Referat fakültə: Beynəlxalq Münasibətlər və Regionşünaslıq Kafedra: Avropaşünaslıq Kurs: 2-ci kurs Qrup: 204

2)Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Polşanın xarici siyasətinin əsas istiqamətləri

İkinci dünya müharibəsindən sonra Polşa SSRİ-dən asılı olan bir dövlətə çevrilmiş və yarım əsrə yaxın bir müddətdə öz siyasi ittifaqlarının suveren seçimi hüququndan məhrum olmuşdur. Polşanın qərb sivilizasiyasının dairələrində aktiv rol oynamaq səyləri və avroatlantik strukturlarında iştirak etmək cəhdləri yalnız sovet blokunun tənəzzülündən sonra mümkün olmuşdur.

Demokratiya prinsiplərinə riayət edilməsi, insan hüquqlarının qorunması və həmçinin bazar iqtisadiyyatına əsaslanan Avropaya inteqrasiya prosesi Polşa üçün sivil inkişafın nümunəsi oldu. Avropa Birliyi dövlətləri bu gün Polşa üçün azad bazarın yaradılmasında və xarici təhlükəsizlik üçün yeni şəraitlərin formalaşmasında əsas tərəfdaşlardır.

Son iyirmi il ərzində Polşa uzun inkişaf yolunu keçdi və müasir qanun ölkəsinə çevrildi. 1989-cu ildən sonra polyaklar son yarım əsrdə ictimai həyatda mövcud olmayan demokratiya mexanizmlərini öyrənməli idilər - növbəti partiyalar yaranırdı, onlar ayrılırdı, birləşirdi və yenidən ayrılırdılar. Yarım əsr ərzində siyasi azadlıqlardan məhrum olmuş ölkə üçün bu normal reaksiya idi.

Bu günədək olan siyasi sistem sürətlə tənəzzülə uğradı: 1990-cı ildə Polşa Birləşmiş Fəhlə Partiyası ləğv olundu. Çoxpartiyalı sistem yarandı, vətəndaş azadlıqları tanındı. Bir neçə il ərzində solidarnostin (həmrəylik) düşərgəsindən rəqabət edən siyasi partiyalar çıxdı.  Prezident vəzifəsi - dövlət başçısı - 1989-cu ildən yenidən qaytarıldı. 1990-cu ilin dekabr ayında ümumi prezident seçkilərində Lex Valensa qalib gəldi. Aleksandr Kvaşnevski iki dəfə seçildi, ondan sonra Lex Kaçınski, hal-hazirda isə prezident (2010-cu ildən) Bronislav Komorovskidir.

Siyasi sahəsinin son illərinin balansını müsbət qiymətləndirmək olar. Polşa siyasət arenasını, eləcədə ictimai həyatın bir çox sahəsini qaydaya salan müasir konstitusiyaya (1997) malikdir. Polşa demokratik ölkədir: ikipalatalı parlamenti olan çoxpartiyalı ölkə. Quruluşun prinsipləri qanun mədəniyyəti dairəsinə daxil olan Avropa ölkələrinə tipik dəyərləri özündə əks edir: xalqın müstəqilliyi, dövlətin suverenliyi və müstəqilliyi, qanunlar ölkəsi, siyasi plüralizm və siyasi partiyalarının fəaliyyət azadlığı, hakimiyyətin bölüşdürülməsi, qanunlar sistemini və vahidin azadlığını təyin edən insan heysiyyətinə ehtiram.

Üçüncü özünüidarə səviyyəni - qəzaları - tətbiq edən və voyevodalıqlarının sayını 49-dan 16-ya salan inzibati islahatlar (1999) özünü doğrultdu. Milli azlıqlar, kostyollar və dini ittifaqlarla ilə əlaqələr nizama salındı. Vətəndaşların öz hüquqlarında istifadəni asanlaşdırmaq üçün bir sıra institutlarının səlahiyyətləri yaradıldı və genişləndi. Konstitusiya hüquqları və azadlıq qərbi demokratiyalar, eləcə də İnsan Hüquqlarının Avropa Konvensiyasında qəbul edilmiş qərarlara istinad edirlər. İctimai həyatın daimi elementinə çevrilmiş qeyri-hökumət təşkilatları da inkişaf edir. Səhiyyə xidmətləri, təqaüd və təhsil sistemlərində islahatlara start verildi.     

Bu vaxtadək olan ittifaqların süqutundan sonra (Varşava Müqaviləsi Təşkilatı və Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası) Polşa 1991-ci ildən Avropa Şurasının, 1996-cı ildən isə İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının üzvüdür (1998-ci ildə bu təşkilatda sədrliyi əldə etmişdir). Polşa Qərbi Avropanın dövlətləri ilə inteqrasiya və həmçinin qonşularla yeni əlaqələrə arxalanan  münasibətlərin qurulması yoluna çıxdı.

Polşa Respublikasının mənfəətlərinin tələb etdiyi, dövlətin xarici təhlükəsizliyini və daxili sabitliyini təmin etməyi, dövlətin iqtisadi və ictimai inkişafıyla Polşa Respublikasının beynəlxalq arenada mövqeyini gücləndirməyi hədəfləyən xarici siyasətinin təməl məqsədləri aşağıdakı şəkildə qruplaşdırıla bilər:

-Qərb təhlükəsizlik və iqtisadi əməkdaşlıq strukturlarına inteqrasiya;

-Çox tərəfli əlaqələrin və Polşa Respublikasının bütün qonşularıyla qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın qurulması və inkişaf etdirilməsi;

-Polşanın bölgədəki mövqeyinin gücləndirilməsi və buna bağlı olaraq bölgədə mövcud olan bütün əməkdaşlıq strukturlarında aktiv iştirak.

Şərqi Avropada hakimiyyət sistemində aparılan dəyişikliklərdən sonra Polşanın ən əsas siyasi məqsədi NATO-ya daxil olmaq niyyəti idi. NATO-nun şərqdə genişlənməsi Polşanın geosiyasi mövqeyinin dəyişilməsi idi. 12 mart 1991-ci il tarixində Şimali Atlantik Alyansına qəbul edilməsi Polşanın ən yeni tarixində ən mühüm hadisələrdən biridir. Polşa təhlükəsizlik zəmanətini verən və stabil inkişaf üçün şərait yaradan müdafiə sistemi müttəfiqliyin bir hissəsi oldu. 

NATO-da üzvlüyü ilə bərabər Polşa öz təhlükəsizlik siyasətini Qərbi Avropa Birliyinin üzvü və həmçinin Avropa Birliyinin Birgə Xarici və Təhlükəsizlik Siyasəti çərçivəsində aparılan siyasi dialoqda üzvlüyü vasitəsi ilə həyata keçirir. Həmçinin Polşa BMT- nın təşəbbüsü olan və həmin təşkilat tərəfindən həyata keçirilən terrorçuluğa qarşı tədbirlərdə fəal iştirak edir (2002-ci ilin mart ayında Polşa BM İnsan Haqqları Şurasında sədrliyi əldə etdi).

Polşanın xarici siyasətinin prioritetlərindən biri AB-nə üzv olmaq idi. 1 may 2004-cü ildə Polşa Avropa Birliyinə daxil olması 1989-cu ildə başlanılan dəyişikliklərin sürəkliliyinin zəmanətini əldə etməyə və təkmilləşmənin inkişafının sürətlənməsinə imkan verdi.

1989-cu ildən sonra Polşa ikitərəfli münasibətlər və ikitərəfli müqavilələrə əsaslanan yaxşı qonşu əlaqələrinin inkişafına böyük diqqət ayırdı. Avro Atlantik zonasının dövlətləri ilə, eləcə də terrorçuluğa qarşı koalisiyanın çərçivəsində ABŞ-la sıx əməkdaşlıqla yanaşı, Polşa Almaniya, Fransa və Böyük Britaniya kimi əsas avropalı tərəfdaşları ilə əlaqələrdə olan dinamikanı saxlayıb qorumaq istəyir.

Polşanın demokratik avropalı dövlətlərinin dairəsinə qayıtmasının rəmzlərindən biri 1991-ci ilin avqust ayında Veymarda xarici işlər nazirlərinin görüşü oldu: Polşadan- Kşıştof Skubişefski, Almaniyadan - Hans Ditrix Qenşer və Fransadan - Roland Dumas. Bu üçtərəfli Polşa-Almaniya-Fransa görüşü Veymar Üçbucağı adlı əməkdaşlığının başlanğıcına start verdi. Veymardakı görüş Polşa və Fransa arasında 9 aprel 1991-ci il tarixində Dostluq və Həmrəylik haqqında Müqavilənin və həmçinin həmin ilin 17 iyun tarixində polyak-alman Yaxşı Qonşuluq və Əməkdaşlıq haqqında Müqaviləsini imzalanmasından sonra  keçirildi. 

Polşa hökumətinin yüksək dairələri, eləcədə regional səviyyədə, qarşılıqlı tanışlıq və stereotiplərinin aradan qaldırılması üçün transsərhəd əlaqələrinin inkişafını faydalı bir vasitə olduğunu hesab edir. Polşanın maraqlarından biri də Avropa Birliyinin siyasətinin strateji məqsədini həyata keçirtməkdir - Şərqi Avropa zonasının dövlətləri ilə yaxşı qonşuluğunun qurulması bura aiddir. Kalininqrad vilayətinin vasitəsi ilə Rusiya ilə qonşuluq edən ölkə kimi, Polşa əməkdaşlığın, eləcədə iqtisadiyyat sahəsində, inkişafına yönəlmiş bütün təşəbbüsləri böyük məmnuniyyətlə qəbul edir. Polşa Ukraynanın avroatlantik zonasının dövlətləri və institutları ilə yaxınlaşmaq iradəsinə öz qəti dəstəyini bəyan edir.

Kommunist sisteminin süqutundan sonra keçmiş illərin birgə təcrübəsi və yeni siyasi, ictimai və iqtisadi çağırışların hissi regionun üç ölkəsini - Polşa, Məcarıstan və Çexoslovakiyanı əlaqələrin sıxlaşdırılmasına meylləndirdi. 1991-ci ilin fevral ayında regional əməkdaşlığının vacib elementi olan, dörd tərəfdaşın Avropaya inteqrasiya prosesində mövqelərini gücləndirən Vışeqrad Qrupu yaradıldı. İqtisadi problemlərə regional yanaşmanın sübutu 1993-cü ildə Vışeqrad Qrupunun təşəbbüsü ilə Mərkəzi Avropanın Azad Ticarət haqqında Razılaşmanın (CEFTA) yaradılmasıdır.

Polşanın Avropaya inteqrasiyası üçün vacib elementlərindən hesab etdiyi, regional əməkdaşlığının digər formaları, Mərkəzi Avropa Təşəbbüsü və yaxud Baltik Dənizi Ölkələrini Şurasıdır. 1989-cu ilin təşəbbüsü olan MAT Mərkəzi və Şərq Avropa ölkələrinin əməkdaşlıq sahəsidir. Polşa 1991-ci ildən onun fəaliyyətində iştirak edir. Üzv dövlətlərinin fərqli vəziyyətlərinə baxmayaraq, Təşəbbüs regional məsələləri və Mərkəzi Avropa dövlətlərinin kontinentə inteqrasiyasına birgə fəaliyyət forumu üçün siyasi dialoq platforması olaraq qalır. Baltik Dənizi Ölkələrinin Şurası isə öz növbəsində Baltik dənizinin təbii mühitinin qorunması sahəsində fəaliyyətin uzlaşdırılması, energetik və nəqliyyat infrastrukturasının inkişafı, baltik ölkələri və Avropa Birliyi ilə əlaqələrinin daha sıx olması sahəsində işlər görür.  1992-ci ildən mövcud olan təşkilat Baltik Dənizi hovuzunun ölkələrini bir yerə toplayır.

Demokratik Polşa öz qonşuları ilə dost və tərəfdaş əlaqələrinin inkişaf etdirilməsinə böyük diqqət verir. Transsərhəd əməkdaşlığının bünövrəsini - Transsərhəd Əməkdaşlıq haqqında Avropa Çərçivə Konvensiyası, Ərazi Özünüidarənin Avropa Xartiyası və yaxud Sərhəd və Transsərhəd Özünüidarə Avropa Xartiyası - təşkil edən sənədlərin qəbul edilməsində sonra, Polşa 90-cı illərin əvvəlindən iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı, infrastrukturanın genişləndirilməsi, ətraf mühitin qorunması, turizm və mədəni-maarif fəaliyyəti məqsədli Avropa regionlarının yaradılmasında fəal iştirak edir