog' m iq d o ri kam aym ay turaveradi. Lipom alar yakka yoki 
b ir talay bo'lishi m um kin. U larn i ch arvi yoki ko'ks oralig'ida ortiqcha to'planib 
tu rad igan yog' to p lam larid an farq qilish, ajratib olish kerak. Lipom alar odatda 
o g ‘rim aydi, lekin k o p jo y d a yuzaga kelgan lipom atoz, y an i D erku m kasalligi 
o g r iq q a sabab bo'ladi.
Q o 'n g ir yog‘ to q im asi (qishki u yq u bezlarining rudim entar qoldiqlari) 
d an o'sib ch iqadigan o sm a — gibern om a lipom alarn in g ju d a kam dan -kam

---

uchraydigan va o'ziga xos bo'ladigan alohida b ir turidir. B u o'sm a o d atd a od am - 
ning orqasi yoki qo‘ltiq osti soh asida, q o n g 'ir ran gda bo'ladi. M ikroskop bilan 
tekshirib ko'rilganida sitoplazm asi uya-uya bo'lib ko'rinadigan, ichida m ayda 
yog' tom chilari bo'ladigan poligo n al yirik hujayralardan tuzilgan bo'lib chiqadi.
M ik so m a faqat kin dik tizim chasi, perinevriy v a yurak q o p q o q larid a 
uchraydigan m ukoid, ya’ni sh iljm sh ik hosil qiladigan to'qim adan kelib ch iq a­
di. Shu sababd an bunday o'sm a odatda kin dik so h asid a, perinevriy v a yurak 
qo p q o q larid a bo'ladi. M ikso m a paren xim asida fibroblastlar v a m akrofaglar 
uchraydi. Fibroblastlar o'sim talari bilan bir-^biriga tutashib turadi va sh u s a ­
b ab d an shaklan o'rgim chakka o'xshaydi. H ujayralar o rasid a gom ogen m o d d a 
va tolasim on tuzilm alar joylash gan, shu sababd an b u o'sm a y u m sh o q v a kesib 
ko'rilganda liqildoqsim on bo'ladi.
Fibrom a, lipom a, xon d rom a (tog'aydan o'sib ch iqadigan o'sm a) ikkilam chi 
tartibd a shilim shiqlanish h o d isasiga uchrashi va sh u sab ab d an yanglishib, m ik ­
so m a deb hisoblanishi m um kin.
M ezenxim adan paydo bo'ladigan , yetilm agan biriktiruvchi to'qim a o'sm alari 
sa r k o m a la r deb ataladi (zagsoz — b aliq go'shti degani).
U lar tuzilishi va tabaqalan ish darajasi jihatidan h ar xil bo'ladi. Sarkom alar 
uchun quyidagilar xarakterlidir: 1) infiltratsiyalanib o'sib, venalar devoriga tez 
o sib kirishi va o'sm a hujayralarining qon o q im iga tushishi; 2) aso san gem ato- 
gen yo'l bilan m etastazlar berishi; 3) ko'pincha yosh lar va hatto b o lalard a p ay ­
d o bo'lishi (ju d a xilm a-xil organ va to'qim alarda paydo .bo'ladi). Q o l-o y o q va 
gavda sarkom alarid a dastlabki m etastazlar o'pkada paydo bo'ladi, sark o m a qorin
bo'shlig'ida vu ju dga kelgan ida jigard a m etastazlar uchraydi. R egionar lim fa tu- 
gu n lariga beradigan m etastazlari k am dan -kam ko'riladi.
F ib ro sa rk o m a — fibrom an in g xavfli xilid ir; h ar qan day jo yd a paydo 
bo'lishi m um kin, lekin qo'1-oyoqlarning y u m sh o q to'qim alari, qorin parda- 
si orti bo'shlig'ida ko'proq uchraydi. B u o'sm a o d atd a kichikroq bo'lib, ushlab 
ko'rilganida qo'lga yum sh oq unnaydi, tashqi ko'rin ishidan b aliq go'shtiga o'xshab 
ketadi. K esib ko'rilganida qon quyilgan v a n ekrozga u chragan joylari topiladi. 
N ekrozlar o'sm a tez o'sib b o rjsh i va qon bilan tam in lan ish yetish m ay qolishi 
n atijasida paydo bo'ladi. G istologik jihatdan o lgan d a m orfologik anaplaziya va 
m itozlarga xos alom atlar aniqlan adi. Bir yadroli, ham ko'p yadroli ulkan hujay­
ralar uchrashi m um kin.
Lipo sarkom a (lipoblastik lip om a, xavfli lip om a) k am dan -k am uchraydigan 
o'sm alar qatoriga kiradi, bir yo'la ko'p jo yd a paydo bo'lishi m u m kin, erkaklarda 
ko'proq uchraydi. A sosan qo'l, son, boldirn ing y u m sh o q to'qim alarida, qorin
p ard asi ortidagi bo'shliqda bo'ladi. Q o'lga qattiqqin a u nn aydigan tugun shak- 
lida bo'lib, kesib ko'rilganida yuzasi charvi y og'iga o'xshab turadi. M ikroskopik
jithatdan lip osarkom a o'sm a hujayralarining h ad d an tash q ari p olim orfligi bilan 
ajralib turadi.

---

G isto lo g ik tuzilishi jih atidan bu o'sm aning quyidagi turlari tafovut qilinadi:
1) od atd agi lip o m ad an ajratib olish qiyin bo'ladigan, yuk sak darajada tab aq a­
lashgan xili;
2) stro m asi glikozam in glikan larga boy bo'ladigan m ik so id (em brional) xili, 
b u o s m a d a y uld uzsim on m ezen xim a hujayralari bilan vakuollashgan lipom atoz 
h u jayralar uchraydi;
3) d u m a lo q hujayrali sarkom a, b u o s m a giperxrom yadroli, d u m aloq shaklli 
tab aqalash gan m ayda hu jayralardan tuzilgan bo'ladi. B u hujayralar o rasid a li- 
p o b lastla r deb hiso blan u v ch i v ak u o llash gan hu jayralar ta rq o q joylash gan d ir; 
4 ) lip o sarko m an in g eng xavfli xili — p le o m o rf sarkom a. Tez o'sadi, ulkan o sm a
h ujayralari va o z ig a yog* vakuollarin i jo qilgan kam sonli hujayralari bo'lishi b i­
lan ta’riflanadi. Bu o sm a n i bo sh q alard an ajratib turadigan belgisi shuki, hujay­
ralarin in g sitop lazm asid a diastaza tasirig a chidam li SH IK -m u sbat donalar bor.
Y u ksak darajad a tabaqalash gan va m iksoid sarko m alar kam dan -kam m e ­
tastazlar beradiyu, lekin ju d a invaziv bo'ladi. D u m alo q hujayrali va p leom o rf 
sarko m a tez va ko'p m etastaz beradigan eng ash addiy o'sm alar ju m lasiga kiradi.
M U S K U L T O 'Q IM A S ID A N K E L IB C H IQ A D IG A N O 'SM A L A R
M u sku l to q im asid an p ayd o bo'ladigan xavfsiz o'sm alar aso san ikki turdan 
ib o rat: 1) silliq m u sk u llard an p ay d o bo'ladigan o'sm alar — leyom iom alar va