T. C. DİYanet iŞleri başkanliği trabzon-akçaabat-darica

SONUÇ

Vahiy, kelime olarak gizli konuşmak, ilham etmek, telkinde bulunmak, fısıldamak ve benzeri anlamlara gelir. Vahyin kelime manası dikkate alındığında Kur’an’daki kullanımına göre iki kısım olduğunu görmekteyiz.

Bunlardan biri Allah’ın dışındakiler nisbet edilen İlahi Olmayan Vahiydir ki oda Hz. Zekeriyya’nın Vahyi ve Şeytanların Vahyidir. Bunun vahiy olarak isimlendirilmesi hakiki değil mecazidir.

İkincisi ise Allah’a nisbet edilen İlahi Vahiydir. Bunu “Yüce Allah’ın bütün varlıklara, yaratılış düzenine uygun hareket tarzlarını bildirme yolu ve insanlarla konuşması şeklinde tanımlayabiliriz.” Kur’an-ı Kerim’de Allah’a nisbet edilen, sadece peygamberlere yapılan vahiy değildir. O’nun vahyi canlı cansız diğer mahlûkatı da ilgilendirir. Çünkü O, bütün varlıklara yaratılış düzenine uygun hareket tarzlarını vahiy ve ilham edip bildirmiştir. Dolayısıyla Kur’an; meleklere, havarilere, Hz. Musa’nın annesine, bal arısına, göğe ve yere olan farklı şekillerdeki vahyi, Allah’a nisbet etmektedir. İlahi Vahiy de Genel Vahiy ve Özel Vahiy diye iki kısma ayrılır.

Genel Vahiy: “Allah’ın kâinatta yarattığı varlıklara hareket tarzlarını bildirmesidir.” Bu çeşit vahiy, varlıkların, yaratılış gaye ve düzenini algılamaları ve ona göre uyum sergilemeleridir. Bu yaratıkların fıtrat zorunluluğudur.

Özel Vahiy ise “Allah’ın mesajlarını kullarına insanların alışık olmadığı bir tarzda gizli ve süratli bir şekilde direk veya seçtiği elçiler vasıtasıyla bildirmesidir.” Kur’an’da bildirildiğine göre özel vahiy, ya ilham (iç aydınlanması) ya perde arkasından veya elçi vasıtası ile gerçekleşir. Allah’ın insanlarla konuşması diye yorumladığımız bu vahyin çeşitlerini, kelimelerle tam olarak tasvir etmek mümkün değildir. Zira bunların gerçek keyfiyetini, ancak bu çeşit vahiylerle bizzat muhatap olup yaşayanlar bilir. Allah, bu tür özel vahyi, ancak peygamberlerine nasip etmiştir. Vahyin Allah tarafından peygamberlere iletilmesi, tek taraflıdır. Peygamberlerin bunda iradeleri yoktur. Allah, seçtiği her peygambere, vahyi kendi dili ile lafız ve mana olarak göndermektedir. Dolayısıyla Kur’an’ın dili Arapçadır. Kur’an’ın Arapça olarak indirildiği, birçok ayette haber verilmektedir. Ayrıca çeşitli ayetlerden, Kur’an’ın hem lafız ve hem mana olarak Allah tarafından gönderildiği anlaşılmaktadır.

Bu iki vahiy, sonuçları açısından zorunlu ve bağlayıcı olmakla beraber muhteva ve amaç açısından farklılık göstermektedir. Ancak İslam kültüründe vahiy denilince hep vahyin özel kısmı, yani peygamberlere yapılan vahiy akla gelir. Bu anlamda vahiy terim olarak, Allah Teala’nın insanlara bildirmek istediği emir, yasak ve haberleri vasıtalı veya vasıtasız bir tarzda gizli ve süratli bir yolla peygamberlerine iletmesi demektir. Peygamberlere gönderilen vahyin amacı, insanın, yaratıcısıyla irtibat ve diyalog kurmasını sağlayarak, dünya ve ahirette mutluluğa erişmesini temin etmektir. Bu sebepledir ki, insanlık tarihi boyunca bütün peygamberler vahye mazhar olarak bu irtibat ve diyalogun yolunu göstermişlerdir.

Vahiy anlayışı, insanlıkla beraber başlamış ve günümüze kadar değişik İnanç sahipleri tarafından farklı şekillerde yorumlanmıştır. Vardığımız önemli sonuçlardan biri de, Kur’an-ı Kerim’e göre Hz. Âdem ile başlayan vahiy müessesesinin, Hz. Muhammed’in peygamberliğinde ve önderliğinde en olgun, en son halini almış olmasıdır. Artık bundan sonra her kim Nübüvvet, Risalet ve Peygamberlik iddia eder, peygamber olduğunu söylerse, bu iddiasında yalancıdır, o aynı zamanda, Allah’a yalan ve iftirada bulunmaktadır.

Kur’an’ın vahiy mahsulü olduğunda şüphe yoktur. Kur’an Vahyinin kaynağı Allah’u Teala’dır. Bu husus Kur’an’da defalarca dile getirilmektedir.

Genel anlamda ilahi vahye konu olan hususların bir özelliği de, Kur’an öncesi vahiylerin süreli ve mahalli, Kur’an vahyinin ise, evrensel bir yapıda olmasıdır. Bütün zaman ve mekânların kutsal kitabı olan Kur’an için evrensellik esasen bir zorunluluktur. Kur’an-ı Kerim, bütün zamanlara, mekânlara ve kavimlere hitab eder. Zaman ve mekânla sınırlı olmamak Kur’ani vahyin özelliklerindendir. Zira onun vahyi evrensel bir nitelik arz etmektedir. Ayrıca Kur’an, Allah’ın indirdiği tüm kitap ve sayfaların kapsadığı vahiylerin esasını kapsamaktadır. Kur’an’ın beyanına göre bu mukaddes kitap, ilk indiği gündeki aslını muhafaza etmektedir. İlahi kitaplarda bulunması gereken bütün vasıflara da haiz tek kitaptır. Çünkü o, vahyin son halkasını oluşturmaktadır. Ancak ifade edelim ki, Kur’an vahyinin söz konusu evrensel yapısı, koyduğu prensiplerin zaman aşımı ile mükemmelliğe ulaşması sayesinde değil, daha başlangıçta mükemmel bir tarzda indirilmesiyledir. Kur’an vahyinin bu evrensel dokusunda en önemli gerçek, onun değişmeyen özüne rağmen farklı ortamlara göre farklı şekiller almasını temin eden esneklik özelliğidir.

Kur’an’a göre vahiy, Allah’ın kelamıdır. Kur’an, Allah tarafından gönderilmiş, Allah’ın bir tür konuşması ve hitabı olduğundan “Kelamullah” ile müşterek bir lafızdır. Kur’an denilince Kelamullah, Kelamullah denilince Kur’an anlaşılır. Allah mütekellim, emredici, yasaklayıcı ve haber vericidir.

Allah, peygamberlerine olan kelamını vahiy olarak isimlendirmiştir. Kur’an, O’nun vahyinin ve kelamının bir tezahürüdür; aynı zamanda Hz. Peygamberin nübüvvet ve risaletine delildir.

“Allah insanlarla ancak vahiy suretiyle, perde arkasından yahut bir elçi göndermekle konuşur; izniyle dilediğine dilediğini vahyeder”⁴⁶⁰

“Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat o, Allah'ın Resulü ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah her şeyi hakkıyla bilendir.”⁴⁶¹

KAYNAKÇA

A’Lİ’YYUL KARİ, Şerhu’l Emali, İstanbul: Fazilet Neşr. ts.

AKSEKİ, Ahmet Hamdi, İslam Dini, 29.bsk. Ankara: DİB. Yay. 1980.

_______ İslam, Neşre Haz: Hasan Tahsin Feyizli, Ankara: Nur yay. 1981.

ALPER, Ömer Mahir, İslam Felsefesinde Akıl-Vahiy-Felsefe-Din İlişkisi, İstanbul: Ayışığı Kitapları,2000.

ASLAN, Abdulgaffar, Kur’an’da Vahiy, Ankara: Ankara Okulu yayınları, 2000.

ATAY, Hüseyin, İslam’ın İnanç Esasları, Ankara: AÜİF Yay. 1992.

ATEŞ, Süleyman, Kur’an Ansiklopedisi, İstanbul: Kuba Yayınları, 1997, I-XXX.

_______Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988, I-XII.

AYDIN, Mehmet Said, Din Felsefesi, 8.bsk. İzmir, İİF. Vakfı Yay. 1999.

AYNİ, Bedruddin Ebu Muhammed Mahmud b. Ahmed, Umdetul Kari Şerh’u Sahihi el-Buhari, Beyrut, Dar’ul Fikr, 1998, I-XVI.

______ Şerhu Müsnedi Ebi Hanife, Beyrut: Daru’l Kutubil İlmiyye, 1984.

BAYRAKLI, Bayraktar, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri, İstanbul: Bayraklı Yay. 2001.

BEYDAVİ, Naisruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şirazi, Tefsiru’l Beydavi (Envaru’t Tenzil ve Esraru’t Te’vil), 1.bsk. Beyrut, Dar’u-r Reşid, 2000, I-III.

BUHARİ, Ebu Abdilllah Muhammed b. İsmail, Sahihi Buhari, 2.bsk. İstanbul: Çağrı yay. 1992, I-VI.

BULAÇ, Ali, İslam Düşüncesinde Din-Felsefe Vahiy-Akıl ilşkisi, İstanbul: İz yay. 1995.

CERRAHOĞLU, İsmail, "Garanik" mad. DİA.

______Tefsir Usulü, 11.bsk. Ankara: TDVY. 1997.

CEVZİYYE, İbn Kayyım, Zadu’l Mead, Çev. Şükrü Özen, İst. İklim yay. 1988, I-VI.

CÜRCANİ, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif, Kitabu’t Ta’rifat, Beyrut, Dar’ul Kutubil İlmiyye, 1995.

ÇAKAN, İsmail Lütfü - Dursunali Türkmen, Fetretu’l Vahiy” mad. İA. İst, Şamil yay. 1999.

ÇELEBİ, İlyas, İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar, İst. Rağbet yay. 2002.

DARİMİ, Ebu Muhammed Abdullah Abdurrahzi, Sünen-i Darimi, 2.bsk. İstanbul: Çağrı yay. 1992, I-II.

DEMİRCİ, Muhsin, Vahiy Gerçeği, İstanbul: MÜİF Yay. 1996.

DOĞAN, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: 1996.

DUMAN, Mehmet Zeki, Vahiy Gerçeği, 1.bsk. Ankara: Fecr yay.1997.

EBU DAVUD, Süleyman b. El-Eş’as, Sünen-i Ebi Davud, 2.bsk. İstanbul: Çağrı yay. 1992, I-VI.

EBU ZEHRA, Muhammed, Mezhepler Tarihi, çev. Sıbğatullah Kaya, İstanbul: Şura yay. trsz.

EBU ZEYD, Nasr Hamid, İlahi Hitabın Tabiatı, trc. Mehmet Emin Maşalı, Ankara: Kitabiyat, 2001.

ERDOĞAN, Mehmet, Vahiy Akıl Dengesi Açısından Sünnet, İstanbul: MÜİF Vakfı Yay. 2001.

ESED, Muhammed, Kur’an Mesajı, çev. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, 5.bs. İstanbul: İşaret yay. 1999, I-III.

FAHRİ, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, 2.bsk. İstanbul: İklim yay. 1992.

FAZLUR RAHMAN, Ana Konularıyla Kur’an, Trc. Alparslan Açıkgenç, Ankara: Ank. Okulu yay.1993.

FIĞLALI, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, 8.bsk. Ankara: Selçuk yay. 1996.

_______ İmamiyye Şiası, İstanbul, Selçuk yay. 1984

FİRUZABADİ, Ebu Tahir b. Yakub, Kamusu’l Muhid, 7.bsk. Beyrut: Dar’ul Fikr, 1999.

GÖLCÜK, Şerafettin, Toprak, Süleyman, Kelam, 4.bsk, Konya: Tekin Kitabevi, 1998.

HAKİM EN-NEYSABURİ, Abdullah Muhammed b. Abdullah, El-Müstedrek A’la-s Sahihayn, Beyrut, Dar’ul Mearif, 1998, I-VI.

HAMİDULLAH, Muhammed, İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, 5.bsk. İstanbul: İrfan yay. 1993, I-II.

______ İslam Tarihine Giriş, Çev. Ruhi Özcan, İstanbul: Beyan Yay. 1994.

HANBEL, Ahmed Muhammed b, Müsned, 2.bsk. İstanbul: Çağrı yay.1992, I-VI.

HARMAN, Ömer Faruk, “Ahd-i Atik” mad. DİA.

_______Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler, İstanbul:1988.

İBN HACER EL ASKALANİ, Ahmed b. Ali, Fethul Bari bi Şerhi Sahihi Buhari, Beyrut, Dar’ul Fikr, 2000, I-XV.

İBN HALDUN, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, trc. Süleyman Uludağ, 2.bsk. İstanbul: Dergâh yay. 1998, I-II.

İBN KESİR, Ebu’l Fidai İsmail, Kısasu’l Enbiya, 1.bsk. Beyrut, Dar’u İbn Kesir, 1992.

______Tefsir’u Kur’an’il Azim, tahk: Mustafa Seyyid Muhammed, Muhammed Seyyid Reşad, Muhammed Fazl, Ali Ahmed, Hasan Abbas, 1.bask. Kahire: el-Farukul Hadise yay. 2000, I-XV.

İBN MACE, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid, Süneni İbn Mace, 2.bsk. İst. Çağrı yay. 1992, I-II.

İBN MANZUR, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed, Lisanû'l Arab, Beyrut: Darul Mearif, 2000, I-XVIII.

İBN ZEKERİYYA, Mucem’ul Mekayıs, Beyrut: Darul Fikr, 1994.

İbrahim Mustafa, Ahmed Hasan Ziyad, Hamid Abdulkadir, Muhammed Ali’un Neccar, Mu’cemul Vesıd, İstanbul: Çağrı yay. 1992, I-II.

İSFEHANİ, Ebu’l Kasım el-Huseyn Muhammed er-Rağıp, el-Müfredat Elfazil Kur’an, tahk: Safvan Adnan Davudi, 2.bs. Beyrut: Dar’u Şamiyye, 1997.

İZUTSU, Toshikiko, Kur’anda Allah ve İnsan, terc. Süleyman Ateş, İst. Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.

KARAMAN, Hayrettin-BARDAKOĞLU, Ali-APAYDIN, Yunus, İlmihal, İst. DİVANTAŞ, 1998, I-II.

KARAMAN, Hayrettin-ÇAĞRICI, Mustafa-DÖNMEZ, İbrahim Kafi-GÜMÜŞ, Sadrettin, Kur’an Yolu, Ankara: DİB Dini Yayınlar Dairesi, 2003, I-V.

KERİMOĞLU, Yusuf, Kelimeler Kavramlar, 16.bsk. İstanbul: İnkılap yay. 1997.

KIRBAŞOĞLU, Mehmet Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ankara: Ank. Okulu Yay., 1997.

Kitab-ı Mukaddes.

KÖKSAL, M.Asım, Peygamberler Tarihi, Ankara: TDV yay.1995, I-II.

KÖTEN, Akif, “Rahmet” mad. ŞİA. İstanbul: 2000.

Kur’an-ı Kerim.

KURTUBİ, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Camiu li-Ahkami’l-Kur’an, terc: M.Beşir, Eryarsoy, İstanbul: Buruc Yayınları, 1997, I-XIX.

MALİK B. ENES, Muvatta, 2.bsk., İstanbul: Çağrı yay. 1992, I-II.

MEVDUDİ, Ebu’l A’la, Tefhimu’l Kur’an, trc.kurl: Muhammetd Han Kayani, Yusuf Karaca, Nazife şişman, İsmail Bosnalı, Ali Ünal, Hamdi Aktaş, İstanbul: İnsan yay. 1996, I-VII.

______Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi ve Hz. Peygamberin Hayatı, çev. Ahmed Asrar, 3.bsk. İstanbul: Pınar yay. 1992, I-III.

MÜSLİM B. EL-HACCAC, Ebu’l-Hüseyin, Sahihi Müslim, 2.bsk. İstanbul: Çağrı yay.1992, I-III.

NESAİ, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, Sünen-i Nesai, 2.bsk. İstanbul: Çağrı yay. 1992, I-VII.

NESEFİ, Abdullah b. Ömer Ebu’l Berekat, Medariku’t-Tenzil ve Hakaiku’t-Te’vil, Beyrut: Dar’ul Kitabil Arabî, 1988, I-IV.

NEVEVİ, Ebu Zekeriyya Yahya İbni Şeref İbni Muri, Riyazu’s Salihin, Terc. Ve Şerhi, Yaşar Kandemir, İsmail Lütfi Çakan, Raşit Küçük, İstanbul: Erkam yay. 1997, I-VIII.

OLGUN, Tahir, Müslümanlıkta İbadet Tarihi, İstanbul: Işık Basımevi, 1946.

RAZİ, Fahreddin Muhammed b. Ömer; Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb, trc. kurl: Sadık Kılıç, Lütfullah Cebeci, Suat Yıldırım, Cafer Sadık Doğru, Ankara: Akçağ Yayınları, 1988, I-XXIII.

RUDANİ, Muhammed b. Muhammed b. Süleyman, Büyük Hadis Külliyatı, trc: Naim Erdoğan, İstanbul: İz yay. 1996, I-V.

SABUNİ, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefasir, terc. Sadrettin Gümüş, Dr. Nedim Yılmaz, İstanbul: Ensar Neşriyat,1995, I-VII.

SALİH, Suphi, Kur’an İlimleri, Çev. M.said Şimşek, İstanbul: Esra yay. 1994.

SOYSALDI, Mehmet, Nüzulünden Günümüze Kur’an ve Tefsiri, Ankara: Fecr yay. 2001.

SURUÇ, Salih, Kâinatın Efendisi Peygamberimizin Hayatı, 3.bsk. İstanbul: Yeni Asya Neşr. 1991.

SUYUTİ, Celalettin, el- İtkan fi Ulum’il Kur’an, 4.bask. Beyrut: Dar’u İbn Kesir, 2000, I-II.

______Olağanüstü Yönleriyle Peygamberimi (sav)el-Hasaisü’l-Kübra, çev. Naim Erdoğan, İstanbul: İz Yay. 2003.

ŞAFİ’İ, Muhammed b. İdris, er-Risale, Beyrut, Dar’un Nefais, 1999.

ŞEHRİSTANİ, Ebu’l Feth Muhammed Abdulkerim b. Ebi Bekr Ahmed, el-Milel ve’n-Nihal, tahk: Emir Ali, Ali Hasan. 7.bsk. Beyrut, Dar’ul Marife, 1998, I-II.

TABBARA, Afif Abdulfettah, Kur'an'da Peygamberler ve Peygamberimiz, Terc. Ali Rıza Temel, Yahya Alkın,İstanbul 1982.

TABERİ, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Cami’ul-Beyan, Beyrut: Dar’ul Fikr, 1999, I-XV.

TAHANEVİ, Muhammet b. Ali, Keşşafu İstilahati’l Funun, Beyrut: Dar’ul Kitabil İlmiyyeti, 1998, I-IV.

TANYU, Hikmet, “Ahd-i Cedid” mad. DİA.

TİRMİZİ, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevdete, Sünen-i Tirmizi, 2.bsk. İstanbul: Çağrı yay.1992, I-V.

TOPALOĞLU, Bekir, “Beyyine” mad. DİA.

TURGAY, Nurettin, Kur’an’da Vahiy Kavramı, Diyanet İlmi Dergi, c.XXXVII, (Ekim-Kasım-Aralık 2001) sayı:4.

TÜMER, Günay- KÜÇÜK, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ankara: Ocak yay. 1993.

ULUDAĞ, Süleyman, “Zikir” mad. İA, (MEB), İstanbul:1993, I-XIII.

ÜNAL, Ali, Kur’an’da Temel Kavramlar, İstanbul: Beyan Yayınları, 1990.

VEHBE ZUHAYLİ, et-Tefsirü’l-Münir, Beyrut, Dar’ul Fikril Muasır, 1998, I-XXVIII.

WATT, William Montgomery, Günümüzde İslam ve Hıritiyanlık, terc. Turan Koç, İstanbul:1991.

______ Modern Dünyada İslam Vahyi, çev. Mehmet Said Aydın, Ankara: Hülbe yay. 1982.

WENSİNCK, A.J, “Furkan” mad. İA. (MEB) İstanbul: 1993, I-XIII.

______“Vahiy” mad. İA. (MEB), İstanbul: 1993, I-XIII.

YAĞCI, Cengi, “Vahiy” mad. ŞİA, İstanbul: Şamil yay., 2000, I-VIII.

YAVUZ, Y. Şevki, “Cebrail” mad. DİA, İst.1993.

YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Azim Dağıtım 1992, I-X.

YENİÇERİ, Celal, Uzay Ayetleri Tefsiri, İstanbul: Erkam yay. 1995.

YILDIRIM, Celal, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, İzmir: Anadolu Yayınları, 1989, I-XIII.

YILDIRIM, Suat, Kur’an-ı Kerim ve Kur’an İlimlerine Giriş, 3.bsk. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1989.

YURDAGÜR, Metin, “Fetret” mad. DİA. İstanbul: 1995.

ZAVİ, Tahir Ahmet, Muhtarul Kamus, Libya-Tunus: Darul Arabiyyetü Lilkitab 1975.

ZEBİDİ, Zeynuddin Ahmed b. Ahmed b. Abdil –Latif, Sahihi Buhari Muhtasarı Tecridi Sarih Tercemesi, trc: Ahmed Naim, İst. DİB Yay. 1991, I-XII.

ZEMAHŞERİ, Ebu’l Kasım Carullah Mahmut b. Ömer b. Muhammed, Tefsiru’l Keşşaf, 3.bsk. Beyrut, Dar’ul Kutubil İlmiyye, 2003, I-IV.

ZERKANİ, Muhammed Abdulazim, Menahillu’l-İrfan fi Ulumi’l Kur’an, 1.bsk. Beyrut: Dar’ul Kutubil İlmiyye, 1988, I-II.

ZERKEŞİ, Bedruddin Muhammed b. Abdullah, El-Burhan fi Ulumil Kur’an, Beyrut, Dar’ul Fikr, 2001, I-IV.

1 Bkz. Kur’an-ı Kerim, Nahl: 16/4; Kehf: 18/37; Hac: 22/5; Müminun: 23/ 12–24; Secde: 32/8; Fatır: 35/11; Yasin: 36/77; Mü’min: 40/67; Necm: 53/46; Kıyame: 75/37; İnsan: 76/2; Mürselat: 77/20; Abese: 80/19; Tarık: 86/5–7.

2 Bkz. Bakara: 2/30; En’am: 6/165; A’raf: 7/69,74; Yunus: 10/14,73; Neml: 27/62; Fatır: 35/39; Sad: 38/26.

3 Bkz. Muhammed: 47/31; İnsan:76/2.

4 Bkz. Zariyat: 51/56–57; Cin: 72/16–17.

5 Bkz. Müminun: 23/115; Kıyame: 75/36.

6 Enfal: 8/42.

7 Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Cami’ul-Beyan, Beyrut, Dar’ul Fikr, 1999, c.VI, s.16–17.

8 Bkz. Bakara: 2/ 219,266; Al-i İmran:3/ 191; Maide:5/ 18; En’am: 6/ 50; A’raf: 7/ 176,184; Yunus: 10/24; Ra’d: 13/3; Nahl:16/ 11,44,69; Rum: 30/8,21; Sebe’:34/46; Zümer:39/42; Casiye: 45/13; Haşr: 59:21.

9Bkz. Bakara: 2/ 44,73,75-76,164,170-171,242; Al-i İmran: 3/65,118; Maide: 5/ 58,103; En’am:6/32,126, 151; A’raf: 7/ 169; Enfal: 8/ 22; Yunus: 10/ 16,42,100; Hud: 11/ 51; Yusuf: 12 /2,109; Ra’d: 13/4; Nahl:16/ 12,67; Enbiya: 21/10,67; Hac:22/ 46; Mü’minün:23/ 80; Nur: 24/61; Furkan:25/44; Şuara: 26/28; Kasas:28/ 60; Ankebut:29/ 35,43,63; Rum:30/24,28; Yasin:36/ 62,68; Saffat:37/138; Zümer:39/43; Mü’min:40/ 67; Zuhruf:43/ 3; Casiye: 45/5; Hucurat:49/ 4; Hadid: 57/ 17; Haşr:59/ 14; Mülk:67/ 10.

10Bkz. Nisa: 4/ 78; En’am:6/ 25,65,97–98; A’raf: 7/179; Enfal: 8 / 65; Tevbe: 9/81,87,122,127; Hud:11/91; İsra: 17/ 44,46; Kehf: 18 / 57,93Taha: 20/ 28; Fetih: 48 /15; Haşr: 59/ 13;Münfikun: 63/ 3,7.

11 Bakara: 2/164.

12 İsra: 17/36.

13 Zümer: 39/18.

14 İsra: 17/36.

15 Bakara: 2/ 44.

16 Alak: 96/1–5.

17 Müzzemmil: 73/4.

18 Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed İbn Manzur , Lisanûl Arab, Beyrut, Darul Mearif, 2000, c.XV, s.171–172; Ebu Tahir b. Yakub el-Firuzabadi, Kamusu’l Muhid, 7.baskı, Beyrut, Dar’ul Fikr, 1999, s.1207; Ebu’l Kasım el-Huseyn Muhammed er-Rağıp el-İsfehani, el-Müfredat Elfazil Kur’an, 2.baskı, tahk: Safvan Adnan Davudi, Beyrut, Dar’u-ş Şamiyye, 1997, s.858–859; Bedruddin Ebu Muhammed Mahmud b. Ahmed el-Ayni, Umdetul Kari Şerh’u Sahihi el-Buhari, Beyrut, Dar’ul Fikr, 1998, c.I, s.37-39; Tahir Ahmet ez-Zavi, Muhtarul Kamus, Libya-Tunus, Darul Arabiyyetü Lilkitab, 1975, s.651; İbn Zekeriyya, Mu’cemul Mekayıs, Beyrut, Darul Fikr, 1994, s.1085; İbrahim Mustafa, Ahmed Hasan Ziyad, Hamid Abdulkadir, Muhammed Ali’un Neccar, Mu’cemul Vesıd, İst. Çağrı Yay.1992, s.1018-1019; Ali Ünal, Kur’an’da Temel Kavramlar, İstanbul, Beyan Yayınları,1990, s.22; Yusuf Kerimoğlu, Kelimeler Kavramlar, 16.bsk. İst. İnkılap Yay. 1997, s.329; Cengiz Yağcı, “Vahiy” mad. Şamil İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Şamil yay. 2000, c.VIII, s.169-170.; Suat Yıldırım, Kur’an-ı Kerim ve Kur’an İlimlerine Giriş, 3.bsk., İstanbul, Ensar Neşriyat, 1989, s.19.

19 Nasr Hamid Ebu Zeyd, İlahi Hitabın Tabiatı, trc. Mehmet Emin Maşalı, Ankara, Kitabiyat, 2001,s 54.

20 Wensinck, A.J, “Vahiy” mad.(MEB) İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993, c.XIII, s.142–145.

21 Muhammed Abdulazim ez-Zerkani, Menahlu’l-İrfan fi Ulumi’l Kur’an, 1.bsk., Beyrut, Dar’ul Kutubil İlmiyye,1988, c.I, s.64.

22 Celalettin es- Suyuti, el- İtkan fi Ulum’il Kur’an, 4.bsk., Beyrut, Dar’u İbn Kesir, 2000, c.I, s.138.

23 Muhammet b. Ali et-Tahanevi, Keşşafu İstilahati’l Funun, Beyrut, Dar’ul Kitabil İlmiyye, 1998, c.IV, s.383.

24 Seyyid Şerif Ali b. Muhammed el -Cürcani, Kitabu’t Ta’rifat, Beyrut, Dar’ul Kutubil İlmiyye, 1995, s.40.

25 Hüseyin Atay, İslam’ın İnanç Esasları, Ank. AÜİF Yay. 1992, s.179.

26 Atay, a.g.e, s.181–182.

27 Toshikiko İzutsu, Kur’an’da Allah ve İnsan, trc. Süleyman Ateş, İst. Yeni Ufuklar Neşriyat, ts, s.196–202.

28 Süleyman Ateş, Kur’an Ansiklopedisi, İst. Kuba Yayınları, 1997, c.XXII, s.65–66.

29 Mehmet Zeki Duman, Vahiy Gerçeği, Ankara, Fecr yay. 1997, s.79.

30 Şerafettin Gölcük- Süleyman Toprak, Kelam, 4.bsk, Konya, Tekin Kitabevi, 1998, s.318.

31 Gölcük- Toprak, a.g.e, s.318–319.

32 Şûra: 42/ 51.

33 Hayrettin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kur’an Yolu, Ank. DİB Dini Yayınlar Dairesi, 2003, c.IV, s.653–655

34 Şûra: 42/ 51.

35 Mehmet Hayri Kırbaşoğlu, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ank. Ankara Okulu Yay. 1997, s.275–303; Ebu Zekeriyya Yahya İbni Şeref İbni Muri en-Nevevi, Riyazu’s Salihin, Terc. Ve Şerhi, Yaşar Kandemir, İsmail Lütfi Çkan, Raşit Küçük, İst., Erkam yay., 1997, c.I, s.339. ; Kerimoğlu, a.g.e, s.329

36 Şûra: 42/ 51.

37 Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, Azim Dağıtım,1992, c.VII, s.35; Abdullah b. Ömer Ebu’l Berekat en-Nesefi, Medariku’t-Tenzil ve Hakaiku’t-Te’vil, Beyrut, Dar’ul Kitabil Arabî,1988, c.IV, s.111.

38 Muhammed b. İdris eş-Şafi’i, er-Risale, Beyrut, Dar’un Nefais, 1999, s.81, Hadis No:306.

39 Fahreddin Muhammed b. Ömer, Er-Razi, Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb, terc. kurl: Sadık Kılıç, Lütfullah Cebeci, Suat Yıldırım, Cafer Sadık Doğru, Ank. Akçağ Yayınları, 1988, c.XIX, s.481–482

40 Kasas: 29–30.

41 Suphi es-Salih, Kur’an İlimleri, terc. M.Said Şimşek, İst. Esra yay. 1994, s.22;

Suat Yıldırım, a.g.e, s.24–25.

42 Kırbaşoğlu, a.g.e, s.275–303; Kerimoğlu, a.g.e, s.330.

43 Ebu Abdilllah Muhammed b. İsmail el Buhari, Sahihi Buhari, 2.bsk. İst. Çağrı yay. 1992, Bed’ul Vahy, 2; Ebu’l-Hüseyin Müslim b. El-Haccac, Sahihi Müslim, 2.bsk. İst. Çağrı yay.1992, Fedail,23; Ahmed Muhammed b. Hanbel, Müsned, 2.bsk. İst. Çağrı yay.1992,VI/158,163,257; Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevdete, Sünen-i Tirmizi, 2.bsk., İst. Çağrı yay.1992, Menakıb,7.

44 Meryem: 19/11.

45 Muhammed Esed, Kur’an Mesajı, çev. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, 5.bsk. İst., İşaret yay., 1999, c.II, s.608-609.

46 Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Kurtubi, el-Camiu li-Ahkami’l-Kur’an, trc. M.Beşir Eryarsoy, İst. Buruc Yay. 1997, c.XI, s.169–170.

47 En'am: 6/112.

48 En'am: 6/121

49 Kurtubi, a.g.e, c. VII, s.130–133.

50Müslim, Münafikîn 69; Ahmed b. Hanbel, Müsned, I/ 257, 385, 397, 401, 460; Darimi, Ebu Muhammed Abdullah Abdurrahzi, Sünen-i Darimi, 2.bsk. İstanbul: Çağrı yay. 1992, Rikak