Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

Tefsir Mezahibi

“Mezahib” “mezheb”in çoğuludur ve sözlüklerde bu kelime için farklı anlamlar verilmiştir: Yol yordam, gidilen yer, dinin şubesi, genel olarak görüş, görüşler mecmuası, birbiriyle ilişkili ilmi ve felsefi teoriler, itikadi meseleleri anlamada özel yol, Kitap ve Sünnet’in zâhirinden külli ve fer’i hükümleri çıkarmada özel metod.³¹ Bu anlamlar gözönünde bulundurularak tefsir mezheplerinin adı aşağıdaki iki anlamdan her biri için kavramsallaştırılabilir ve bu iki anlam da onun kavramsal anlamlarından sayılabilir:

1. Tefsir ekolleri için gösterilen anlamlar (müfessirlerin Kur’an’ın nasıl tefsir edileceğine dair muhtelif teorileri).

2. Müfessirlerin Allah Teala’nın muradını keşfederken ve ayetlerin manasını beyan ederken kendi inançları, düşünce tarzları ve tefsir okuluna (teorisine) göre seçtikleri tefsir metodları ve muhtelif yöntemler.

Tefsir Menahici

“Menahic”, “menhec”in çoğuludur. “Menhec”e, lugatta aşikar ve açık yol anlamı verilmiştir.³² Kavramsal olarak kelime şöyle tarif edilmiştir:

1. İnsanın titizlikle riayet ettiği takdirde hatayı doğru sanmaktan güvende olacağı kesin, sağlam ve basit kurallar.³³

2. İnsanın, kullandığı takdirde hakikate ulaşacağı yol.³⁴

3. İlimlerin her birine veya insanın bilgi alanlarına dair araştırma yöntemi.³⁵

4. Somut bir hedefe ulaşmak için belli bir düzen ve temele dayalı olarak bir şeyi ifade ederken veya bir işi yaparken kullanılan açık yöntem.³⁶

5. Araştırmacının bir veya birkaç meseleyi halletmek için tercih ettiği ve sonuca ulaşmak için takip ettiği düzenli adımlar.³⁷

Hüda Casim Ebu Tabra, dördüncü tanım hariç, bu tariflerden her birine itirazda bulunmuştur.³⁸ Hem bu tarifler, hem de onun bu tanımlara getirdiği eleştiriler incelemeye değerdir. Fakat konuya kısaca değindiğimiz için onları incelemekten sarfınazar ediyoruz.

Hüda Casim Tabra “tefsirin menheci”ni tanımlarken şöyle der: “Allah Teala’nın kitabını yorumlayan müfessirin, Kur’an’a uygulamayı ve yaptığı tefsir içinde beyan etmeyi amaçladığı düşüncelerine uygun Kur’an tefsirine ulaşabilmek için düzenli adımlarla katettiği güzergahtır.”³⁹

Muhammed Bakır İsmail de şöyle der: “Müfessirin, fikri ve mezhebi istikametine, kültür ve şahsiyetine göre tefsirde anlamları ve onların lafızlardan çıkarılmasını açıklarken, lafızların birbiriyle irtibatını beyan ederken, rivayet delillerini zikrederken, dini, edebi ve diğer verileri, delaletleri ve hükümleri ortaya koyarken takip ettiği metoddur.”⁴⁰ Öyle anlaşılıyor ki “tefsir menheci” aşağıdaki şekilde tarif edilirse daha açıklayıcı ve sorunsuz olacaktır:

“Tefsir menheci”, müfessirin Kur’an ayetlerini tefsir ederken kendi fikirleri, inançları, ilmi uzmanlığı veya izlediği tefsir ekolü esasına göre kullandığı özel bir tefsir yöntemidir.

Tefsir Medarisi

“Medaris”, “medrese”nin çoğuludur. Örfte ve lugatta medrese, öğretim yeri⁴¹, eğitim öğretim mekanı⁴² anlamı verilmiş; belli bir ekolü kabul eden ve ortak görüşe sahip bir grup filozof veya düşünür ya da araştırmacıya da denmiştir.⁴³ “O filan medresedendir” cümlesine şu anlam verilmiştir: “O, filanın görüş ve mezhebindendir”.⁴⁴

Dolayısıyla “tefsir medarisi”nin lugat manası, tefsir dersinin verildiği eğitim mekanlarıdır, ama kavramsal olarak, Kur’an’ın nasıl tefsir edileceğine dair ortak görüşe sahip ve tefsirde aynı yöntemi kullanan bir grup müfessire de “tefsir medresesi” denilebilmektedir. Aynı şekilde müfessirlerden birinin nazariye ve menheci de onun tefsir medresesi olarak isimlendirilebilir.