Referat fakültə: Beynəlxalq Münasibətlər və Regionşünaslıq Kafedra: Avropaşünaslıq Kurs: 2-ci kurs Qrup: 204

6)Polşa-Belarus münasibətləri
Polşa ilə Belarus arasında diplomatik əlaqələr 1992-ci ildə qurulmuşdur. Polşa Belarus Respublikasının müstəqilliyini tanıyan ilk ölkələrdən biri olmuşdur. Polşanın və Avropa Birliyinin şərq sərhədləri çərçivəsində Belarusun Polşa ilə 418 kmlik sərhədi var. İkisi də slavyan mənşəli olan bu xalqlar arasında tarixi və mədəni yaxınlıqla yanaşı, irq və dil birliyi (bənzərliyi) də var, lakin Polşa əhalisinin əksəriyyəti Roma Katoliki ikən, belaruslular Ortodoks Xristianlığını qəbul etmişlər.

Polşanın Jagelion xanədanlığı ilə Böyük Litva Knyazlğı arasında 1569-cu ildə imzalan Lublin paktı ilə Belarus torpaqlarının böyük bir qismi Polşa və Litvanın idarəsi altına girmiş və iki ölkə arasındakı qarşılıqlı münasibətlər daha da artmışdır. Polşanın milli şairi olan Adam Mickiwiecz (1798 - 1855) və milli qəhrəman Tadeusz Koscıuszki (1746 - 1817) kimi əhəmiyyətli şəxslər ilə ortaq bir ictimai yaddaşa sahib bu iki dövlət arasındakı əlaqələr xüsusilə 1994-cü ildə Aleksandır Lukashenkonun iqtidara gəlməsi ilə hər keçən gün daha da pozulmuşdur.

Polşanın Avropa Birliyinə tam hüquqlu üzv qəbul olunması və ABŞ dövlət başçısı Buşun Lukasenkonu Avropanın son diktatoru elan etməsi, ən nəhayət Lukashenko və hökumət nümayəndələrinin Avropa Birliyi ərazisinə və ABŞ-a girişlərinin qadağan edilməsi gərginləşən əlaqələrdə yaşanan qırılma nöqtələrinin ən əhəmiyyətlisidir. Qərb tərəfindən izolyasiya siyasətlərinə Polşa da dəstək vermiş və Belarus rəhbərliyi də çarəni Rusiyaya yaxınlaşmaqda tapmışdır.

Keçən bir neçə il ərzində isə Rusiyanın Belarusa satdığı təbii qaz qiymətində artım etmək istəyi və Belarusun buna cavab olaraq, Qərbi Avropaya Belarus vasitəsilə ixrac edilən qazdan aldığı icarə haqqını artırmaq barədə təhdidlər sovurması Minsk ilə Moskva arasında soyuqluq əmələ gətirmiş və bu müddətdə Lukashenko rəhbərliyi həbsdə saxladığı müxalifətçi siyasətçi və mətbuat mənsublarını sərbəst buraxaraq bu kimi demokratik islahatlarla AB-nə belə desək, göz qırpmışdır. Tətbiq olunan izolyasiyanın tərs reaksiya verdiyini və faydasızlığını gec də olsa, anlayan Avropa Birliyi səlahiyyətlililəri, Belarus iqtidarına tətbiq etdikləri giriş qadağasını aradan qaldırmışlar hətta, onları Brüsseldəki zirvə toplantılarına dəvət etmişlər.

Bu zaman Polşanın Belarus siyasətində müəyyən müsbət addımlar atılmış və gərginlikdən uzaq bir dövrün başlanılmasına cəhd göstərilmişdir. Belarus rəhbərliyi ümumiyyətlə Qərbi, xüsusilə də Polşanı, Ukraynadakına bənzər bir inqilab təşkil etməyə cəhd etməkdə və öz daxili işlərinə qarışmaqda günahlandırır. Qərb və ABŞ isə ölkədəki insan haqları pozuntularından və demokratiya standartlarından narazı olmaqdadır. Polşa ilə Belarus arasındaki xüsusi vəziyyətə gəlincə Polşa təbii olaraq Belarusun Rusiyanın təsirindən çıxıb Avropa Birliyinə üzvlüyünü dəstəkləməkdə davam etsə də, amma Lukashenko hökuməti bunun hələlik mümkün olmayacağının fərqindədir və Su samuru rəhbərliyin Moskva ilə eşqbazlığı Varşavanı narahatlığa sövq edir.

Polşalılar ruslardan sonra Belarusdakı ən böyük azlığı yaratmış və buna qarşı Polşada isə 250.000 ilə 300.000 arasında Ortodoks Belarus etnik azlığın olduğu təxmin olunur və bu əhali Polşanın şərqində Podlaskie əyalatinin ən böyük şəhəri olan Bialystok ətrafında məskunlaşıblar. Hər iki ölkədə yaşayan azlıqlar ilə ölkədə yerli xalq arasında hər hansı bir etnik, ya da dini təməldə gərginlik yaşanmayıb. Əsl problem azlıqlar ilə mövcud iqtidarlar arasındadır. Əslində iki ölkə bu azlıqlardan bir vasitə kimi istifadə etməyə cəhd edirlər. Kommunist dövründə Polşada qadağan edilən Belarus dili indilərdə bərpa olunub. Sərbəst Belarus dilində nəşr olunan qəzet, jurnal və radiolar ilə qarşılaşmaq mümkündür. Son zaman baş verən hadisələr iki ölkə arasında diplomatik əlaqələrin kəsilməsi təhlükəsinə gətirib çıxarıb.

İki ölkə arasında yaşanan ən son gərginlik də Belarus polisinin İwieniec qəsəbəsində Polşalı azlıqlar tərəfindən qurulan Belarus Polşalılar Birliyinə hücum təşkil edərək dərnəyinin binasını mühasirəyə almış və bina içərisində olan dərnək üzvlərinə güc tətbiq edərək çölə çıxartmaları nəticəsində meydana gəlmişdir. İşin daha da maraqlı olan tərəfi isə ondan ibarətdir ki polis vasitəsilə ilə dərnəkdən çıxarılan polyakların yerinə Belarus rəhbərliyi tərəfindən dəstəklənilən polyakların yerləşdirilməsidir.

20 Minə yaxın üzvü olan Belarus Polşalılar Birliyinin Polşa tərəfindən tanınan lideri Andzelika Borysun hadisədən bir neçə gün əvvəl şirkətlərinə əl qoyulmuşdur. Belarus hökumətinin dəstəklədiyi Stanislaw Siemaczko isə Polşa tərəfindən tanınmamaqdadır.

Belarus Polşalılar Birliyinə tətbiq olunan ən son basqın Polşa ictimaiyyətdə kəskin etiraza səbəb olmuş və hadisə sərt bir nota ilə qınanmışdır. Polşa müxalifəti Belarus ilə rəsmi əlaqələrin dərhal kəsilməsini və Minsk rəhbərliyinə qarşı çox sərt iqtisadi sanksiyalar tətbiq olunmasını tələb etmişdir. Buna paralel olaraq Polşanın Minskdəki səfiri Varşavaya çağırılmışdır. Avropa Parlementi başçısı Jerzy Buzek Minsk rəhbərliyinin polyak azlığına qarşı tətbiq etdiyi siyasi təzyiqə son verməsi barədə bəyanatla çıxış etmişdir. Belarus Xarici işlər naziri Sergey Martynovnun böhranın meydan çıxmasından əvvəl planlaşdırılan Polşa ziyarətinin ləğv edilməsi də müxalifət tərəfindən dilə gətirilmişdir. Bütün bu əlaqələr qarşısında daha ehtiyatlı davranan Donald Tusk hökumətinin xarici işləri naziri Radoslaw Sikorski ziyarətin ləğvinin mümkün olmadığını, lakin mövzunun həssalığını vurğulayaraq məsələnin təkbətək görüş zamanı müzakirə olunacağını bildirmişdi.

Yaxın gələcəkdə Belarus-Polşa əlaqələrində köklü bir dəyişmə gözlənilmir. 2011-ci il Belarusda prezident seçkilərində qalib gələn Lukashenkonun ikitərəfli əlaqələrin inkişafına müsbət töhfə verəcəyi gözlənilirdi. Bu isə hələlik mümkün görünmür.

Nəticə

Son iyirmi il ərzində Polşa uzun inkişaf yolunu keçdi və müasir qanun ölkəsinə çevrildi. 1989-cu ildən sonra polyaklar son yarım əsrdə ictimai həyatda mövcud olmayan demokratiya mexanizmlərini öyrənməli idilər - növbəti partiyalar yaranırdı, onlar ayrılırdı, birləşirdi və yenidən ayrılırdılar. Yarım əsr ərzində siyasi azadlıqlardan məhrum olmuş ölkə üçün bu normal reaksiya idi.

Hazırda Polşa sabit siyasi sistemə, inkişaf edən iqtisadiyyata malik və beynəlxalq strukturlarda fəal iştirak edən bir ölkədir. İqtisadi inkişaf, son illərdə bir az zəif olsa da, sabitdir və dərin ictimai islahatlara (mis. təqaüd və səhiyyə xidməti sistemlərində) söykənmişdir. Son on il ərzində iqtisadi institutlarının və yaxud qaydalarının Avropa Birliyində qüvvədə olan qaydalarına uyğunlaşma prosesi davam edir. Artıq bu günlərdə AB-yi Polşanın əhəmiyyətli iqtisadi əməkdaşıdır. İxracın 70% AB-nə gedib çıxır, Birliyin ölkələrindən 60%-dan artıq idxalat gəlir.

Demokratik Polşa öz qonşuları ilə dost və tərəfdaş əlaqələrinin inkişaf etdirilməsinə böyük diqqət verir. Transsərhəd əməkdaşlığının bünövrəsini - Transsərhəd Əməkdaşlıq haqqında Avropa Çərçivə Konvensiyası, Ərazi Özünüidarənin Avropa Xartiyası və yaxud Sərhəd və Transsərhəd Özünüidarə Avropa Xartiyası - təşkil edən sənədlərin qəbul edilməsində sonra, Polşa 90-cı illərin əvvəlindən iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı, infrastrukturanın genişləndirilməsi, ətraf mühitin qorunması, turizm və mədəni-maarif fəaliyyəti məqsədli Avropa regionlarının yaradılmasında fəal iştirak edir