T. C. DİYanet iŞleri başkanliği trabzon-akçaabat-darica

, 25.

51 En'am: 6/121.

52 Zilzal: 99/ 4–5.

53Muhammed Ali es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, terc. Sadrettin Gümüş, Nedim Yılmaz, İst. Ensar Neşriyat, 1995, c.VII, s.389–390.

54Nahl: 16/68–69.

55Sabuni, a.g.e, c.III, s. 326–327.

56Enfal: 8/12–13.

57 Kur’an Yolu, c.II s.529.

58 Kasas: 28/7.

59 Naisruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şirazi-l Beydavi, Tefsiru’l Beydavi (Envaru’t Tenzil ve Esraru’t Te’vil), 1.bsk. Beyrut, Dar’u-r Reşid, 2000, c.III, s.6.

60 Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, İzmir, Anadolu Yayınları, 1989, c. IX, s.4528.

61 Nisa: 4/162. Bu hususla ilgili diğer ayetler bkz: A'raf: 7/ 117,160; Taha:20/ 77.

62 Şura: 42/ 52.

63 Kerimoğlu, a.g.e, s.329–333.

64 Abdulgaffar Aslan, Kur’an’da Vahiy, Ank, Ankara Okulu yayınları, 2000, s.49.

65 El-İsfehani, a.g.e, s.688; el-Cürcani, a.g.e, s.180.

66 Bkz. Bakara: 2/ 30,34; A’raf: 7/11; Hicr: 15/28; el İsra: 17/61; Kehf: 18/50; Sad: 38/61.

67 Bkz. Bakara:2/ 35,36,124,260; Al-i İmran:3/55,60; Maide: 5/110,115,116; Ena’m:6/50; A’raf:7/24,143,188.203; Tevbe: 9/43; Yunus:10/15; İsra: 17/60; Kehf: 18/110; Taha:20/68,117; Müzzemmil: 73/5.

68 Aslan, a.g.e, s.50.

69 El-İsfehani, a.g.e, s.796.

70 A’raf: 7/22; Meryem: 19/52; Taha: 20/ 11–12; Şu’ara: 26/ 10–11; Neml: 27/8; Kasas: 28/ 30,46; Saffat: 37/104; Nazi’at: 79/16–19.

71 Aslan, a.g.e, s.52.

72 El-İsfehani, a.g.e, s.745.

73 Müzemmil: 73/5; Mü’min: 40/15.

74 El-İsfehani, a.g.e, s.683; el-Cürcani, a.g.e, s.185; Aslan, a.g.e, s.53.

75 Nisa: 4/1614; A’raf: 7/143.

76 Aslan, a.g.e, s.53.

77 Süleyman Uludağ, “Zikr” mad. İA, MEB. c.XIII, s.561–564; el-İsfehani, a.g.e, s.328–329.

78 Bakara: 2/252; Al-i İmran: 3/58; Hicr: 15/16; Enbiya: 21/ 24,36,50; Furkan: 25/29; Yasin: 36/11,69; Saffat: 37/3: Kamer: 54/25: Mürselat: 77/5.

79 Aslan, a.g.e, s.55.

80 el-İsfehani, a.g.e, s.347.

81 Akif Köten, “Rahmet” mad. ŞİA. İst. 2000, c.VI, s.363.

82 Aslan, a.g.e, s.55.

83 Wensinck, A.J, “Furkan” mad. İA, MEB, c.IV, s.699–700; el-İsfehani, a.g.e, s.632–634.

84 El-İsfehani, a.g.e, s.632–634; el-Cürcani, a.g.e, s.166.

85 Bakara: 2/ 53,185; Al-i İmran: 3/4; Enfal: 8/41; Enbiya: 21/48; Furkan: 25/1.

86 Aslan, a.g.e, s.57.

87 Bekir, Topaloğlu, “Beyyine” mad. DİA, İst.1992, c.IV, s.96; el-İsfehani, a.g.e, s.157–158.

88 Hud: 11/17; Muhammed: 47/14; Beyine: 98/4.

89 Aslan, a.g.e, s.58.

90 El-İsfehani, a.g.e, s.369–370; el-Cürcani, a.g.e, s.112–113.

91 Nahl: 16/2; el-Mü’min: 40/15; eş-Şura: 42/52.

92 Er-Razi, a.g.e, c.XIV, s.154–155.

93 El-İsfehani, a.g.e, s.799–800.

94 Al-i İmran:3/ 3,65; Tevbe: 9/ 124,127; Ankebut: 29/45; Duhan: 44/1–3; Muhammed: 47/20.

95 Bakara: 2/ 23,176; Al-i İmran: 3/3; Nisa: 4/136; Hicr:15/9; İsra: 17/106.

96 Aslan, a.g.e, s.62.

97 Es-Salih, a.g.e, s.15.

98 Bakara: 2/ 53,180; Nisa: 4/ 77,163, Maide: 5/45–46; En’am: 6/84–89,91; Meryem: 13/30; İsra: 17/2,55; Neml: 27/17; Mü’min: 40/53; Hadid: 57/26–27.

99 Bkz. A’raf: 7/ 43,53,59,65,73; Nahl: 16/9,36; Enbiya: 21/25,87; Ankebut: 29/16,17.

100 Atay, a.g.e, s.31–32.

101 Atay, a.e, s.179.

102 Ali Bulaç, İslam Düşüncesinde Din-Felsefe Vahiy-Akıl İlişkisi, İst, İz yay. 1995, s.42–43.

103 Mü’min: 40/15.

104 Er-Razi, a.g.e, c.XIX, s.267–268.

105 Muhsin Demirci, Vahiy Gerçeği, İst. Marmara Ünv. İlahiyat Fak. Yay. 1996, s. 45–46.

106 Bkz. A’raf: 7/ 43,53,59,65,73; Nahl: 16/9,36; Enbiya: 21/25,87; Ankebut: 29/16,17.

107 Bkz. A’raf: 7/ 43,53.

108 Bkz. Hucurat: 49/13.

109 Bkz. El-Bakara: 2/31.

110 Günay Tümer - Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ank. Ocak yay.1993, s.209.

111 Bakara: 2/ 30,32,34,255; Al-i İmran: 3/39; Enam: 6/93;Ra’d: 13/11; Enbiya: 21/22,26.

112 Ahmet Hamdi Akseki, İslam Dini, 29. bsk. Ank., DİB Yay. 1980,s.74; bkz. Enbiya: 21/2728.

113 Celal Yeniçeri, Uzay Ayetleri Tefsiri, İst. Erkam yay.1995, s.279 vd.

114 Nahl: 16/102.

115 Yeniçeri, a.g.e, s.272.

116 Y. Şevki Yavuz, “Cebrail” mad. DİA, İst.1993, c.VII, s.202.

117 Bakara: 2/ 97–98; Tahrim: 66/4.

118 Nahl: 1672; Mü’min: 40715; Meryem:19/ 17–22; Enbiya: 21/91.

119 Bakara: 2/87; Maide:5/110; Nahl:16/102.

120 Şu’ara: 26/193.

121 Meryem: 19/ 17–19.

122 Tekvir: 81/ 19–21.

123 Bakara: 2/ 97–98.

124 Tekvir: 81/ 19–21; Hakka: 69/38–40.

125 :Nahl: 16/ 2.

126 Şu’ara: 26/ 193–194.

127 Er-Razi, a.g.e, c.XXII, s. 533–535.

128 Elmalılı, a.g.e, c.IX, s.34.

129 Buhari, Tevhid,13; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/267; III/230.

130 El-Cürcani, a.g.e, s.110.

131 El-Cürcani, a.g.e, s.239.

132 Muhammed Hamidullah, İslam Tarihine Giriş, Çev. Ruhi Özcan, İst. Beyan Yay. 1994, s.28.

133 Hac: 22/52; A’raf: 7/94.

134 İlyas Çelebi, İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar, İst. Rağbet yay. 2002, s.315–316.

135 D. Mehmet Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul, 1996, s. 902.

136 Fazlur Rahman, Ana Konularıyla Kur’an, Trc. Alparslan Açıkgenç, Ank, Ank. Okulu yay. 1993, s167.

137 Demirci, a.g.e, s.36.

138 Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed İbn Haldun, Mukaddime, trc. Süleyman Uludağ, 2.bsk, İst. Dergâh Yay. 1988, c.I, 372–374; c.II, s.1180.

139 İzutsu, a.g.e, s.208.

140 Es-Suyuti, a.g.e, c.I, s.137.

141 İbn Haldun, a.g.e, c.I, s.372–374.

142 El-İsfehani, a.g.e, s.858–859.

143 El-Buhari, Fedailu’l- Kur’an, 1; Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI/150.

144 El-Buhari, Şehadet,15; Hac,17; Umre,10; Müslim, Salât, 53; Ahmet b. Hanbel, Müsned, I /238; V/190–191; VI/103,151.

145 El-Buhari, Fedailu’l- Kur’an, 1.

146 Demirci, a.g.e, s.39.

147 İbn Haldun, a.g.e, c.I, 372–374.

148 Kıyamet: 75/16–19.

149 Buharı, "Tefsir", 75,2.

150 A’lâ: 87/6.

151 Buhari, "Tefsir", 75; Müslim, “Salât”, 148.

152 Kıyamet: 75/18.

153 Şuara: 26/193; Nahl: 16/102; Bakara: 2/97.

154 Kur’an Yolu, c.V,s.434.

155 Taha: 20/114.

156 A'la: 87/6.

157 Kıyamet: 75/16.

158 Kurtubi, a.g.e, c.XVIII, s.231–233.

159 Saffat: 37/8.

160 Saffat: 37/6–7; Mülk: 67/5.

161 Cin: 72/8–9.

162 Demirci, a.g.e, s.41.

163 Cin: 72/8–9.

164 Er-Razi, a.g.e, c. XXII, s.180.

165 Ebu’l A’la el-Mevdudi, Tefhimu’l Kur’an, trc.kurl: Muhammetd Han Kayani, Yusuf Karaca, Nazife şişman, İsmail Bosnalı, Ali Ünal, Hamdi Aktaş; İst. İnsan yay. 1996, c.VI, s.487.

166 Neml: 27/7.

167Elmalılı, a.g.e, c.VIII, s.378–379.

168 Tarık: 86/1–3.

169 Yeniçeri, a.g.e, s.136 vd.

170 Ebu’l Kasım Carullah Mahmut b. Ömer b. Muhammed ez-Zemahşeri, Tefsir’ul Keşşaf, 3.bsk, Beyrut, Dar’ul Kutubil İlmiyye, 2003, c.IV, s.612–613; Er-Razi, a.g.e, c.XXIII, s.52.

171 Hac: 22/52.

172 İsmail İbn Kesir, Tefsir’u Kur’an’il Azim, tahk: Mustafa Seyyid Muhammed, Muhammed Seyyid Reşad, Muhammed Fazl, Ali Ahmed, Hasan Abbas, 1.bask, Kahire, el-Farukul Hadise yay. 2000, c.XV, s.83–85; Süleyman Ateş, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, İst. Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988, c.VI, s.38; et-Taberi, a.g.e, X, s.248–249; İsmail Cerrahoğlu, "Garanik",mad. DİA, c. XIII, s.364; Kurtubi, a.g.e, c.XII, s.127.

173 Demirci, a.g.e, s.43–44.

174 Aslan, a.g.e, s.28 vd.

175 Tümer-Küçük, a.g.e, s.176.

176 Nurettin Turgay, Kur’an’da Vahiy Kavramı, Diyanet İlmi Dergi, c.XXXVII, sayı: 4, s.25; Aslan, a.g.e, s.12.

177 Kitab-ı Mukaddes, Amos, 7/14–16.

178 Ömer Faruk Harman, Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler, İst.1988, s.2.

179 Ömer Faruk Harman, “Ahd-i Atik” mad. DİA, c.I, s.494–500.

180 Demirci, a.g.a, s.127–128; Aslan, a.g.a, s.11–18.

181 Aslan, a.g.e, s.18.

182 Demirci, a.g.e, s.129.

183 William Montgomery Watt, Modern Dünyada İslam Vahyi, çev. Mehmet Said Aydın, Ank. Hülbe yay. 1982, s.89.

184 Watt, a.e, s.23 vd.

185 Turgay, a.g.d, s.26.

186 Hikmet Tanyu, “Ahd-i Cedid” mad. DİA., c.I, s.506.

187 William Montgomery Watt, Günümüzde İslam ve Hıritiyanlık, terc. Turan Koç, İstanbul:1991, s.97–98.

188 Tümer- Küçük, a.g.a, s.232.

189 Tümer -Küçük, a.e, s.232.

190 Demirci, a.g.e, s.130–131.

191 Demirci, a.g.e, s.131.

192 Muhammed Ebu Zehra, Mezhepler Tarihi, çev. Sıbğatullah Kaya, İst. şura yay. ts, s.135.

193 Zemahşeri, a.g.e, c.IV, s.226.

194 Demirci, a.g.e, s.133.

195 Gölcük-Toprak, a.g.e, s.241.

196 Zemahşeri, a.g.e, c.II, s.628.

197 İsra: 17/15.

198 Er-Râzi, a.g.e., c.XIV, s.426-428.

199 Demirci, a.g.e, ss133.

200 Enfal: 8/42.

201 Ebu’l Feth Muhammed Abdulkerim b. Ebi Bekr Ahmed eş- Şehristani, el-Milel ve’n-Nihal, tahk: Emir Ali, Ali Hasan. 7.bsk. Beyrut, Dar’ul Marife, 1998, c.I, s.58.

202 Demirci, a.g.e, ss134.

203 Demirci, a.g.e, s.134–135.

204Ethem Ruhi Fığlalı, İmamiyye Şiası, İstanbul, Selçuk yay. 1984, s.205; Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, 8.bsk. Ank. Selçuk yay., 1996, s.118.

205 Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, s.140–143.

206Fığlalı, İmamiyye Şiası, s.209; Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, s.160.

207 Demirci, a.g.e, s.136–137.

208 Fığlalı, İmamiyye Şiası, s.205.

209 Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, s.155.

210 İmamiyyede, İlham’ın açıklaması Vahiy gibidir.

211 Demirci, a.g.e, s.139.

212 Fığlalı, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, s.161.

213 Demirci, a.g.e, s.138.

214 Mehmet S. Aydın, Din Felsefesi, 8.bsk. İzmir, İİF. Vakfı Yay. 1999, s.3.

215 Ahmet Hamdi Akseki, İslam, Neşre Haz: Hasan Tahsin Feyizli, Ank. Nur yay. 1981, s.147; Mehmet Erdoğan, Vahiy Akıl Dengesi Açısından Sünnet, İst. MÜİF Vakfı Yay. 2001, s.15.

216 Ömer Mahir Alper, İslam Felsefesinde Akıl-Vahiy-Felsefe-Din İlişkisi, İst., Ayışığı Kitapları,2000, s.61-62.

217 Macit Fahri, İslam Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, 2.bsk. İst. İklim yay. 1992, s.87.

218 Ömer Mahir Alper, a.g.e., s.71.

219 Macit Fahri, a.e, s.159–160; Aslan, a.g.e, s.33; Demirci, a.g.e, s.141.

220 Erdoğan, a.g.e, s.15.

221Aslan, a.g.e, s.35.

222 Demirci, a.g.e, s.143.

223 Faal Akıl, ilahi bir mahiyet arz eden, her şeye bir suret veren ruhani bir cevher olup, akli nazariyi kuvveden fiile çıkarır ve onu kemale eriştirir.

224 Demirci, a.g.e, s.142.

225 Ömer Mahir Alper, a.g.e., s.124.

226 Demirci, a.g.e, s.143.

227 A’liyyul Kari, Şerhu’l Emali, İst. Fazilet Neşr. ts. s.8.

228 Akseki, İslam, s.132; İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, 11.bsk. Ank. TDVY. 1997, s.37.

229 Meryem: 19/11.

230 Ez-Zemahşeri, a.g.e, c.III, s.7; et-Taberi, a.g.e, c.IX, s.67–68; İbn Kesir, a.g.e, c.IX, S.219; Muhammed Esed, a.g.e, c.II, s.608–609; Er-Razi, a.g.e, c.XV, s.296–297; Kur’an Yolu, c.III, s.506–507.

231 Kurtubi, a.g.e, c.XI, s.169–170.

232 Es-Sabuni, a.g.e, c.III, s.481.

233 Al-i İmran: 3/41.

234 Ateş, Kur’an Ansiklopedisi, c.XIX, s.440–441.

235 El-Enam: 6/112.

236 Ez-Zemahşeri, a.g.e, c.II, s.56; et-Taberi, a.g.e, c.V, s.8–9; İbn Kesir, a.g.e, c.VI, s.138–143.

237 En'am: 6/121.

238 Kurtubi, a.g.e, c. VII, s.130–133.

239 Elmalılı, a.g.e, c.III, S.500–501.

240 Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Beyrut, Dar’ul Fikril Muasır, 1998, c. VIII, s.9.

241 Bayraktar Bayraklı, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri, İst. Bayraklı Yay. 2001, c.VI, s. 476–481.

242 Müslim, Münafikîn 69; Darimi, Rikak 25; Ahmed b. Hanbel, Müsned, I/ 257, 385, 397, 401, 460.

243 El-En’am: 6/121.

244 Cerrahoğlu, Tetsir Usulü, s.37.

245 Kurtubi, a.g.e, c.VII, s.146.

246 Ez-Zemahşeri, a.g.e, c.II, s.58–59; et-Taberi, a.g.e, c.V, s.28; Ateş, Çağdaş Kur’an Tefsiri, c.III, s.230.

247 Bkz. Şu’ara: 26/192–194, 220–223.

248 Aslan, a.g.e, s.184.

249 Bkz. Şu’ara: 26/221–222.

250 Bkz. Nas: 114/1–6.

251 Aslan, a.g.e, s.185.

252 En’am: 6/93.

253 Bkz. Furkan: 25/4; Hakka: 69/44–46.

254 Kur’an Yolu, c.II, s.350; Ateş, Çağdaş Kur’an Tefsiri, c.III, s. 201–202.

255 Enfâl: 8/31.

256 Elmalılı, a.g.e, c.III, s.464–465.

257 En’am: 6/93.

258 Aslan, a.g.e, s.189.

259 Ez-Zerkani, a.g.e, c.I, s.64.

260 Nurettin Turgay, a.g.d, s.35.

261 Necm: 53/10.

262 Elmalılı, a.g.e, c.VII, s.295.

263 Enfal: 8/12–13.

264 Elmalılı, a.g.e, c.IV, s.209.

265 Bkz. Bakara: 2/ 30,34; A’raf: 7/11; İsra:17/61; Kehf: 18/50; Taha: 20/16; Hicr: 15/28; Sad: 38/71–72.

266 Aslan, a.g.e, s.178.

267 Havari: Hz.İsa’ya uyan, incile inanan, onun talebeleri ve yardımcıları olanlara verilen isimdir.

268 Maide: 5/111.

269 Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, s.134.

270 Taberi, a.g.e, c.V, s.173; İbn Kesir, a.g.e., c.V, s.412-413.

271Yıldırım, a.g.e, c.IV, s.1828–1829.

272 Kurtubi, a.g.e, c.6, s.497–498.

273 Kasas: 28/7.

274 Nahl: 16/68.

275 Zuhayli, a.g.e, c.XX, s.61–62.

276 Elmalılı, a.g.e, c.VI, s.175.

277 Bkz. Buhari, Enbiya, 50; Müslim, Zühd, 10.

278 Es-Sabuni, a.g.e, c.IV, s.412.

279 Taha: 20/38–39.

280 Es-Sabuni, a.g.e