| Tefsirdeki Görüşlerinin Özellikleri
Ona ait tefsir görüşleri, tâbiînin diğer müfessirlerinin görüşleri gibi birçok özelliğe sahiptir. Bunlardan bazılarına değineceğiz:
- Kur’an’dan Bir Kelimenin Muradını Beyan
Birçok yerde yaptığı tefsir, Kur’an’dan bir kelime veya cümlenin muradını herhangi bir şahit ve delil zikretmeksizin beyan şeklindedir. Örnek vermek gerekirse:
1. “اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ”807 ayetinin izahında İbn Cübeyr’in şöyle dediği nakledilmiştir: “[Sırat-ı müstakimden murat] طریق الجنة, cennete giden yoldur.”808
2. “ذَلِكَ الْكِتَابُ”809 ayetinin altında şöyle dediği nakledilmiştir: “Kitap’tan murat Levh-i Mahfuz’dur. Allah Kur’an’ı Levh-i Mahfuz’da varetmiş, Cebrail onu Levh’ten okumuş ve Rasül’e haber vermiştir. Yani nazil olmuş bu kitap, Levh-i Mahfuz’da yazılı olanın nakledilmesidir.”810
3. “وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ”811 ayetinin tefsirinde ondan şöyle nakledilmiştir: “Zebur’dan maksat peygamberlerin kitapları ve arzla kasdedilen cennetin arzıdır.”812 Fakat görüldüğü gibi bunlardan hiçbirinde yaptığı tefsire delil getirmemiştir.
- Örnekleme
Kimi yerlerde tefsiri, Kur’an’ın bazı kelimelerini örneklemeyi delil zikretmeksizin beyan etme biçiminde, kimi yerlerde de Kur’an’dan delil zikrederek yapmıştır. Örneğin:
1. “فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ”813 ayetinin tefsirinde “[Allah buyurmuştur ki] bana itaat ederek beni anın ki rahmetimle sizi anayım” dediği ve buna Allah Teala’nın “وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ”814 kelamını delil getirdiği nakledilmiştir.815
Burada İbn Cübeyr, Allah’ın insana nispetle anmasını ve insanın da Allah’a nispetle anmasını örneklemek için Kur’an’dan başka bir ayeti delil göstermiştir. Bu, Kur’an’ı Kur’an’la tefsir etmenin bir çeşididir.816
2. “فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ”817 ayetinin tefsirinde şöyle dediği nakledilmiştir: “Vacip sabah namazını Rabbin için cemaatle kıl ve deve kurban et.”818 Burada namaz ve kurbanı örneklendirmemiştir.
3. “غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ”819 ayetinin tefsirinde şöyle dediği nakledilmiştir: “(Kasdedilen) Yahudiler ve Hıristiyanlardır”820 Burada da iddiasına delil zikretmemiştir.
- Kelimenin Manasını Beyan
Kimi yerlerde ise tefsiri, kelimenin lugat manasını beyan biçimindedir. Bunun için iki örnek zikredeceğiz:
1. “وَمَا هُوَ بِالْهَزْلِ”821 ayetini izah ederken “hezl”in manasına dair şöyle söylediği nakledilmiştir: “Oyun. Kur’an hezl değildir, yani oyun değildir.”822
2. “فَرَّتْ مِن قَسْوَرَةٍ”823 ayetini izah ederken “kasvere”yi “kannas” (sayyad ve avcı) manası vermiştir.824
- Nüzul Sebebi
Kimi yerlerde de bir ayetin veya ayetlerin nüzul sebebi beyan edilmiştir. Mesela:
1. Şeyh Tusi
وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ 825
ayetini tefsir ederken şöyle demiştir:
Bu ayetin nüzul sebebine dair müfessirlerin altı görüşü vardır... Üçüncüsü, Said b. Cübey, Süddi ve... demişlerdir ki: Yetimlerin işinde (haklarına riayette) titiz davranıyorlardı (çok sıkı denetliyorlardı). Ama kadınlar(a muamele) konusunda o kadar da titiz değillerdi (işin kolayına kaçıyorlardı). İçlerinden bazıları kadınlarla evleniyor ama aralarında adaleti gözetmiyorlardı. Yüce Allah şöyle buyurdu: “Yetimler hususunda adaleti gözetemeyeceğinizden korktuğunuz gibi kadınlar konusunda da korkun. Onlarla dört taneye kadar evlilik yapabilirsiniz. Fakat eğer adalete riayet edemeyeceğinizden korkuyorsanız biriyle yetinin.”826
2. Allah’ın “إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ”827 kelamı hususunda şöyle dediği nakledilmiştir: “Bedir savaşında Allah müşriklerin imhası için Müslümanların omuzuna, onlardan bir kişinin müşriklerden on kişiyle savaşması sorumluluğunu yükledi. Allah müşrikleri yenilgiye uğrattığı ve arkaları kesildiğinde Müslümanların yükünü hafifletti ve bu ayet nazil oldu.”828
- Nüzul Ortamını Beyan829
Bazı yerlerdeki tefsiri de Kur’an ayetinin veya ayetlerinin nüzul ortamı hakkındadır. Aşağıdaki iki örneği inceleyiniz:
1. “إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِيَصُدُّواْ عَن سَبِيلِ اللّهِ”830 ayetinin tefsirinde Said b. Cübeyr’den şöyle nakledilmiştir: “Bu ayet, Uhud günü Araplardan orduya çağırdıklarına ilaveten, Allah Rasülü (s.a.a) ile savaşta kendilerine yardım etmesi için Beni Kinane Habeşlilerinden de ikibin kişi kiralayan Ebu Süfyan b. Harb hakkında nazil olmuştur.”831
2. “إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الَّذِينَ كَفَرُواْ فَهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ”832 ayetinin tefsirinde de ondan şöyle nakledilmiştir: “Bu ayet, içlerinden biri İbn Tabut olan Yahudilerden altı grup hakkında nazil olmuştur.”833
- Kur’an’ı Kur’an’la Tefsir
“وَلاَ تَنكِحُواْ الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ”834 ayetini izah ederken ondan şöyle nakledilmiştir: “Ayetin lafzı geneldir ve her kafir kadını kapsamaktadır. Ama kasdedilen, özellikle kitaplı[lar dışındaki] kadınlardır. Ayeti bu manaya tahsis eden ise “وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ”835 ayetidir. Öyleyse bu genelleme kitaplı kadınları kapsamamaktadır.836
- Nesh ve Neshin Yokluğu
“يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ”837 ayetinin izahında şöyle dediği nakledilmiştir: “Bu ayet فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ ayeti ile neshedilmiştir.”838
“وَإِذَا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُوْلُواْ الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينُ فَارْزُقُوهُم مِّنْهُ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُوفًا”839
ayetini izah ederken Said b. Cübeyr ve diğer bir grup müfessirden şöyle nakledilmiştir: “Bu ayet bize göre muhkemdir ve mensuh değildir.”840
- Peygamberlerin İsmet Vasfıyla Bağdaşmayan Görüşler
Ona ait bazı görüşler peygamberlerin masum oluşuyla uyuşmamaktadır. Mesela “وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ”841 ayetinin izahında ondan şöyle nakledilmiştir: “Davud aleyhisselamın fitnesi nazardı.”842 Bu rivayette “nazar”dan kasıt, başka rivayetlerde ayrıntılı olarak açıklanmış “Uriya”nın karısına bakıştır. Başkalarının karısına evin tavanından bakmanın peygamberlerin masumluğuyla uyuşmadığı malumdur.
“وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلا أَن رَّأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ”843 ayetinin izahında da ona Hz. Yusuf (a.s) hakkında “حل السراویل و جلس منها مجلس الخاتن”844 dediği nispet edilmiştir.
Said b. Cübeyr’in yüksek makamı ve şanı gözönünde bulundurulduğunda bu görüşlerin ondan sâdır olması akla yatkın görünmemektedir. Özellikle bu rivayetlerin daha çok Ehl-i Sünnet’in tefsir kaynaklarında göze çarptığı ve ravilerinin güvenilirliğinin bizim için sabit olmadığı düşünülürse.
Said b. Cübeyr’e ait tefsir görüşlerinden bu kadarıyla yetiniyoruz. Çünkü bu kitapta onun bütün görüşlerini biraraya getirmeyi amaç edinmedik.
Dostları ilə paylaş: | 
