Shaxs va jamiyat
Yüklə 1,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Tarixni tushunish
to‘grisida Tarixiy dinamizm v bob. ijtimoiy-tarixiy jarayonlar www.ziyouz.com kutubxonasi 92 insoniyat tarixining dinamik kechishi uzoq vaqtdan beri o‘rganish obyekti hisoblanadi. buni qadimgi yunonlarning kishilik dunyosi voqealari va hodisalarini bilishga urinishlaridan, shu jumladan, «oltin davr» haqidagi xayolot va yangilanishlardan ham ko‘rish mumkin. Ovchilik va terib termaklash davridagi sodda tenglikni antik davrdagi qullar va quldorlarga bo‘linganlik bilan solishtirish xalq og‘zaki ijodida tarqalgan «oltin davr» afsonasini yuzaga keltirgan edi. bu afsonaga ko‘ra, tarix bekik doira bo‘ylab harakatlanadi. buning sabablari haqida «Xudo shunday hal etgan» yoki «Tabiatning hukmi shunday bo‘lgan» kabi javoblar berilgan. ayni vaqtlarda, bu javoblarda tarixning ma’nosi to‘g‘risidagi masala ham o‘ziga xos ravishda qamrab olingan. lekin insoniyat o‘tmishining butun qamrovini yevropa tafakkurida birinchi marta nasroniy dini pozitsiyasidan turib Avreliy Avgustin (354–430) ifodalab bergan edi. injilda yozilganlarga tayanib insoniyat tarixini olti davrga bo‘ladi. Oltinchisi iso payg‘ambar faoliyat ko‘rsatgan davrni o‘z ichiga oladi. nasroniylik dinining tushuntirishicha, tarix, birinchidan, chiziqli kechib, unda muayyan yo‘nalish, binobarin, ichki mantiq, alohida pirovard maqsadga tegishli muqaddas ma’no mavjud. Ikkinchidan, bu nuqtayi nazarga ko‘ra insoniyat tarixi ilgarilama, progressiv kechadi. bunda xudo tomonidan boshqariladigan insoniyat ulg‘ayib boradi. Uchinchidan, tarix qaytarilmasdir. ya’ni, inson xudo tomonidan yaratilgan bo‘lsa-da, keyinroq yo‘l qo‘ygan gunohi uchun yaratgan rahnamoligida o‘zini takomillashtirishi lozim. Chiziqlik ko‘rinishidagi tarixning kechishi doirasida xviii asr mutafakkirlari ilgari surgan g‘oyalarda ilohiylik o‘rniga tarixning tabiiy qonunlari tushunchalari va taraqqiyot tushunchasi qo‘yiladi hamda barcha xalqlarning tarixiy rivojlanashi yagona qonunga bo‘ysunadi deyiladi. keyinroq ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot g‘oyasi yevropa xalqlari tafakkurida mustahkam o‘rin oldi. italyan J.Viko, fransuzlar sh.Monteskye, J.A.Kondorse, nemislar I.Kant, I.Gerder, G.V.F.Gegel va boshqalar qarashlariga ko‘ra taraqqiyot fan, san’at, din, falsafa, huquq rivojlanishida ifodalanadi. k.marksning qarashlariga ko‘ra taraqqiyot ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlanishiga tayanadi. lekin taraqqiyotni bunday tushu - Yüklə 1,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|