Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

Tefsir İtticahatı

“İtticahat”, “itticah”ın çoğuludur. “İtticah” lugatta taraf ve cihet⁴⁵, meyil ve temayül, bir şeye yönelmek⁴⁶ anlamı verilmiştir. Kelime için muhtelif kavramsal tanımlar zikredilmiştir.

Fehd Rumi şöyle der: “İtticah, müfessirlerin tefsirlerinde yöneldikleri ve tefsir yazımı sırasında gözönünde bulundurdukları hedeftir.”⁴⁷

Muhammed Bakır İsmail şöyle der: “Tefsir itticahı, müfessirin Allah’ın kitabını tefsir sırasında tercih ettiği; taklid, yenilik, nakle veya akla itimat ya da bu ikisini birarada kullanma kabilinden fikir, görüş, istikamet ve metoddur.”⁴⁸

Muhammed İbrahim Şerif de şöyle der: “İtticah kavramı, esasen, baskın biçimde tefsir ve diğer nazariyelere hakimiyet gibi bir fikri çabayla tarif edilen görüş, fikir, nazariye ve araştırmaların toplamıdır.”⁴⁹

Hüda Casim Ebu Tabra da “tefsir itticahı” hususunda şöyle bir tarifi ortaya koymuştur: “Müfessirin, etkileri tefsire yansıyan ve ona belli bir istikamet veren öncelikli eğilim ve temayüllerine bağlı olarak Kur’an-ı Kerim tefsirlerini birbirinden ayıran özelliklerdir.”⁵⁰ “Tefsir itticahı” müfessirlerle ilişkilendirilebilir ve “müfessirlerin, fikir ve inançları ya da ilmi uzmanlıkları veya tefsir ekolleri neticesinde tefsirlerinde ortaya çıkan kendine özgü eğilimleri” şeklinde tarif edilebilir. Örnek olarak, tefsirinde Eş’ari akaidinin muhtelif münasebetlerini açıklayıp özendiren ve ayetleri Eş’ari inançlarına göre tevil eden Eş’ari mezhebinden bir müfessir, Eş’ari “tefsir itticahı”na sahip kabul edilebilir. Tefsirinde Mutezile itikadıyla ilgili aynı metodu kullanan Mutezile mezhebinden bir müfessirin “tefsir itticahı” da itizalcilik olarak isimlendirilebilir. Aynı şekilde tefsirinde fıkhi meseleleri beyana odaklanmış ve başkalarından daha fazla ayetlerden fıkhi hükümleri çıkaran fakih bir müfessirin “tefsir itticahı”nın da fıkhi olduğu söylenebilir. Tefsirinde kelam meseleleriyle ilgili eğilimleri olan kelamcı bir müfessirin “tefsir itticahı”nın kelami olduğu söylenebilir. Buna benzer biçimde, tefsir ekolü rivayet veya rivayete dayalı içtihad olan ve tefsirde rivayetleri nakille yetinen ya da herşeyden çok rivayetlere önem veren kimsenin “tefsir itticahı” rivayetçilik olacaktır. Yine bunun gibi, tefsir ekolü içtihadi edebi olan ve herşeyden daha fazla edebi konulara ağırlık veren kimsenin “tefsir itticahı” edebiyat sayılacaktır.

Tefsir Elvanı

“Elvan”a lugatta renkler, türler ve kısımlar anlamı verilmiştir.⁵¹ Kavramsal olarak “tefsir elvanı”, “müfessirlerin, tefsirlerinde ortaya çıkan temel eğilimleri” şeklinde tarif edilebilir. Mesela ahbari mesleğinden ve tefsir itticahı rivayet olan bir müfessirin yazdığı tefsir rivayet rengini taşıyacaktır. Yine filozof ve tefsir itticahı felsefe olan bir müfessirin tefsiri de felsefe rengine sahiptir. Kur’an’ı sadece Kur’an’ın yardımıyla tefsir etmek gerektiğine inanan bir müfessirin tefsirinin rengi ve boyası Kur’anî olacaktır.⁵²