Ravzât'ul-Cennât (Fi Usûlil-İtikâd)

İshak Zencani Ve Manzum Akaidi

(Mahlası: «RIZAİ»dir.)

İshak bin Hasan Ez-Zencâni, Tokadî diye de bilinir. Hanefi Mezhebindendir. (1090 H.), (1656 M.) yıllarında vefat etmiştir.

1 - «Sıracul-Kulüb fi Şerhi Ziya il Kulûb» adlı Tasavvufa dair eseri vardır.

2 - Manzumet'ul-Akâid ise, akide konusunu bütün teferruatıyla ve manzum olarak (Türkçe) işleyen bir eserdir. Ehl-i Nezdinde meş­hur olup birçok şerhleri olduğu kaydedilir.

Biz bu kitaba: Konya'da Meşrik-i İrfan Matbaası tarafından (1320 fi.) de basılıp neşredilen şerhinden, metnini aktardık. Şerhin girişin­de şârih; bir manzume ile nasıl ve niçin şerhettiğini anlatırken şun­ları söyleyerek kendisini tanıtıyor:

«Bu Ahmed bin Ahmed'ul Behsinî

Bu nazmın şerhine sarf etti zihnin

Müellif (Nâzım) i bütün risalesini: «Mefâîlün, Mefâîlün, Feilun vezninde yazmıştır. Nazımda yer yer zayıflık ve hatâlar vardır. Kıs­men nazım hatâsı olsa da kısmen de baskı hatâsı olsa gerek. (Bu kısa malûmatı Osmanlı Müellifleri ve Hidayet'ul Arifin C, I ) den derledik. Hak onlardan razı olsun.

A. N.

Akaid Manzumesi (Mesnevi)

Besmele:
1) Gülidir Besmele gülzar-i İlmin Revacı revnakî bâzâr-ı ilmin.

2) Sadâret hasleti Nazm-ı ilâhi Ekalim-i kelâmın pâdişâhı

3) Şerifü'şşân-ı emre ihtidadır Sanayi müştemil müşkil kuşadır. ³¹

Hamdele :

4) Sena sultânıdır «Elhamdülillah» Durur divana her şâmu sehergâh.

Salvele :

5) Ne zibâ, Efdal-i halkın salâti İki âlemde mültezim necâti

6) Aceb tuhfe salât erbab-ı hâle Resulullah'a tâbâiyetle âle...

Medhal:

7) Hutur eylerdi kalbe gâhi gâhi İnayet eylese fazl-ı ilâhi

8) Akaid incisinden bir kılâde³². Edem ziynet arus-i i'tikada

9) Tarikat de olan herbir akide,Olâ beytimde bir nehr-i hiride.³³

10) Yazam «Şerh-i Mevakıf» tan mesâil. Mekasıd bikrine tuhfe hamail.³⁴

11) İmam A'zam kelamı «Fıkh-ı Ekber» Bu nazmım gülşeninde «Havz-ı Kevser»

12) Halâvette ne benzer kand-ı mısra, ³⁵Gıdayı ruhidir tâ rüz-i Haşre...

13) Bilem dersen, bu fende ilm-i hâli, Nazardan kayma bu naznfül-leâli.

14) Bu nazmımdan Rızaînin muradı Beyandı ehl-i sünnet i'tikadı.

Tevhid-i Bari: (Subûti ve selbi sıfatlar)

15) Şeriki yok. İlâhi vahidimdir. Bütün dünya bu hükme şâhidimdir.

16) Teâlâ şânühü ulyâ sıfatı. Ne ayni zatıdır, ne gayri zâti.³⁶

17) İmam A'zam kitabından rüvâtı, Sekiz nakletti zatiye sıfatı.

18) Basar Sam'u Hayat-u İlm-u Kudret, Kelam-u Fiil-u Tekvin-ü İradet.

19) Ne cismü ne araz Rabbim ne cevher, Musavvirdir, değil asla musavver...

20) Nazâirden nakaisden müberrâ Tebe'uzden tecezziden muarrâ.³⁷

21) Tenahiden beri olmaz diğer gün, Teâlâ şânuhû amma yekulün- ³⁸

22) Yemek içmek gibi anda ne mümkün, Mekâne mümteni'dendir temekkün.

23) Ne mevlüd olması caiz ne vâlid, Tasavvur mu olur anda tevâlüd...

24) Zaman câri değildir lâ mahâle, Teceddüdden münezzeh lâ yezâle.

25) Cihat-ı sitten olmaz birisinde, Ne sağ-u soldadur ne gökte yerde.
Taktir
26) «Ona vâcib olur bir şey» diyen kim? İlâh'ın var mıdır farkında hakim?

27) Bilâ icâb durur herşeyde fi'ili Ana var şahidim akli ve nakli.

28) Ne muhtac-ü aciz bir gani'dir. Cihan fermanı üzre müptenidir.

29) İbâdet, nef'i âiddir ibâdâ Budur cümle kütübden müstefâde ³⁹

30) Cihan cümle olursa Hakka âbid. İbâdetten nedir Ma'buda aid?

31) Cihan kâfir olup dolsa cehime, Zarar gelmez Hüdavend-i Kerime.

32) Abes halk eylemez kayyum-u âlim. Hakîm-u Kadir-u muhtar-u dâim.

33) Dilersen fehm-i hikmet lâ mahâle Mehî tabân'a bak gâhi hilâle. ⁴⁰

34) Nazar kıl âlem-i kevn-ü fesada, Menâfi’ yokmu halk-ı hunfusâda ⁴¹

35) Tevekku' vehm olunmaz pür kemâle, Nekaisden münezzeh, lâ yezâle.

36) Kadim olmak kelâmullâha, sabit. Değil cins-i hurûf-i savt-i sâit. ⁴²

37) Bu tahkik üzredir mazmun-ı mesbuk, Kelamullâh Kur'an gayrı mahlûk-

38) Kelam-ı lâf ziye sanma acebdir, Demek mahlûk ana, terk-i edebdir.⁴³
Rü'yet’ullah:
39) Bekadârmda caiz rüîyet'ullah Olur bedr-i kamer gibi nazargâh.

40) Bu baş gözüyle görmek lâ mekânı, Muhal olmaz cihetsiz câvidâni.

41) Cevâz-i akl ile amma vücûbi Nukûle müstenid yoktur ruyûbi

42) Görür mü'min berî çünu çerâden ⁴⁴Geçer bu demde zevk-ı mâsivâdan

43) Bu dâvada delilim nass-ı âyet, i'iğinnirbir sahabiden rivayet.

44) Revâf iz nazır olmaz ol cemâle Aceb hüsran-ı ehli i'tizâle

45) Hüdâ halkeyler efâl-i ibâdi, Ona dir mümkinatm istinadı.

46) Hudâdır halikı, iman ü küfrün, Hüdâdır mucidi küfrân ü şükrün.

47) Huda, Kadir üşütmez kar içinde, Soğukluk halk eder ol nâr içinde.

48) Yakar Nemrud önünde nâr-ı külhan, Haliline eder ol nârı gülsen.

49) Beli âdet budur Hallak-ı dâver, Olur ateş tutan İhraka mazhar.

50) «Fehel mm halikın» nass-ı müfessir, Hudadan gayr-i var mı bir müessir. ⁴⁵

Kul fiili ve İradesi:

51) Beli var abde fiil-i ihtiyarî Değildir cebr-i mahzi ızdırarî

52) Bu cüz'i ihtiyariyle muhatap, Olur gâhi müsat gâhî muakab.

Mezhep İmamı:

53) Ebu Mansûri şeyhi mâtüridî Hanifi mezhebi dehrm feridi.

54) Ne tefvize ne cebre meyi edendir, Ol «emrün beyne emreyn»e gidendir,⁴⁶
Kesb-Halk
55) Hüdâ Haliktır ancak abd-i kâsib, Bu tahkik üzredir bu söz munasib.

56) Bu emrin i'tibârîdir vücûdi Zihinden gayriye yoktur vurûdi

57) Tevassut cebre zâhib eş'ârîdir. Bular da küfr-ü bid'atten beridir.

58) Belidir Eş'ari ey dil- fıkârım ⁴⁷Benim muhtara yoktur ihtiyarım.

59) Biraz var medhalim fi'üimde ehlem, Mucerred fi'lime ancak mahallem.

60) Fesad-ı f tikad-ı cebr-i mahz'ın, Hafi olmaktan azhar kibr-i mahzin.⁴⁸

61) Ne der cebr-î bu kesbî ihtiyâre? Bu sarf-ı kudrete makdur-i ikâre ⁴⁹

62) Mümeyyiz badş-i muhtar her işte, Vücûdi ierze şahs-i mürteişde ⁵⁰

Bıdat-Küfür:

63) Nice mü'min olur ol şahs-ı iğvâ, Tekâlifin sükûtun îde da'vâ.

64) Zarûriyat-ı dîni olsa münkir, İmam A'zam dermiydi. «La Rükeffir.»⁵¹

65) Aceb zemm etti ol kavm-i habisi. «Mecusi hazihil-ümmet» hadisi⁵²

66) Muvahhid i'tizâlîden ne lâyık, İbâdullâhdır fi'lini Halik. ⁵³
Arlah Meselesi :
67) Kibar-ı Mâveraünnehri bihâd, Dedi hal-i Mecûsî bundan eb'ad.

68) Ne istihkakı var abdin neime? Ceza vacib değil Rabb-i Kerime.

69) Hüdânm fazlıdır vermek sevabı, Hüdânm adlidir kılmak azabı.

70) Ne gelse hayr-ü şer taht-i kazaya Kabinin zıddıdır inerza Hüdâya.
Teklif-Fiil ve Kuvvet:
71) Olur abde maal fiil istitaat, Bununla kesb olur isyan-ü taat.

72) Demek teklif-i kabl'el-fi'ili hâsıl, Nedir vechi maiyyet derse sâil.

73) Cevab oldur ki, gâhi istitaat, Demir maksud olur esbab-u âlet.

74) Budur mânâ müfessirler katında, «Velillâhi alennâs» âyetinde⁵⁴

75) Menât-ı sıhhati teklif-i insan, Budur ma'nâ muhakkak etme nisyan.

76) Değil teklif-i mâlâtaka caiz ⁵⁵Değil vüs'ünde netsin abd-i aciz?

77) Bu teklifi görür mü fende faik Hakimin hikmet-ü fazlına lâik

78) Ebu cehl içün imâne temekkün, Mücevvezdir, değildir gayr-i mümkin.

79) Desek gelmez bilür imâne sâni' Cevabı, «ilmidir ma'lûma tâbi»

80) Gelir gayetde bu ma'nâ zuhura, Bu tasvir ile her ehl-i şuûrâ.

81) Cidar üzre feres nakşini nakkaş Bilir ol suret üzre olduğun faş
Ecel:
82) Ecel geldiktedir maktul-i meyyit. «Vela yestektimüne» nassı müsbit.⁵⁶

83) Ecel birdir ecelsiz kimse olmaz. Bu hükme i'tizalde Kâbi uymaz.

84) Der al katil-ü mevt iki eceldir. Bu söz nassa muhalif bir haleldir.

85) Hekimin zu'm-u fasidle kelâmı, Tabiidir ecel yâ ihtiramı.
Rızık :
86) Harama rızıkdır, der ehl-i hak Pes geri koymaz yer rızkını herkes

87) Ne mümkün yememek rızkını bir cân, Yiye rızkını ya gayri bir insan.
Kabir-Sual
88) Azab-ı kabir var kâfir laîne Dahi bazı usât-ı mü'minîne

89) Mezarı ravz eyler Rabb-ı izzet, Budur ten'im-i ehl-i hayr-u taat.

90) Kimin inkârı var münker nekire, Görür girdikte ol kabr-i hafire

91) Nusus-u katıa var rûz-ı haşre, Kuburundan çıkar mevtası taşra.
Baas:
92) Girer ervah ebdan-ı atîka,

Budur ba's-ü kıyamet f ü-hakika.

Haşr:
93) Beden haşrini münkir felsefidir. Hilf erbabına gayri hafidir.
Mizan:
94) Terazu-i amel nassıyla zahir, Beşer keyfiyyeti der kunde karir.⁵⁷
Hisap :
95) Defatir-i amel cümle zühûra Gelür sağa sola, semt-i zuhura.
Sual :
96) Kıyamette ede Rabbim suâli Bilirken abdinin var sû-i hâli.
Ravz :
97) Muhakkaktır vücüd-ü Havz-ı Kevser, Ede ben teşneye Rabbim müyesser.
Sırat :
98) Cehennem köprüsü var kıldan ince, Kıhçtan dahi keskindir netice.
Kebair ehli-şefaat:
99) Kebâir ehline eyler şefaat, Resul-ü muttaki erbab-ı taat
Cennet ve Hayat:
100) Bu saat var vücud-u nâr-ü cennet Bekasın hükmederler ehl-i sünnet.

101) Bekasına delil ey ehl-i himmet, Kitab-u sünnet-ü icma-i ümmet.

102) Muhalled, Hurisi hud-i berimi Niyaz-ü nâz-ı her bir nazeninin.
Mi’rac :
103) Uyanık şahs ile ol şah-ı levlâk Şeb-i Mi'râc kıldı seyr-i eflâk.

104) Buraka Mekke'den bindi o server, Rikâbında yürür Namus-u Ekber.

105) Haremden Mescid-i Aksa'ya vardı. Semadan cennet-i Âla'ya vardı.

106) Şeb'i Mi'racm oldu mâhitâbî, Ne fersin, belki Arşın âfitâbı.

107) Dahi âlâya oldu andan irşad, Erişmem ol makama akl-i nakkâd.

108) Ne manî kudret-i hakdan bu hâle Bu da'vadâ muhale yok havale.

109) Bu mu'cizden teaccübden sadâdi, De, «Subhanellezi esrâ bi abdih.»⁵⁸
Kıyamet-Alâmet:
110) Kıyametten mukaddem on alâmet Zuhur eyler gelir rûz-i kıyamet.

111) Duhan-u Dabbe ve hem nârü Deccal, Dulû-i şemsi mağribden bu beş hal

112) Dahi Ye'cüc-ü Me'cücün hurüci Edüp Sedd-i İskenderden urûcî

113) Nüzûl-i Hazret-i İsâbni Meryem Dâhi üç «hasf» olur Allah-ü â'lem ⁵⁹

114) Beli, Eşrat-ı saattir kesire, Ne cem. eyler resailden sağire

115) Resulullah bi'set saatidir. Kamu eşrâtın evvel âyetidir.

116) Sahiheynde ki yazmıştır Meşarik, Mufassal eylemiş şerhin Mebârik

117) Sebep ref-i ûlûme mevt-i âlim, Medaris münderis kalmaz mealim.

118) Zuhur eyler zemin üzre cehalet, Zina ve hamr en na-i dalâlet.

119) Verir fetvayı nâsâ şahs-i câhil, Kelâk olur kamu mes'ul-ü sâil.⁶⁰

120) Ne müstefti ne müfti hayra sâî Olur ehl-i dalâlet şerre dâî
Kebair-Cehennem :
121) Kebair abdi imandan çıkarmaz, Mücerred ma'siyetten küfre varmaz...

122) Muhalled beklemez narin cehimin, Umar gufranını Rabb-i Rahimin.

123) Değil hapt eyleyen taat-ı nâsı Kebair içre, küfrün mâadası.

124) Ölürse tevbesiz bir abd-i mü'min, Değildir mümteni' afv-i Müheymin.

125) Mahall-i afv değil şirkin günahı, Yarin müşrik, ederse birgün âhi

126) Sağire mağfiretten olmaz âbî Kebire cürmü mü'min irtikâbı

127) Sağire cürm için caiz ikabı, Kebâirden de etsek içtinâbı.
Dua-Sadaka :
128) Kabul eyler duayı Rabbim Allah Hulûs ile olursa arz-ı dergâh.

129) Dirilerden dttâ vü hem tasadduk, Ki var mevtalar için nef i muhakkak.
İman-îslam:
130) Dedim, imam-ü islam oldu vâhid, Bu hükme Ehl-i sünnet cümle şahit.

131) Bulunmaz bir birinsiz hiç tesadûk, Bu mâna ile vahdet oldu sadık.

132) Hulusi kalb ile —iman— inanmak Resule münzele ikrar kılmak.

133) İnanmaktır, inen yüzdört kitaba, Ne geldiyse Resul-ü müstedabâ
İman Artar mı:
134) Bu icmale inanmak oldu iman, Kabul etmez ziyade belki noksan.

135) Ziyâde mü'menün bihte ne kabil, Diyen kâfir, demiş bazı resâil.⁶¹

136) Yazan metn-i kitab-ı Fılch-ı Ekber, Ne iman eksilir kendi ne artar.

137) «Fe zâdethüm»... naziri ba'zı âyet, Ziyâde eolmağa eyler delâlet.

138) Bu vadide ki imamın cevabi Bu âyetten murad ancak sahâbî:

139) Müceddet mazhar olmuşlar hitabe Ziyâde olmuş iman-ı sahabe...⁶²

140) Bu veçhile bu âyetten ifâde, Mufassal mü'menün bihtir ziyâde.

141) Bu vechin gayri var bir vechi ahsen. Hanefiden kibar-ı Şafiîden:

142) Cihât-ı i'tibariyle ziyâde, Zuhur eyler hücecden müstefâde. ⁶³

143) Meseldir zâf-ü kuvvette güzide, «Senide key bûd mânend dîde»⁶⁴

144) Ne benzer her gelen mü'min cihâna. Yakîninde Besûl-i İns-i cana

145) Teşemmüm olsa bu nazm-ı gülide, Kalır mı müşkilin hiçbir küllide...
İman-Amel :
146) Niza' etmiş bu fennin ehl-i ilmi, Amel i'manda cüz mi ya değil mi?...

147) İmam A'zam buyurmuş cüz değildir, Bu söz tahkik gülizarinda güldür.

148) Hulûs-i kalb ile imana faiz.⁶⁵ Dese ben mü'minim hakka, bu caiz

149) Dese ben mü'minem Allah dilerse, Bu istisnada uğrar bahr-i ye'se.
iman Mahlûk mu :
150) Demek imana mahlûk oldu caiz, Bu iman olduğiyçün kesbi âciz.

151) Ezelde mü'min ancak Hak Teâlâ, Değil mahlûk-ı imanda bu ma'nâ.
Mukallidin imam ;
152) Mukallidde nedir vech-i tereddüd? Sahih oldur ki, muinindir mukallid.

153) Mukaüld itikadın böyle fikr et. Mutabık eâzim amma gayri sabit.

154) Bu mezbûra demek âsi münâsib, Günahı, terk-i istidlâl-i vâcib.

155) Var iman için üç kısm-i hakiki Mürettep gaybî ü aynî hakiki

156) Biri dünya biri ukbada zahir Birisi rü'yet-i Bâılde bahir.
Resul :
157) Kemâl-i hikmet irsal-i rüsulde, İbâda lütf üdür şer'i sübülde.

158) Ne haletler yaratmış Enbiyade, Husûsen mûcizat-ı hark-ı âde.

159) Mübeşşir münzir irsal-i beşerden, İanettir temize hayr-ü serden.
Peygamberin sıfatları:
160) Müberradır Nebi mutlak küfürden, Kebairden dahi sun'-i sihirden.

161) Sağire misli bir tatfifi habbe. Nebi etmez anâ meyl-i mahabbe.

162) Netice hisseti muris sagâir. Nebiden menfidir misl-i kebâir.

163) Dem-i bi'set bunun gayri sağire, Taamnıüd menfidir misl-i kebire.

164) İmam A'zam sarahatle diyordu, Kitab-ı Fıkh-ı Ekberde duyurdu.

165) Muhammed Mustafa nfmel-i raeâbi" Yok asla bir günahı irtikâbi

166) Cemi-i enbiyadan evvel Âdem,

En âhirde Muhammed Fahri âlem.

167) Muhammed enbiyanın efdalidir. Bu hükmün şahidi nass-ı celidir.
Melekler:
168) İbadullâhdır cümle ferişteh, İbadette itaatte sirişteh.⁶⁶

169) Zükûretten ünüsetten beridir. Ne ekî-ü şürb-ü şehvâtın yeridir.
Efdaliyet ;
170) Beşerden hem rüsul efdal melekten, Sevabı ekser-ü ekmel melekten.

171) Meleklerden rüsul Cibrîle emsal, Hem İsrafü-u Azrail-ü Mikâl.

172) Dahi arş-ı olan hâmil melâik, Bular misli dahi Rıdvan-ü Maük.

173) Nebiden gayriye bunlar mufaddal, Kütüpten mu'teber de bu mufassal

174) Mufaddaldır meleklerden avâme, Sahabe tabiin ehl-i kerâme.

175) Bunlardan sonra sair müslim efdâl, Meleklerden avâme ey mükemmel.

176) Meleklerden değil şeytan-ı mârid, Şevâhid cinden almasında şâhid.

177) Değil, Harut-ü Marüt emri zahir, Esah bunlar, melektir, gayr-i kâfir.
Kerâmet-Evliyâ
178) Kerâmat-ı veli haktir ne şüphe, Bunu inkâr edendir kavm-i bulhe.

179) Veli oldur ola Allah'a arif Ola hakka sivâdan kalbi sârif.

180) Maasiden tecennüb ede gayet Bula şehzâte dalmakdan nihâvet.

181) Keramet ta'rifi ey kalbi sâde, Bilâ da'vân-nübüvvet hark-ı âde ⁶⁷

182) Nübüvvetten mukaddem her alâmet Değildir nıu'cize derler keramet

183) Tevatürle sahabiden rivayet, Kitab ü sünnet etmiştir hikâyet

184) Taam-ı esribe her vakte hacet, Zuhur-i Meryeme oldu keramet.

185) Getirdi tarfet ül-ayn içre Âsâf, Huzura arşı Belkısı murassaf.

186) Segi ashab-ı kehf etmek tekellüm Keramet olduğunda yok tevehhüm.

187) Ömer ya Sariye deyu buyurdu, Medine'den, Nihavende duyurdu.

188) Ebud-Der'da vü Selman'dan rivayet Okundu kıssaü Kaş'a hikâyet.

189) Su üzre meşiğ kılmak harikâde, Aliden nakl olunmuştur ifâde:

190) Hevâda ehl-i takva etse tayrân Keramet olmasında olma hayran

191) Bular emsali çoktur evliyada Zuhûr-u hark-ı âde etkıyâda.
İstidrac :
192) Feraset âkilin sermayesidir Kerametten de imaniyesidir.

193) Riyaziyye olan enva' feraset. Gerek esbabına hıfz-ı hirâset.

194) Kim etse ekl-i şürbünden tecerrüd, Bedenden mümkün oldukça teferrüd.

195) Bulur, olmazsa da şer'ice nef 'î; Tecerrüd ettiği miktar-ı keşfi.

196) Olur müminde, kâfirde bu halet, Veli olmasına etmez delâlet.

197) Etibbalarda hilkiyye firâset, Olur halkıyle halk üzre delâlet.

198) Ederler böyle istidlal gâhi, Ki derler böyledir hükm-ü ilâhi

199) Büyük başın olur aklında kuvvet Hamudulayni medlüli gabavet

200) Hûda, âdâsı için hark-ı âde, Kazay-ı hacetin eyler irâde.

201) Edip iblisi müstevli cihâna, Verip kudret ana tayyı mekâna

202) Edip Fir'avni malik mülk-i Mısra, Müsadif olmamıştır ke's-i kesre.

203) Musahhar eylemiştir âb-ı Nili Revân etti ne semte olsa meyli
Deccal ve istidrac:
204) Temimi Darinin gördüğü Deccâl, Havanktan olur ana acep hal.

205) Çıkar mahpus iken etmez kuudi , Düşer ardınca yetmiş bin yahûdi

206) Çünûz-i arzı ardınca revâne, Ucuzluk yüz vere cümle cihâne.

207) Bu istidraçe bazı müptelâdır, Değil lütfü kerem kahrü belâdır. Velayet ve Sorumluluk:

208) Veliler rütbede ermez Nebiye, Bedihidir bu söz herbir zekiye,

209) Sukutu emr-ü nehy olmaz velîden, Hilaf-ı şer'e şey gelmez velîden.
Efdal Veli:
210) Veliler efdaii Ebubekr Sıddryk, Budur icma-i ümmeteyie tastık.

211) Ömer de efdalidir evliyanın, Ebubekr veliden mâadanın.

212) Bulardan sonra Zinnureyn efdal, Haya gencinesi hilmiyle ekmel.⁶⁸

213) Gelip nevbet Aliyy'ül-Murtazayâ,
Mufaddaldır, bulardan mâadaya.
214) Hilâfet te bu tertîb üzre vaki, Budur hak i'tikada cezm-i nâfi.

215) Otuz yılda temam oldu Hilaf et, Otuzdan sonraya denir İmamet.
Aşere-i Mübeşşere:
216) İşit, «hayr'ül-Kurun» karn-ı Kelâmi, Mümeyyizdir sahabi-i kirâmî.

217) On er ashabiden ismiyle takrir, Resullulîah kılıp cennetle tebşir.

218) Zübeyrü çar-ıyar, Talha vu Sa'de, Saidü İbn-i Avf ü Ebu Ubeyde.

219) Üç yüz onüç ğuzat-ı ehl-i Bedre Budur müjde, geçer cennette sadre.

220) Dahi bey'at eden taht-i seçerde, Mübeşşer münhasır bin beşyüz erde.
Ehl-i Beyt:
221) Butûn-ı Fatuna ehl-i saadet, Kılıp cennet nisasına siyâdet.

222) Hasan ile Hüseyn olmuş ne ceyyid, Şebab-ı ehl-i cennet içre Sayyid.

223) Dahi Sıddıyka Aişe Hatice, Girerler cennete budur netice

224) Acep mi sair ezvac-ı Resule Olursa cezm-ı cennette rusûle.

225) Dahi sair sahabi zikri hayre, Muhassas kıl, kıyasın etme gayre.

226) Velem yül'an Yesidu ba'de mevtın ⁶⁹Siva'l-Miksari fil-iğra-i gali
Tabiîn:
227) Bu ümmet efdali ba'des'sahabe, Muhakkak tabiîndir düşme tâbe.

228) Muayyen kimdir efdal, ihtilâfe Düşülmüş, bazı varmış iğtisâfe ⁷⁰

229) Medine ehli tercihinde ergâb Dediler efdali İbn-i Müseyyeb.

230) Demişdir Basralı, efdal Hasendir, Bunu tercih kılmak hüsnü zandır.

231) Üveyse dedi efdal ehl-i Ka'fe Bu söz hoş geldi sami'den ulufe

232) Bu mebhaste ehâdis-i metine, Üveys'in hükmeder hayriyyetine.

233) Emine efdalidir Bu Hanife, Anınçün var tasanifi mûnife.

234) Risale fıkh-ı ebsat fikh-ı ekber Vasiyyet hem kitab-ı ilm-i eyser

235) Usûl-ü dindedir evvel müdevvin, Tarîk-ı ehl-i hakkide mübeyyin.

236) Havaric, şia vü Kadriyye, Dehri... Ederdi bunlara hakkiyle kahri.

237) Yedi ashabdan ahaz etti ilmî, Ne âlî rütbede, idraki fehmi...

238) Sahâbiden bir üstadı Enes'dir. Ülüvvü sânını bilmekte besdir.

239) Fulıûlünden sayılmış tabiinin, Mukarrerdir feu söz olsun yakının.

240) Demiş üstadı medhin, ol güzel hu: «Sebettü inde Hâmmâdin, nebettu...»⁷¹

241) Mübarek ismi Nu'man ibni Sabit Bu mahlin fer'i müsmir aslı sabit.

242) Bütün ömrü azizi oldu yetmiş, Dem-i Hicret yüz elli sâle yetmiş.

243) Cihan ilmine idi cümle bende, Geçip re's-i miet ol dahi zinde.

244) Eimme efdalidir ilm-ü sinde, Bilinmiştir kitab-i müsnedinde.

245) Beşyüz bir mes'ele var içtihâdi, Beşyüz altmış da şakirdi reşâdı...

246) Müceddid olmağın bu söz müeyyid, Gelir her yüz başında bir müceddid.

247) Ebu Yusuf da, Hârûni Reşid'e Eriben gitti yüz seksen ikide,

248) Muhammed gitti yüzseksen dokuzda Züfer merhum da yüz elli sekizde,

249) Medine âlimi Mâlik zamanı Hadisin nuru tutmuştu cihanı.

250) Sünen tashih-i bahsinde arardı, Tamam ömri de seksen dörde vardı

251) Vefatı kat'ı tarihinde Hicret, Bıraktı âleme envâı kudret

252) Vefat ettiği yılda Bu Hanife Cihana geldi bir zat-i şerife.

253) Muhammed Şafii bini İdris

Edip Malik Muhammed ona tedris.

254) Elinden ehl-i bidat düştü derde Temanı ömrü de vardı elli dörde.

255) Ne Şahib-i fazldır üstaz-ı ekmel Ola şakirdi Ahmed bin-i Hanbel.

256) Güruh-u müçtehid üçtür hakikat, Biri müstenbit-ı hükm-ü Şeriat.
Müçtehidler:
257) Bulara müçtehid fişşer'i derler, Usul ile fürû'u zapt ederler.

258) Bular bir kimseyi taklid etmez, Bular bir kimsenin ardınca gitmez.

259) Kitab ü sünnet-ü icma-i ümmet, Kıyas ile bu dörde eyle himmet.

260) İmam Azam Edip, hem üç eimme, Fürû için kavânin-i muhimme.

261) Bu dörtten cümle ahkâma şevâhid Çıkarmış herbiri başka kavâid.

262) İkinci müçtehid mezheptedir pes, Ebu Yusuf Muhammed gibi çok kes.

263) Eder üstadına bazı hilafı, Furûündadır ancak ihtilâfı.

264) Usûlünde değil kadir hilafa, Budur tahkik varsa ma i'tisâfa.

265) Üçüncü müçtehiddir fil-mesâil, Tahavi rütbesinde çok ef âdil.

286) İmam A'sam usûlüne muvafık, Bulurlar bazı cüz'iy'e mutabık.

267) İmanımdan yok iken nass-ı zahir Olurlar bunu istinbata kadir.

268) Mukallid, cümle dörde münhasırdır, Kemal-i içtihadı münkesirdir.

269) Evvelki kısımdır ey ehl-i terviç, İmam Kerhi gibi ashab-ı tahric.

270) Buların sânıdır tafsil-i mücmel, Furû'un müphemin etmek mufassal

271) Olur ashabı tercih ey birader. İkinci kısmı anla eyle ezber

272) Kudûrî dahi hem-SahibHidâye Buların sânı ey sahib dirâye.

273) Budur evf ek diye, yani Kıyasa, Bu evfektir diye Cumhur-u nasâ.

274) Üçüncü kısmı ashab-ı temayüz, Kavi sözden zâiti farka faiz.

275) Kimi der sahib-i Kenzivikâye, Mütûn ashab-i erbâb-ı dirâye.

276) Mukallidden dahi dördüncü kısmı, Değildir mu'teber ismi ve resmi.

277) Bular fark eylemez gass-ü semini Şimalinden temyiz etmez yemini.
İmam Ta'yini :
278) İmam nasb eylemekdir halka vâcib, Budur icma-ı ümmet ey musahip.

279) Umur-i müslimin olmak ikame, Olur muhtacı bir müslim imame.

280) Kureyşi vü mükellef, hürr'ü zahir, Ola tenfiz-i ahkâm üzre kadir.

281) Değil şartından olmak nesl-i Haşim, Değildir ma'sum olmak şartı lâzım.

282) Zamanın efdali olmak imama, Değil lâzım, nizâm ü intizama.

283) İmam olursa cevr-i zulme meşgul, İmametten olunmaz kendi ma'zul.

284) Kılın dedi, Resul-ü Hayy-ü Kadir, Namazı, half-i her bir berr-ü fâcir.
Mest :
285) İki huff üzre mesnet kıl namazı, Hadis ile muhakkaktır cevazı.

286) Hasen bulmuş dutup râh-ı sevabı Cevâz-i rey eden yetmiş sahabi
Efdal Mekân:
287) Hakikatte olur fazl-ı emâkin, ⁷²Mezid olur, olursa fazl-ı sakin.

288) Medine, Mekke gibi her mevazi, Şeref üzre, şeref onlarda vaki.

289) Büka'ın cümlesinden oldu efdal, Münevver merkadî ser Hayli Mürsel
Haram içki:
290) Haram olmaz, nebiz olmazsa müskir, -i harre olsa olma münkir.⁷³

291) Budur mesmu olan ekser nakilden, Esah budur, ilim efdal akıldan.
Tıflın Durumu;
292) Bulunmaz tıfl-ı müşrik-i çün delâil, Olur mu cennete ya nâra nail?..

293) Amel kitabı var küffâr için hem, Umûmi nass ile Allah'u âlem.

294) Değil madum olan nefsinde birşey Muhakkikler buyurmuştur peyapey.
Sihir ve Nazar ;
295) Dahi el aynu hak oldu §âyi, Kitab-ü sünnet ile sihir vâki.
İçtihad:
295) Demişler müçtehid hakkında söz var, İmara A'zam buyurmuş re'y-i muhtar.

297) Musib olur kamusu iptida da, Hata eylerse gâhi intihada.

298) Delili hükmü müsbet bu mübeyyen, Ki hak birdir, olur yani muayyen.

299) Nususu zahire üzre hami vacib, Udûle zahirin imkân-ı hâcib

300) Nususu redd-ü istihlâl-i isyan, Bulardır «Emn» gibi küfrü tuğyan
Ümmid :
301) Tarik-ı ye'se sidayet olma zâhib Odur küfrü dalâlet, olma râğib.

302) Günahın büsbütün tutsa fezayı, Ümidin kesme rahmetten Rizâî

«Allah'ın rahmetinden ümid kesmeyin. Allah bütün günahları af­feder. O gafurdur, Rahimdir.»

Temmüt'ül-Kitab

Bi avnülâhil-MelikiI-vehlıâb

1325 - 1327