Sakarya Üniversitesi Bireysel Danışma Uygulamaları

Sistematik Duyarsızlaştırma

Amacı: Sistematik duyarsızlaştırmada amaç, korkulan ya da endişe duyulan nesne ile kişiyi kademeli olarak karşı karşıya getirmek ve korkulan nesneyi sıradanlaştırarak kişiyi duyarsızlaştırmaktır.

Nasıl uygulanacağı: Sistematik duyarsızlaştırma tekniği en sık fobilerin etkisini azaltma ya da ortadan kaldırmada kullanılır. İki önemli aşaması vardır; önce bireye vücudunu bilinçli olarak nasıl gevşetip, rahat edebileceği öğretilir.İkinci aşamada, bireyde korku uyandıran durumların bir listesi yapılır ve en fazla korkulandan en az korkulan duruma göre bu liste bir sıralamaya konur. Tedavi, bireyin en az korktuğu, kaygılandığı durumu hayalinde canlandırıp, bu hayal kafasında canlıyken, kendini gevşetip, rahatlamayı başarmasıyla başlar ve listedeki daha korkutucu durumlar sırayla ele alınarak devam eder. Listedeki bütün bu durumlarda bireyin gevşemeyi başarmasıyla tedavi amacına ulaşmış sayılır.

Örnek: Uçağa binme korkusu yaşayan bir danışana öncelikle gevşeme eğitimi verilir. Daha sonra onu en çok kaygılandıran durumdan en az kaygılandırana doğru bir sıralama yapılır. Önce uçağa bindiği anı zihninde canlandırır, sonra havaalanına gider, simülasyon uygulamalarına katılır, kalkmayacağını bildiği bir uçağa biner, en son olarak da gerçek bir uçak yolculuğu yapar. Her bir aşamada danışanın gevşeme egzersizleriyle kaygının azaltılması sağlanır.

Dikkat edilmesi gerekenler: Korku duyulan durumun tanımlanmasının iyi yapılması ve buna göre uygun bir liste hazırlanması gerekmektedir. Her bir basamağın kişide yeterince kaygı uyandırmasına ve kişinin bu kaygıyla yüzleştikten sonra gevşemeyi gerçekleştirebilmesine özen gösterilmelidir.

Tiksindirici Koşullandırma (İtici Uyarıcılara Koşullama Yöntemi)

Amacı: Teknik, kişinin kötü alışkanlıklarından kurtulmasına yardım etmeyi amaçlamaktadır.

Nasıl uygulanacağı: Bu yöntem bırakması gerçekten zor olan alışkanlıklar söz konusu olduğunda, danışan ve terapistin birlikte verdikleri kararla uygulanır. Bu tür terapi bazı normaldışı alışkanlıklardan, sigara içmekten, oburluktan ve alkolden vazgeçmek isteyen kişiler üzerinde başarıyla kullanılmıştır. Teknik kötü alışkanlıklarla acı veren itici bir uyarıcıyı aynı anda vermektedir. Bu itici uyarıcı elektrik şoku olabilir, ya da verilen bir ilaç sonucu ortaya çıkan mide bulantısı ve kusma olabilir.

Örnek: Sigarayı bırakmak isteyen kişiye belirli bir hapı içtikten belirli bir süre sonra bol miktarda sigara içmesi istenir. Kişinin kanındaki ilaç, sigaradaki nikotinle karışınca onun midesini bulandırır ve ağrı vererek sürekli kusturur. Bu teknik bir süre uygulandıktan sonra kişi sigarayı gördükten sonra midesi bulanmaya başlar ve zamanla sigarayı bırakır.

Dikkat edilmesi gerekenler: Özellikle ilaç kullanımının olduğu uygulamaların yeterliliği olan kişiler tarafından yapılması gerekmektedir.

Paradoksal Niyet

Amacı: Çelişik niyet adı verilen bu teknik, korkunun, korkulan şeyi yarattığı ve aşırı niyetin, arzulanan şeyi imkansızlaştırdığı gerçeğine dayanmaktadır. (Bir şeyden ne kadar kaçınırsanız o kadar onun etkisinde kalırsınız; o kaçınmak istediğiniz şeyi ne kadar arzularsanız o kadar da ondan uzaklaşmış olursunuz). Korkmak korkusu bir çok durumda danışanın kaygı nöbetlerinin potansiyel sonuçlarından duyduğu korkudan kaynaklanmaktadır. Birey bu kaygılar nedeniyle düşmekten, bayılmaktan ya da kalp krizi geçirmekten korkmaktadır. Korku korkusuna yönelik temel tepki korkudan kaçmaktır. Bu tekniğin amacı, kişinin korktuğu durumdan kaçınmak yerine bu durumun üstüne giderek hatta abartarak yüzleşmesini sağlamak, oluşan kısır döngüyü ortadan kaldırmaktır.

Belli bir semptom, bireyde tekrar ortaya çıkabileceği konusunda bir beklenti yaratır. Bir semptom fobiyi uyandırır, karşılık olarak fobi semptomu kamçılar ve semptomun yeniden ortaya çıkması fobiyi pekiştirir. Kısır döngü oluşur. Korkunun bir nesnesi de korkunun kendisidir, danışanlar sık sık "kaygı konusunda kaygıdan" söz ederler. Birey kaygısını alevlendiren durumlardan kaçınmaya başlar, yani korkusundan kaçar. Kaygı nevrozlarının başlangıç noktası budur. Fobiler kaygının yükseldiği durumlardan kaçma çabasından kaynaklanmakta olup, fobinin devamını sağlayan şey de, kaçınma yoluyla kaygıyı azaltma mekanizmasıdır. Korku korkusuna tepki olarak korkudan kaçış, fobik yapıyı oluşturmaktadır.

Nasıl uygulanacağı: Paradoksik niyet danışandan korkulan ortamlardan kaçınmak yerine, davranışının korkulan sonuçlarını istekli olarak yaratmaya çalışmasını isteyerek, kişiyi korkulan durumla karşı karşıya getirme şeklinde uygulanmaktadır. Paradoksik niyet tekniği uygulanırken insana özgü mizah yeteneğini harekete geçirmek önemlidir. Mizah insana özgüdür ve insandan başka hiçbir canlı kahkaha atamaz. İnsan kendisiyle eğlenme, kendine gülme ve kendi korkularıyla dalga geçme gibi özelliklere de sahiptir. Kişi saplantılarıyla boğuşmaktan vazgeçtiği ve bunun yerine saplantılarını alaycı bir tavırla ele alıp, espri konusu yaptığı anda, kısır döngü kesilmektedir. Birey kendi nevrotik korkularıyla alay etmekle kalmayacak, zamanla korkularını görmezlikten gelmeye başlayacaktır.

Örnek: Ellerini yıkama takıntısı olan bir danışana gün içinde yıkayabildiği kadar çok elini yıkaması, kendi rekorunu kırması istenir.

Model Olma

Amacı: Gözlem yoluyla öğrenme sayesinde kişinin uyumlu davranışlar sergileyen kişileri model alarak davranışlarını değiştirmesi amaçlanmaktadır.

Davranışçı terapide etkin davranış değiştirme araçlarından biri de model almadır. Diğer bir adıyla da model oluşturma gözlemsel öğrenmeden yararlanmayı sağlar. Başka modellerin gözlemlenmesi insanların başlıca öğrenme tarzı olduğundan, uyum davranışı sergileyen kişileri gözlemlemek uyumsuz davranış sergileyen kişi açısından iyi bir baş etme stratejisi olacaktır.

Nasıl uygulanacağı: Model alma özellikle korku ve anksiyetenin üstesinden gelmede etkili olmuştur. Modeli gözlemlemek kişiye anksiyeteye yol açan durumla incinmeden karşılaşma şansı vermektedir. Danışan terapistin örnek performansını gözlemler ve sonra terapi seansı sırasında onu taklit etmeye çalışır. Sürekli uygulama ve gözlemin ardından danışan, daha etkin ve tatmin edici davranışlardan bir repertuar edinebilir.

Sosyal model olma: Danışana neyi, nasıl değiştireceğini öğretmek için diğer kaynaklardan örnekler verme.

Örnek: Danışanın rol model alabileceği diğer insanlar üzerinden örnekler vererek kazanılması istenen davranışın öğrenilmesi sağlanabilir. Alkolü kullanmayı bırakmış bir ünlünün yaşadıklarını model alması sağlanabilir.

Eş zamanlı gerçek (in vivo) model olma: Danışana neyi model olarak alacağını öğretmek amacıyla hedeflenen davranış(lar)ı sergileyen gerçek (fiziksel olarak var olan) modeller kullanma.

Örnek: Danışanın köpek korkusunu yenmesi için terapist ona model olabilir. Yüzleştirme alıştırmalarına terapist de aktif olarak katılır.

Sembolik olarak model olma : Danışana neyi model alacağını öğretmek amacıyla hedeflenen davranış(lar)ın yer aldığı görüntü veya ses kaydı biçiminde örnekler kullanma.

Örnek: Obsesif Kompulsif tanısı alan bir danışanın rahatsız edici düşünce ve davranışlarını değiştirebilmesi için bunlarla baş edebilmiş birisinin hayatını anlatan bir film izletilebilir.

Örtük model olma : Değişim sürecinin bir görüntüsünü oluşturmada danışana yardımcı olmak için göz önünde canlandırma yönteminden faydalanma.

Örnek: Kalabalık ortamlara girmekten çekinen bir danışan için bu durumu hayalinde canlandırıp yaşaması istenebilir.