T c ulaştırma Bakanlığı traceca ulusal Sekreterliği Avrupa Birliği Tacis traceca programı

2002 ve 2009 yılları arasında Ro-Ro bağlantısı sadece Samsun Limanı ve Novorosisk arasında yapılmaktadır. Karadeniz bölgesindeki diğer limanlar ile karşılaştırıldığında Samsun Limanının belirlenen dönemde önemli bir Ro-Ro limanı olduğu ortaya çıkmaktadır.

Kullanıcılar ile yapılan görüşmelerde, Samsun’da aktif olarak faaliyet gösteren Ro-Ro işletmecileri 2008 yılının başında 4 gemiden 2 tanesini Samsun-Novorosisk’den Ukrayna’ya çalışmak üzere Zonguldak limanına kaydırıldığını ifade etmişlerdir. Bu durum Rusya’daki Ro-Ro kapasitesinin yetersiz olmasından kaynaklanmıştır. Ayrıca bu durum bize 2008 yılındaki Ro-Ro faaliyetindeki keskin düşüşü göstermektedir.
2009 yılında ise yaşanan ekonomik krizden dolayı RoRo trafiğinin daha az olacağı tahmin edilmektedir. Örneğin, normal şartlar altında Rusya’ya ayda 13 kez faaliyet gösteren RoRo hattı Ocak 2009’da sadece 3 kez faaliyet gösterebilmiştir.

3. 
   Hinterlant Potansiyeli
   

Aşağıdaki haritada Samsun limanın doğal hinterlandı gösterilmektedir. Haritada görüleceği üzere Türkiye’nin güneydoğusunda yer alan Hatay ilinde yetiştirilen meyve ve sebzeler Samsun limanından Ukrayna ve Rusya’ya ihracat edilmektedir. Mersin Limanına kadar ulaşan hinterlant Türkiye’nin güney kara köprüsü (Mersin-Samsun ) rolünü oynayabilecektir.

Harita 3.1: Samsun Limanı Hinterlandı

2020 yılı için Samsun hinterlandı ve Beyaz Rusya, Bulgaristan, Moldova, Romanya, Rusya ve Ukrayna arasındaki tahmin edilen ticaret baz alınarak Samsun Limanı RoRo faaliyeti Pazar potansiyeli analizi yapılmıştır.
Tablo 3.4. Samsun Limanı RoRo toplam Pazar potansiyeli, 2020, ton

	Beyaz Rusya	Bulgaristan	Gürcistan	Moldova	Romanya	Rusya	Ukrayna	Toplam
İthalat 2020	2.672	104.384	5.476	827	153.636	271.832	219.785	758.613
2020 geniş hinterlant ihracat	6.743	154.114	85.626	19.456	309.977	1.598.763	292.028	2.466.707
Toplam 2020	9.416	258.499	91.102	20.283	463.613	1.870.595	511.813	3.225.319

Bu potansiyelin diğer ulaştırma modları ve diğer limanlar ile rekabeti dikkate alınarak tekrar değerlendirilmesi gerekmektedir.

Aşağıdaki tablo direkt kara ulaştırması ile RoRo giderleri arasında yapılan basit bir analizi göstermektedir. Tabloda kara ulaştırması ücretleri 1 Euro/km¹ ve RoRo giderleri 800 Euro² (Novorsisk mevcut tarifelerine göre) olarak kabul edilmiştir.

Tablo 3.5. RoRo’ya göre direkt kara ulaştırması giderleri

	Kara Ulaştırması Ücreti		Feri Ücreti		Kara Ulaştırması Ücreti		Toplam Ücretler
Ankara	422	Samsun	800	Köstence	222	Bükreş	1444
Ankara					1115	Bükreş	1115
Ankara	422	Samsun	800	Köstence	0	Köstence	1222
Ankara					1070	Köstence	1070
Ankara	422	Samsun	800	Odesa	474	Kiev	1696
Ankara					1952	Kiev	1952
Ankara	422	Samsun	800	Odesa	0	Odesa	1222
Ankara					1651	Odesa	1651

Yukarıdaki analiz transit geçiş ücretleri ve petrol üzerindeki ithalat sınırlamaları gibi ekstra ücretleri dikkate almamış olmasına rağmen Orta Anadolu’dan Romanya’ya gitmek için Samsun Limanının kullanılmasının uygun gözüktüğü sonucuna varılmıştır. Bu tabloya göre RoRo bağlantısı sadece örneğin Bulgaristan ve Romanya transit izinlerinin yetersizliği gibi kara ulaştırması izinleri problemlerinin çözülmesi durumunda kullanılabilir. Ayrıca ücretlerin artışı da bütçe dengesini etkileyebilir.

Bunun da ötesinde Ukrayna ile RoRo taşımacılığının %50’sinin Zonguldak, Gürcistan ile diğer ulaştırma modları veya limanlar ile %50, Belarus ile diğer limanlar veya kara ulaştırması ile %50 sağlandığı kabul edilip, bu sonuçlar direkt kara ulaştırması rekabeti ile de doğrulanırsa 2020 yılında toplam Pazar potansiyelinin 2.176.760 ton olacağı tahmin edilmektedir.

Tablo 3.6. Samsun Limanı RoRo toplam market potansiyeli, 2020, ton, birim

	Beyaz Rusya	Bulgaristan	Gürcistan	Moldova	Romanya	Rusya	Ukrayna	Toplam
2020 İthalatı	2.672		5.476			271.832	219.785	499.765
2020 geniş içbölge ihracatı	6.743		85-626			1.870.595	511.813	2.482.925
Toplam 2020	9.416		91.102			1.870.595	255.906	2.176.760
50% Zonguldak’tan Ukrayna’ya 50% Gürcistan diğer 50% Beyaz Rusya diğer	4.708		45.551			1.870.595	255.906	2.176.760
Birimler (16.8 ton ortalama)	279		2.707			111.167	15.208	129.362

Yukarıdaki tablo sonuçları dikkatle ele alınmalıdır çünkü yakın gelecekte Karadeniz limanlarında daha fazla konteynır faaliyeti oluşturuldukça Karadeniz’deki RoRo ulaştırmasında daha çok rekabet sağlanacaktır.

4. 
   Mevcut RoRo hatlarının Analizi
   

Samsun – Novorosisk (Rusya)
Nisan 2008 tarihinden bu yana Ulusoy ve Cenk Grubu tarafından Samsun ve Novorosisk limanları arasında 4 RoRo gemisi faaliyet göstermekteydi. Fakat 2 gemi Zonguldak limanına transfer edilmiş ve bu gemiler Ukrayna’daki 2 liman ve Zonguldak arasında faaliyet göstermeye başlamıştır. Bunun nedeni ise Rusya’nın Novorosisk’deki RoRo kapasitesini azaltmasıdır. Ruslar Ulusoy’un bir terminalini satın almışlar ve şimdilerde Türk RoRo gemilerine sadece sınırlı bir adet rıhtım tahsis etmişlerdir. Aslında Ruslar Novorosisk limanını konteynır limanına dönüştürmeyi amaçlamaktadırlar.
Bugün ulaştırmanın %80’ni karayolu ile Bulgaristan, Romanya, Ukrayna ve Rusya’ya gittiği halde Türk taşımacılar Rusya’ya gitmek için önce Zonguldak limanını kullanmaktadırlar.
Alternatif olarak, Rusya tarafından aynı anda 5 gemiye hizmet edebilecek Kavkaz Limanı geliştirilmektedir. Fakat bu limana Samsun limanından ziyade Zonguldak Limanından ulaşmak daha kolaydır, çünkü yük taşımacılığı için Zonguldak limanı İstanbul ve Ankara bölgesine daha yakındır. Diğer kaynaklara göre Kavkaz limanı iyi bir alternatif değildir çünkü Azov Denizine ulaşmak için gemiler oldukça dar bir kanaldan geçmek zorunda kalacaklardır.
Diğer muhtemel RoRo bağlantıları
Karadeniz’de Samsun dışındaki diğer limanlar RoRo taşımacılığı için uygun değildir. Kaldı ki genel olarak baktığımızda Ukrayna limanlarının Samsun ile RoRo bağlantısı kurmak için yeterli olmadığı ortaya çıkmaktadır. İliçevsk limanı Derince limanı ile demiryolu-feri bağlantısına sahiptir ve taşımacıların birçoğu Ukrayna’ya gitmek için Kapıkule Sınır kapısını tercih etmektedirler.
Diğer limanlara baktığımızda şu sonuçlara ulaşılmıştır:

• 
  Odesa limanı RoRo terminaline sahip değildir,
  
• 
  Skadovsk limanı aslında bir alternatif oluşturabilir fakat bu limanın da geliştirilmeye ihtiyacı vardır.
  
• 
  Sevastopol limanı da RoRo bağlantısı için yeterli değildir.
  
• 
  Kafkas limanlarının rıhtımları geliştirilmelidir.
  
• 
  Sochi limanı da iyi bir alternatif değildir, çünkü Sochi ve hinterlandı arasındaki karayolu bağlantısı yeteri kadar iyi değildir.
  
• 
  Sadece Poti limanı RoRo bağlantısı için bir alternatif oluşturulabilir çünkü Gürcistan’da bürokrasinin liberalleşmesi konusunda ciddi gelişmeler yaşanmakta ve Poti limanın kapasitesi arttırılmaktadır. Fakat Poti limanı Rusya ve Gürcistan arasında yaşanan sorunlardan dolayı hinterlanda sahip değildir.
  

5. 
   Engeller
   

Türkiye-Rusya
Samsun Limanı ve Rusya arasındaki RoRo trafiğini olumsuz yönde etkileyen 3 sorun bulunmaktadır:

• 
  Karayolu permilerinin yetersizliği
  
• 
  Rusya’nın Novorosisk limanını konteynır limanına dönüştürmeyi, RoRo taşımacılığını da Kavkaz limanı üzerinden yapmayı amaçlaması.
  
• 
  Farklı lisanslı römorklar ile yapılan konteynır taşımacılığı üzerinde sınırlamalar vardır. Rusya ve Türkiye gibi birçok Karadeniz ülkesinde, farklı lisans plakası olan römorklar kullanmak yasaktır. Örneğin, Samsun’dan Rusya’ya gitmek isteyen Rus römorklar taşınamaz. Bu yüzden eşlik eden römorklar varış noktasında boşaltılmalıdır ve de yük başka bir römorköre yüklenmelidir.
  

RoRo taşımacılığının yüksek fiyatı ve düşük kalitesi
Kullanıcılara göre rekabetin yetersizliği nedeni ile RoRo fiyatları yüksektir. Bununla birlikte terminalde RoRo taşımacılığı ve de gemilerde sağlanan faaliyetler de sürücü ve kamyonlar noktasında düşük kalitelidir.
Elde edilen bilgilere göre römorkörle birlikte Novorosisk limanına gidiş dönüş yaklaşık 1850 Dollar’dır. Aynı faaliyet Batı Avrupa’da ise yaklaşık %60 oranında daha azdır.
Samsun RoRo Terminali
Samsun limanındaki RoRo terminali yetersizdir. Kaldı ki danışman firma da bu amaçla yola çıkmıştır.

6. 
   Olasılıklar
   

Samsun-Rusya
Samsun limanındaki RoRo taşımacılığının geleceği Novorosisk limanına, Türkiye-Rusya ve Türkiye-Bulgaristan arasındaki permilerin durumuna bağlıdır. Permi sorunu çözülse bile Rusya tarafından edinilen bilgilere göre RoRo taşımacılığı Kavkaz veya diğer Rus limanlarına kaydırılacak ve de Novorosisk limanındaki RoRo taşımacılığına son verilecektir.
Bununda ötesinde mevcut ticarette ve gemi seferleri sayısında şuan tüm dünyada yaşanmakta olan ekonomik krizin de önemli bir etkisi vardır. Her ay normal şartlar altında yaklaşık 13 sefer yapılırken bu seferlerin Ocak 2009’ta 3 sefere düştüğü görülmüştür.
Samsun-Romanya
Bir önceki analize göre, Romanya’ya yapılan RoRo taşımacılığı için Pazar potansiyeli bulunmaktadır. Fakat uluslararası karayolu taşımacılığında 1 km için 1 Euro fiyat biçildiği ve de Samsun ve Köstence arasındaki RoRo hattının feri ücreti 800 Euro³ olduğu da dikkatlerden kaçmamalıdır. Görülen o ki Bulgaristan ile permi sorunu çözülemez ise RoRo taşımacılığı tercih edilen bir taşıma türü olmayacaktır.
Samsun-Ukrayna
Bir önceki analizin gösterdiği gibi Ukrayna ile RoRo taşımacılığı konusunda bir Pazar potansiyeli oluşabilir. Örneğin Ankara’dan çıkan ve Samsun üzerinden Odesa’ya gidecek bir nakliyenin fiyatı 422 Euro (Euro/1 Km) ve Odesa’ya feri yolculuğu 800 Euro tutarındadır. Toplam ise 1222 Euro’dur. Ankara ve Odesa arasında karayolu yaklaşık 1651 km olup 1 km için 1 Euro baz alınırsa, Samsun’dan Ukrayna’nın hinterlandına temelde bir Pazar potansiyeli olduğu açıktır.
Ceynak Grup
Samsun limanın gelecekteki sahibi Ceynak Grup limanda birçok yatırım yapmaktadır. Ceynak temel olarak aşağıdaki faaliyetler üzerinde odaklanmıştır:

• 
  Kuru yük elleçlenmesi ve depolanması için etkinliğin ve faaliyetlerin geliştirilmesi
  
• 
  Mersin limanı ile demir feri bağlantısı
  
• 
  Konteynır terminalinin geliştirilmesi
  
• 
  RoRo taşımacılığının geliştirilmesi
  

Liman kullanıcıları ile yapılan görüşmelerde birçok liman kullanıcısı limanın yeni yönetimine umutla baktıklarını ifade etmişlerdir.

7. 
   Sonuçlar
   

Çalışmanın temel sonuçları:

• 
  Samsun’daki tek RoRo taşımacılığı Samsun-Novorosisk hattıdır.
  
• 
  Bu hatta RoRo trafiği 2008 yılında 378.527 tondur.
  
• 
  Rusya Novorosisk limanını konteynır limanına çevirmeyi, buradaki RoRo trafiğini azaltmayı ve de Kavkaz limanını RoRo limanı haline getirmeyi planlamaktadır. Türk kullanıcılar Kavkaz limanının özellikle kanal derinliği bakımından RoRo gemileri için uygun olmadıklarını dile getirmişlerdir.
  
• 
  Sonuç olarak, 2008 yılı başında RoRo şirketleri, Ulusoy ve Cenk Grup 4 gemiden 2 tanesini Zonguldak limanına kaydırmıştır. Gemiler şimdilerde Zonguldak-Ukrayna hattında faaliyet göstermektedir.
  
• 
  Gemi sayısındaki azalma römork yüklemelerinde de ani bir düşüşe neden olmuş ve 2008 yılında 23.523’e düşmüştür.
  
• 
  Samsun RoRo taşımacılığında ekonomik krizin de önemli bir etkisi vardır. Samsun ve Novorosisk limanları arasında her ay normal şartlar altında yaklaşık 13 sefer yapılırken Ocak 2009’ta yaklaşık 3 sefere indiği görülmüştür.
  
• 
  Bulgaristan, Romanya, Moldova, Beyaz Rusya, Ukrayna, Rusya, Gürcistan ve Samsun hinterlandı –Orta ve Doğu Anadolu ve Güney doğu Türkiye- dikkate alınarak Samsun RoRo Pazar potansiyeli analizi yaklaşık 879.000 ton veya 2005 yılı için 53.045 birimdir.
  
• 
  2020 yılı için Pazar potansiyeli 2 milyon ton ve 129.000 römorkun üzerinde olabilir.
  
• 
  Coğrafi açıdan Zonguldak limanı Ukrayna ile yapılacak RoRo taşımacılığı için daha elverişli gözükmektedir.
  
• 
  RoRo taşımacılığı konteynır taşımacılığı ile ciddi bir rekabete girecektir:
  

• 
  Konteynır faaliyetleri Türkiye Karadeniz kıyısında (Samsun, Filyos) ve Novorosisk gibi Rusya ve Ukrayna limanlarında yapılmaktadır.
  
• 
  Özelikle Rusya’da RoRo faaliyetleri düşüş göstermektedir.
  
• 
  Rusya’daki ulusal yasalardan ve Türkiye’nin yabancı römorkları yasaklamasından dolayı RoRo yeterli değildir.
  
• 
  Rekabetin olmayışı RoRo fiyatlarının artmasına neden olmaktadır. Batı Avrupa ile karşılaştırıldığında fiyatlar yaklaşık 2 katıdır.
  
• 
  Kara ulaştırmasındaki permi sorunlarından dolayı RoRo’nun gelişmesi de engellenmektedir.
  

Genel Sonuç
Genelleme yaparsak Samsun Limanı RoRo taşımacılığında sabit bir Pazar potansiyeline sahiptir. Bunun en önemli nedeni Rusya’nın kendi limanlarında RoRo terminali kurmak istemesidir.
Eğer olanaklar uygun olursa ve yasal sınırlamalar kalkar ise 2020 yılında Samsun’da elleçleme potansiyeli 120.000 birimden fazla olacaktır. Eğer bu potansiyelin 1/3 veya yarısı konteynır taşımacılığı ile sağlanırsa, bu hala 2020 yılı için bir yılda 60.000’den 80.000’ çıkan römork demektir.
Fakat kısa vadede RoRo faaliyetleri gittikçe azalması ve de mali krizin yarattığı ciddi etkilerden dolayı gelecek yıllarda RoRo 15.000 ve 20.000 birim yıllık olacaktır.

4. 
   Terminal Planı
   

Terminal planı başlığı altında şu konular ele alınmıştır: yanaşma, RoRo parkı, giriş, güvenlik ve karayolu girişleri.

1. 
   Rıhtım İhtiyaçları
   

Kısa vadede yıllık 20.000 yarı römork projeksiyonu ve her tur için 50 aracın ortalama yükü, yani dizayn araç kapasitesinin yarısı kadar, 200 şirket gereklidir. Gemi sayısı oldukça az olduğundan ( şu anda 2) ve limana belirli zamanlarda geldiklerinden dolayı yaklaşık %60 dolayında limanı işgal etmeleri söz konusudur.

Uzun vadede eğer trafik 60.000 yarı römorka ulaşırsa 2 adet rıhtım yeterli olacaktır. Bu açıdan fizibilite çalışması 2 adet rıhtım üzerine kurulmuştur.
Yanaşma ile ilgili olarak danışman Liman Başkanı ve kaptanlar ile görüşmüş ve söz konusu kişiler limanda halihazırda bulunan Ro-Ro gemilerinin yanaşması konusunda bir problem olmadığını ve limanda kullanılabilir olan 2.500 HP sahip 2 römork bulunduğunu ifade etmişlerdir.
Ayrıca “ana rıhtım” ve “Tali Mendirek” boyunca su derinliği 6.5 m’den 7 metreye yükseltilmelidir.

2. 
   Park İhtiyaçları
   

Kısa vadede, yıllık 20.000 yarı römork hedefi ile yarı römorkların bekleme süreleri ortalama 2-3 gün ile sınırlı tutulursa (daha uzun süre Samsun limanında bekleyecek olanlar liman dışına park etmelidirler, birkaç kilometre uzağa) 150 park aralığı yeterlidir.

Uzun vadede, eğer yarı römorklar yılda 60.000e ulaşırsa, bekleme sürelerinin azaltılması durumunda 150 park aralığı hala yeterli olabilecektir. Bekleme sürelerinin azaltılması gelişmiş bir liman yönetimi ile sağlanabilir: giden gemiler için ortalama bekleme süresi bir gün, gelen gemiler için ise bir buçuk gün olmalıdır. Bütün bunlar dikkate alındığında RoRo parkının 150 yarı römorkörü barındıracak şekilde dizayn edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

3. 
   Liman Girişi
   

Giriş kısmı birçok ihtiyacı karşılamak üzere dizayn edilmelidir:

• 
  Gelen ve giden gemilerin kontrolü
  
• 
  Girişin her iki tarafında park konusunda düzenleme
  
• 
  Kamyon sürücüleri için danışma
  
• 
  Gemi acenteleri, yük taşıyıcıları, gümrük ve terminal operatörleri için ofisler sağlama.
  

Aşağıda yer alan proje alternatifleri limanın giriş kısmını bu ihtiyaçları karşılayacak şekilde dizayn etmişlerdir.

4. 
   Güvenlik sistemleri
   

Samsun limanı ISPS standartlarına uyumlu olup güvenlik sistemi yolcu taşımacılığı da dahil olmak üzere RoRo faaliyetlerini de dikkate almaktadır. Fakat yeni yapılacak olan RoRo terminali için giriş kontrol ekipmanları, destekleyici video ekipmanları, ilave projeksiyon aydınlatması, turnikeler, bariyerler, yeni girişler, teller gibi ilave güvenlik ekipmanları ve de güvenlik planı gerekmektedir. Aşağıdaki fiyat analizleri bu çeşit ilave güvenlik ekipmanlarını da içermektedir.

5.