Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi ds
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
| (jamoatchilik nazoratini)
tashkillashtirish, xalqaro tamoyillarga mos demokratik boshqaruv mexanizmini o‘rnatilishiga olib keladi[39; 101-b.]. Ya’ni, xalq manfaatlari ustuvor bo‘lgan jamiyatini barpo etishda jamoatchilik nazoratini tizimli yo‘lga qo‘yish eng maqbul yo‘ldir. Jamoatchilik nazoratini amalga oshirish mexanizmi namoyon bo‘lish shakliga ko‘ra bir qator elementlarga tayanadi. Bu borada ilmiy tadqiqotlarda quyidagilar ilgari surilmoqda: − jamoatchilik nazorati bu fuqarolar faolligining murakkab shakli bo‘lib, u ayni paytda yuqori malakali ekspertlar va tashkilotchilarga ega bo‘lishni taqozo etadi; − fuqarolarning siyosiy huquqlarini realligi va kafolatlanganlik darajasi; − nazorat obyekti bo‘lgan organ faoliyatining ommaviylik darajasi; − davlat organi yoki muassasani keng jamoatchilikka ma’lumotlar bera olish darajasi; − nazorat obyekti faoliyati borasida keng jamoatchilik fikrini shakllanganlik holati; − nazorat obyekti faoliyati yuzasidan jamoatchilik nazoratini olib borishning huquqiy asoslari; − nazorat qilishning huquqiy asoslarini belgilab beruvchi huquqiy normalarni tadbiq etishning realligi[20; 43-b.] kabi elementlar, jamoatchilik nazoratini olib borish uchun vakillik organlariga ijtimoiy-huquqiy kafolat beradi. Ammo ular, o‘z vakolat doirasida jamoatchilik nazoratini olib borish jarayonida O‘zbekiston Respublikasining “Jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”gi Qonunida belgilab qo‘yilgan tartib qoidalarga qat’iy rioya etgan holda nazorat shaklini amalga oshiradi. Jumladan, ular quyidagi shakllardan chiqmagan holda o‘z faoliyatini muvofiqlashtirish huquqiga ega hisoblanadi: Davlat organlariga murojaatlar va so‘rovlar yuborish – jamoatchilik nazorati subyektlari davlat organlariga arizalar, shikoyatlar va takliflar bilan murojaat qilishga, shuningdek qonunchilikda belgilangan tartibda ularga so‘rovlar yuborishga haqli[82] hisoblanadi. 18 Davlat organlarining ochiq hay’at majlislarida ishtirok etish − jamoatchilik nazorati subyektlari qonunchilikda belgilangan tartibda davlat organlarining ochiq hay’at majlislarida ishtirok etish huquqiga ega. Davlat organlari o‘zining ochiq hay’at majlislarida jamoatchilik nazorati subyektlari ishtirok etishi uchun sharoitlar[82] yaratib berish majburiyatini oladi. Jamoatchilik muhokamasini o‘tkazish − ijtimoiy ahamiyatga molik masalalarni, shuningdek normativ-huquqiy hujjatlar, davlat organlarining boshqa qarorlari loyihalarini ommaviy muhokama qilish, shuningdek, jamoatchilik muhokamasining ishtirokchilari jamoatchilik muhokamasiga kiritilgan masalalar yuzasidan o‘z fikrini erkin bildirishga va takliflar kiritishga haqli bo‘lib, jamoatchilik muhokamasi ommaviy axborot vositalari orqali va axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda[82] o‘tkazilishiga qaratiladi. Jamoatchilik eshituvini tashkillashtirish − Davlat organlari, mansabdor shaxslarining faoliyatiga taalluqli va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan yoxud fuqarolarning, yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga, jamiyat manfaatlariga daxldor masalalarni muhokama qilish uchun tashkil etiladigan yig‘ilish jamoatchilik eshituvi deyiladi[82]. Bu jarayonni nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va ommaviy axborot vositalari tashkillashtiradi. Jamoatchilik eshituvi turli ijtimoiy guruhlarning vakillari, shu jumladan muhokama etilayotgan masala o‘z huquqlari va qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan yoki daxldor bo‘lishi mumkin bo‘lgan shaxslar ishtirokida o‘tkazilishi mumkin[77]. Jamoatchilik monitoringini o‘tkazish − Davlat organlari va mansabdor shaxslarining faoliyatini jamoatchilik manfaatiga daxldor axborotini yig‘ish, umumlashtirish va tahlil etish orqali kuzatish jamoatchilik monitoringini olib borish maqsadi bo‘lib, jamoatchilik monitoringini nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoatchilik nazoratining boshqa subyektlari qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda o‘tkazishga haqli hisoblanadi[82]. 19 Jamoatchilik ekspertizasi – normativ-huquqiy hujjatlar va davlat organlarining boshqa qarorlari loyihalari fuqarolarning, yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga, jamiyat manfaatlariga muvofiqligini aniqlash maqsadida nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va ommaviy axborot vositalari qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda o‘tkazish huquqiga egadir[82]. Jamoatchilik fikrini o‘rganish − turli ijtimoiy guruhlarning normativ-huquqiy hujjatlar, loyihalar to‘g‘risidagi, davlat organlari, mansabdor shaxslarining qonunchilik talablariga qay darajada rioya etayotganligini, shuningdek, ular tomonidan fuqarolar, yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, jamiyat manfaatlarini ta’minlashga doir faoliyati to‘g‘risidagi fikrini baholash maqsadida axborotni yig‘ish, umumlashtirish hamda tahlil etishdan iboratdir[82]. O‘zini o‘zi boshqarish (Fuqarolik institutlari) organlari tomonidan davlat organlari mansabdor shaxslarining hisobotlari va axborotini eshitish ham jamoatchilik nazoratini olib boruvchi subyektiv organlar vakolatiga kirib, bunda ular tomonidan quyidagi eshituvlar amalga oshiriladi: − Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar ijro etuvchi hokimiyat organlari rahbarlarining fuqarolar yig‘inlari faoliyati sohasiga kiruvchi masalalar yuzasidan hisobotlari; − ichki ishlar organlari profilaktika inspektorlari, joylardagi ta’lim muassasalari rahbarlarining hisobotlari; − tegishincha oilaviy poliklinikalar va qishloq vrachlik punktlari rahbarlarining axboroti; − tegishli hududda joylashgan tashkilotlar rahbarlarining atrof-muhitni muhofaza qilish, hududning sanitariya holati, uni obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish masalalariga doir hisobotlarini[77] eshitish vakolatiga ega hisoblanadi. Shuningdek, jamoatchilik nazoratini olib boruvchi institutsional tizim subyektlari davlat organlari faoliyati ustidan samarali “nazorat tizimini” o‘rnatishda 20 bir qator funksiyalardan foydalanish huquqiga ham ega bo‘lib, bularga quyidagilarni kiritib o‘tish mumkin: − Davlat organlari va jamiyatning o‘zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanati tizimini ta’minlash; − Davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari tomonidan qonunlarga, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishi va ularning ta’minlanishi ahvoli to‘g‘risida fuqarolarni xabardor kilish; − Davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari tomonidan qonunga rioya qilmaslik holatlarini aniqlash va keng jamoatchilikni xabardor qilish; − Hokimiyat organlariga qarorlar qabul qilish jarayoniga ijobiy ta’sir etish va aniq, amaliy mexanizmlarni, bir tomondan, jamiyatning intellektual resurslaridan, ikkinchi tomondan, axborot texnologiyalarining oxirgi yutuqlaridan foydalangan holda ta’sir etish; − Jamiyatda ijtimoiy adolat prinsipini qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash sohasida fuqarolik jamiyati institutlari va davlat organlarining hamkorligini ta’minlash; − Jamoatchilik nazoratini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan axborotni qonunchilikka muvofiq davlat organlaridan so‘rab olish. − Fuqarolarning, yuridik shaxslar huquqlari va qonuniy manfaatlari, jamiyat manfaatlari buzilganligi faktlari aniqlangan taqdirda, materiallarni huquqni muhofaza qiluvchi organlarga yuborish; − Davlat organlarining qonunga xilof qarorlari, ular mansabdor shaxslarini xatti-harakatlari (harakatsizligi) ustidan bo‘ysunuv tartibida yuqori turuvchi organga yoki mansabdor shaxsga yoxud qonunda belgilangan tartibda sudga shikoyat qilish[32; 163-164-b.] va boshqa huquqlarga egadirlar. Jamoatchilik nazoratini olib borish vakolatiga ega bo‘lgan institutlar hamda subyektlar faoliyatini tartibga solish, ularning huquq va majburiyatlarini belgilab berishga qaratilgan O‘zbekiston Respublikasining “Jamoatchilik nazorati to‘g‘risida”gi qonunida (2018 yil 12 aprel, O‘RQ-474-son) , quyidagi prinsiplar kiritilgan: |