Shaxs va jamiyat

uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar – ijtimoiy-madaniy jarayon
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

127
davolaganlar. ko‘z gavhari faoliyatini o‘rganish tibbiy optika 
rivojlanishiga katta turtki bo‘ldi.
Abu Ali ibn Sino (980–1037) nafaqat islomiy sivilizatsiya 
doirasida, balki insoniyat hayoti o‘rta asrlar davrida universal 
bilim sohibi bo‘lgan. uning tibbiyotga oid 43 ta asar yozganligi 
ma’lum. «Tib qonunlari» asari yevropada 600 yil davomida yagona 
yetuk qo‘llanma bo‘lgan. bu asar ko‘p jihatlari bilan hozir ham o‘z 
ahamiyatini saqlab kelmoqda.
islom ichida zohidlik harakati ko‘rinishida 
viii asrning o‘rtalarida kurtak yoygan va u 
o‘z ichiga tarix, kosmogoniya, biologiya, 
mifologiya hamda ilmiy tafakkur va boshqa ijobiy sohalarning ayrim 
belgilarini qamrab olgan hodisadir.
xiii–xiv asrlarda tasavvuf ham nazariy-ilmiy, ham amaliy 
harakatchilik nuqtayi nazaridan o‘zining yuksak cho‘qqisiga ko‘ta-
riladi. Mohiyatan insonparvarlik g‘oyalari, Soflik, Haqiqat, Go‘zal-
lik, kamolot aqidalarini ifodalagan tasavvuf islom madaniyatiga 
ulkan hissa bo‘lib qo‘shildi. Abdurahmon Jomiyning «nafahot ul-
uns min al hazarot ul-quds» asarida 664 so‘fiyning nomi keltirilgan. 
Alisher Navoiyning «nasoim ul-muhabbat» asariga ham juda ko‘plab 
so‘fiylar kiritilgan. Shulardan 100 dan ortiqrog‘i Turkistonda yetishib 
chiqqan buzrugvorlar hisoblanadi.
So‘fiylarning mashhurlari ilohiy ma’rifatni egallash uchun o‘zining 
ruhiy-axloqiy kamolot yo‘lini – tariqatini maydonga keltirganlar. 
markaziy Osiyoda Xoja Ahmad Yassaviy (1166-yilda vafot etgan), 
Najmiddin Kubro (1145–1220) va Xoja Bahovuddin Naqshbandning 
(1318–1389) tariqatlari mintaqadan tashqarida ham keng tarqalgan 
edi.
narsa, hodisa va jarayonlarning tizimiy 
tuzilganidan kelib chiqilsa, islomiy 
min taqalar sivilizatsiyasida bir qancha 
xususiyliklar va o‘ziga xosliklarni ko‘-
rish mumkin. haqiqatan ham, markaziy Osiyoning dehqonchilik 
markazlari bilan chorva makonlari ham bir-biridan anchagina farq 
qilgan. boshqacha qilib aytganda, tizimning har bir bo‘lagi boshqa bir 
bo‘lagi bilan o‘zaro umumiy g‘oyalar, qoidalar asosida bog‘langan. 
ammo o‘ziga xosligi, turmush tarzi, an’analar va urf-odatlarga ko‘ra