Shaxs va jamiyat

«institut» atamasi
ikkinchi bo‘lim. Jamiyat – sotsiumning tashkiliy shakli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

87
tashkilotlar, muassasalar hamda kishilar 
xatti-harakati barqaror shakllarini bel-
gilaydigan me’yorlarning yig‘indisi va 
bu me’yorlarga muvofiq keladigan fe’l-atvor tizimi ijtimoiy institutlar 
tarkibini tashkil etadi. bular yordamida kishilarning turli o‘rinlarda va 
darajalarda ijtimoiy almashuvi sodir etiladi. 
har bir institutning o‘z maqsadi, unga erishishni ta’minlovchi aniq 
vazifalari va alohida maqomi bo‘ladi. ijtimoiy institut bajarishi lozim 
bo‘lgan vazifalar xilma-xildir. ulardan eng muhimlari quyidagilar:
1. ijtimoiy munosabatlarni takror hosil etish va mustahkamlab 
qo‘yish vazifasi.
2. institutsiyaviy jarayonlar natijasida yuz beradigan o‘zaro 
bog‘liqlik, o‘zaro mas’uliyat va jipslashuvga erishish – birlashtirish 
vazifasi.
3. tarbiyaviy vazifa – ijtimoiy tajribani yoyish orqali institut 
chegarasini kengaytirish, uning a’zolarini ko‘paytirishga erishish 
maqsad etib qo‘yiladi.
4. kishilarga turli axborotlarni yetkazish orqali jamiyat ravnaqiga 
xizmat qilishga qaratilgan – kommunikativ vazifa. 
ijtimoiy institutlar tizimida nisbiy musta-
qil holda tashkilotlar farqlanadi. Odatda 
tashkilot deganda muayyan me’yorlar va 
qoidalar asosida manfaatlarni, maqsadlarni va dasturlarni hamkorlikda 
amalga oshiradigan kishilar uyushmasi tushuniladi. butun boshqa 
jihatlardan ham uning ma’nolari, xususan, ijtimoiy tuzilmaning unsuri, 
u yoki bu guruh faoliyatining ko‘rinishi, muayyan tizimning ichki 
unsurlari tartiboti va hokazolar farqlanadi.
kishilik jamiyatidagi tuzilmalar uzoq vaqt davomida urf-odatlar 
ta’sirida rivojlanib kelgan. kishilarning ko‘pgina ehtiyojlari tegishli 
tarzda oziq-ovqat tayyorlash, bolalar tarbiyasi, ish vaqti va bo‘sh 
vaqtda oilada hamda qarindoshlar, qo‘shnilar davrasida qondirilgan. 
hozirgi jamiyatlarda kishilar ilgariga qaraganda ko‘p jihatlardan 
o‘zaro bog‘lanib ketishgan. ularning juda ko‘p va xilma-xil 
ehtiyojlari bevosita amalga oshiriladigan aloqalar orqali qondiriladi. 
tomonlarning shaxsan bir-birini bilishi talab etilmaydi. ba’zan bunga 
masofaning uzoqligi sabab bo‘lsa-da, lekin mehnat taqsimoti asosiy 
omildir. bunday sharoitlarda tashkiliy ishlar va alohida tashkilotlarga 
bo‘lgan zaruriyat o‘z-o‘zidan tushunarlidir.