Sembolik bir dille bunun eksik bir keşif olduğunu, fakat yine de ilâhî hakikate bir tercüman gibi kabul edilmesi gerektiğini b

İBN NASRULLAH

Ebü'1-Fazl Muhibbüddîn Ahmed b. Nasrillâh b. Ahmed et-Tüsterî el-Bağdâdî (ö. 844/1440) Hanbelî fakihi ve Mısır kâdılkudâtı.

17 Receb 76S (20 Nisan 1364) tarihinde Bağdatta dünyaya geldi. Bazı kaynaklar­da doğum tarihi 14 Receb. künye ve laka­bı Ebû Yûsuf Şehâbeddin olarak kayde­dilir. İlk tahsilini, Müstansıriyye Medrese-si'nde müderris olan babasının ve Bağdat'ın önde gelen âlimlerinin yanında ta­mamladı. Bunlar arasında Ebü'l-Hasan Ali b. Ahmed el-Füwî, Ebû Bekir Necmed-din es-Sincârî, Şerefüddin Hüseyin b. Sâ-lâr el-Gaznevî ve Fîrûzûbâdî gibi âlimler sayılabilir. Daha on yedi yaşlarında iken kabiliyeti, zekâsı ve ilme olan merakı se­bebiyle hocası Şemseddin el-Kirmânî'nin takdirini kazandı. Kirmânî'den Buhârî'nin eI-Câm?u'ş-şahîh"\ne yazmış olduğu el-Kevâkibü'd-derâri adlı şerhi okuyarak icazet aldı (782/1380). On sekiz yaşında Bağdatta ders ve fetva vermesi için ken­disine icazet verildi ve Müstansıriyye'de muîd oldu. Daha sonra ailesiyle birlikte Halep'e göç etti (786/1384); burada Şehâ­beddin İbnü'l-Murahhil ve Ebû Bekir Şe-refeddin el-Harrânî'den hadis dersi aldı. Ardından Ba'lebek'te Şemseddin İbnü'l-Yûnâniyye'den, Dımaşk'ta Zeynüddin İbn Receb'den fıkıh ve hadis okudu. 787 (1385) yılında Kudüs'ü ziyaret etti ve bu­radan Kahire'ye geçti. Kahire'de Ebü'l-Yümn İbnü'l-Küveyk, Necmeddin İbn Re-zîn, Mutarriz, Zeynüddin İbnü'ş-Şeyha, Sirâcüddin Ömer b. Raslân el-Bulklnî. Strâcüddin İbnü'l-Mulakkın. Şehâbeddin el-Cevherî. Şemseddin el-Ferîsî ve Takıyyüd-din ed-Dicvî gibi âlimlerin derslerine ka­tıldı. Kaynaklarda Zeynüddin el-lrâki'den hadis okuyup okumadığı hususunda çeliş­kili bilgiler vardır.⁴⁵² Bir ara İskenderiye'ye geçerek Bahâeddİn ed-Demâmînî'den ders aldı. daha sonra hacca gitti ve ardından Kahi­re'ye döndü.

Memlûk Sultanı Berkuk'u öven bir ka­side ile Berkukıyye Medresesi'nin methini konu alan bir risale kaleme alan İbn Nas-rullah, Mevlânâzâde Şehâbeddin Ah-med'in ölümünden sonra bu medresenin hadis hocalığına tayin edildi (791/1389). Selâhaddin İbnü'l-A'mâ'nin vefatıyla da aynı medresenin fıkıh hocalığına getirildi (795/1393). Bu görevleri babasının ölümü­ne kadar onunla birlikte, onun vefatından (812/1409) sonra da tek başına yürüttü. Ayrıca Müeyyediyye, Mansûriyye ve Şey-hûniyye medreselerinde Hanbelî fıkhı okuttu. Bir müddet Kâdılkudât Mecdüd-din Salim b. Sâlim'e ve ardından İbnü'l-Muğlî'ye niyabette bulunduktan sonra 828 yılı Safer (Ocak 1425) ayında Hanbelî kâdılkudâtlığına tayin edildi. Hanbelî mez­hebini ön plana çıkarması sebebiyle 13 Cemâziyelâhir 829'da (22 Nisan 1426) göre­vinden alındıysa da 12 Safer 831 'de (2 Ara­lık 1427) görevine iade edildi ve ölünceye kadar on dört yılı aşkın bir süre bu vazifede kaldı. Başta oğlu Yûsuf olmak üzere birçok talebe yetiştirdi. Kaynaklarda ken­di döneminde Hanbelî fıkhını en iyi bilen, fıkıh usulünde de derin bilgisi bulunan ki­şilerden biri olarak zikredilmektedir. İbn Nasrullah 15 Cemâziyelevvel 844 (12 Ekim Î440) tarihinde Kahire'de vefat etti.

Kaynaklarda adı geçen eserleri şunlar­dır: Haşiye ⁴⁵³ İale't-Tenkih ⁴⁵⁴ Haşiye 'ale'1-Fürû ⁴⁵⁵ Muhtaşaru Târîhi'l-Hanâbile ⁴⁵⁶ Haşiye cae-Veciz, Haşiye 'ale'l-Muhorrer, Haşiye 'ale'r-Ri'âye.

Bibliyografya :

İbn Hacer. Inbâ'ü'l-ğumr, IX, 139-141; İbn Tağrîberdî. ed-Delİlu'ş-Şâfî (nşr Fehîm M, Şel-Cût), Kahire 1399/1979,1, 93-94; a.mlf.. el-Men-helü'ş-şâfi, II, 244-249; Burhâneddin İbn Müflih, el-Makşadü't-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süley­man el-Useymînl, Riyad 1410/1990,1, 202-204; Bikâî, 'ünuânü'z-zamân fi terâcimi'ş-şüyûh ue'l-akrân, Köprülü Ktp., nr. 1119, vr. 55b-56a; Sehâvî. ed-pavyü'!-lâmi\][, 233-239;a.mlf.. ez-Zeyl 'ala Ref(7-ı<îr(nşr. Cûde Hilâl- M Mahmûd Subh), Kahire 1966, s. 109-122; Ebü'l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü'l-ahmed (nşr. Abdülkâdirel-Arnaût v.dğr.]. Beyrut 1997. V. 222-228; İbn To-lun, el-Kalâ'idü'i-ceuheriyye fi târîhi'ş-Şâiihiy-ye(nşr M. Ahmed Dehmân), Dımaşk 1401/1980, II, 505-507; İbniTI-İmâd. Şezerât, VII, 250-251; Kehhâle, Mu'cemü't-mü'ellirtn, II, 195; Nâcî Ma'rûf. Târîhu "Ulemâ'i't-Müstanşıriyye, Kahi­re 1976, I, 33, 35. 38, 144, 155-156, 256-257; Nüveyhiz, Mu'cemü'l-müfessirîn, I. 577; Ziriklî. ei-A'tâm (Fethullah), I, 264. m

İBN NÂZIRÜ'I-CEYŞ

Takıyyüddîrı Abdurrahman b. Muhammed b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdiddâim et-Teymî (Ö. 786/1384) Menılüklü devlet adamı. .

Muhtemelen 726 (1326) yılında Kahi­re'de doğdu. Lakabını babasının görev un­vanından alır. Dinî ilimler tahsil ettikten sonra kadı ve nâzırü'l-ceyş olan babasının sağlığında Dîvân-ı İnşâ'da kâtibü'd-destli-ğe girerek devlet hizmetine başladı ve bu görevini Bahrî Memlûk sultanları el-Me-likü'l-Mansûr Selâhaddin Muhammed (1361 -1363) ve el-Melikü'1-Eşref Şa"bân (1363-1376) dönemlerinde de sürdürdü. el-Melikü'1-Mansûr Alâeddin Ali tarafın­dan 778 (1376) yılında babasının yerine nâzırü'l-ceyş tayin edildi ve ömrünün so­nuna kadar bu görevde kaldı. Sultan Berkuk'un birinci saltanatı sırasında öldü. Dîvân-ı İnşâ'daki yazışmalarda, müslü-man ve yabancı hükümdarlara gönderi­len mektuplarda onun tarafından hazır­lananlar örnek alınmıştır.

İbn Nâzırü'l-Ceyş'in kaleme aldığı Kitâ-bü Teşkîfi't-Ta'rif bi'î-muştalahi'ş-şerîf, divan kâtipleri için devletin divan ve res­mî yazışma geleneğini açıklayan rehber mahiyetinde bir kitaptır ve müellifin kâ­tipliği sırasında yazılıp nâzırü'l-ceyşliğe getirildiği yıl tamamlanmıştır. Eser, İbn Fazlullah el-Ömerî'nin et-Tarif bi'l-muştalahi'ş-şerif"m örnek alan ve bir bakı­ma onun zeyli gibi olan bir çalışmadır. Özellikle yedinci bölümü Memlükler'de büyük hükümdarlara hangi lakaplarla hi­tap edildiğini göstermesi açısından önem­lidir. İbn Nâzırü'1-Ceyş kitabına kendi dö­nemiyle ilgili şahsî tecrübelerini de aktar­mıştır. Kalkaşendî'nin çokça faydalandığı ve kaynaklan arasında adını verdiği eser Rudolf Vesely tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1987).

Bibliyografya :

Kalkaşendî, Şubhu't-a'şâ, I, 7; IV, 107, 116, 208, 210, 212; VI, 85; VII, 260, 267; IX, 320; X, 183; XIII, 315; İbn Hacer, İnbâ'ü'l-ğumr, İl, 158-171; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü'z-zâhire, XI, 152, 227, 238, 239, 301; ibnü'l-îmâd. Şezerât, VI, 291; Kehhâle. Mu'cemül-mü'elliitn.V, 193; P. M. Holt."RudolfVesely(ed.). ibn Nâzir al-Ğays: Kitâb Tatqifal-ta'rif bi'1-muştalah al-sa-rıf", ÖSOAS, LU/3 (1989|, s. 623; H. Eisenstein. "Kitâb caiqit'al-tacrif bi'1-muşralah al-sanf par Taqi al-Din cAbd al-Rahman b. Muhibb al-Din Muhammad al-Taymi al-Halabi, appelc ibn Nâ­zir al-ğays", WZKM, LXXIX (1989), s. 286-287; C. E. Bosworth, "ibn Nazır al-Djayşh", EI2Suppl. (İng.). s. 395; Nâhid Zaferi. "İbn Nazirü'1-Ceyş". DMBİ,V, 19.