Shaxs va jamiyat

«Tarix» atamasi va 
tushunchasi
ikkinchi bo‘lim. Jamiyat – sotsiumning tashkiliy shakli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

91
kishilik jamiyati turli bosqichlarida 
tarixni tushunish tegishli tarzda amalda 
bo‘lgan. dinamizmi kuchli bo‘lgan, 
taraqqiy topgan jamiyatlar sharoitida 
tarixni kechishi o‘tmishdan hozirgacha, undan esa kelajakka o‘tish 
tarzida qaraladi. Odatda, tarix sivilizatsiyaviy jamiyatlarga xos 
hisoblanadi va taxminan miloddan 4000 yil avval boshlangan deb 
olinadi.
an’anaviy, qoloq jamiyatlarda o‘tmish hozirgi davrning oldi 
tarzida tasavvur qilinadi. namuna, ideal sifatida unga intilish, 
tobora yaqinlashib kelish maqsad etib qo‘yiladi. bunday jamiyat-
larda mif ustunlik qiladi. shunga ko‘ra, bular ma’lum ma’noda
tarixga qadar bosqichda qolgan, tarixiy tajribasi yo‘q jamiyatlar 
deyiladi.
tarixning «ayyorligi» shundaki, uning yuz berishi kishilarga 
bildirilmaganday kechadi. shunga ko‘ra, uning harakati va kishilarning 
shaxs shakllaridagi ravnaqini bevosita yaqindan turib kuzatish juda 
mushkuldir. Odatda, tarixni kuzatishning ikki imkoniyati haqida 
gapirish mumkin. ulardan biri bola shaxsining shakllanishi bilan 
bog‘liq bo‘lsa, ikkinchisi sotsium jarayonlari bosqichlarini tashkil 
etishni o‘ziga xos shakllari qaror topishini izchillikda qayd etishdan 
iboratdir. boshqacha aytganda, tarixning insoniyat va shaxs tarixlari 
tarzida yuzaga kelishi ijtimoiy shakllar va shaxslar tadriji tarzida 
bo‘ladi.
ayni vaqtda, oldingi boblarda ham ko‘rsatib o‘tilganidek, insoniyat 
tarixi bilan uning ajdodlarining inson bo‘lishga qadar kechgan tarixi 
chegarasini aniqlash masalasi muhim hisoblanadi. bunga hozircha 
yetarli aniqlikda va dalillar bilan hech kim javob berolgani yo‘q. 
Chunki beriladigan javob muallif pozitsiyasiga, tafakkur kuchiga, 
ilmiy-nazariy model va hatto bevosita olingan ma’lumotlarga ham 
bog‘liq. 
sotsium tabiati shundayki, uning mav-
judligi har doim o‘zgaruvchan xarakterga 
ega. moddiy-ijtimoiy va amaliy-ruhiy 
mavjudot bo‘lgan kishilar o‘rtasidagi o‘zaro funksional xilma-xil 
munosabatlarni ifodalaydigan voqelikning bundayligi tushunarli 
holdir.