Tillar va adabiyot kafedrasi
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
| –u
(-yu), -da kabi yuklamalar biriktiruv munosabatli bog‘langan qo‘shma gaplar tarkibida ham qo‘llanishi mumkin. Bularni farqlash uchun qo‘shma gap tarkibidagi yuklamalarni va bog‘lovchisi yoki lekin bog‘lovchisi bilan almashtirib qo‘llash lozim. Bundan tashqari, biriktiruv munosabatli bog‘langan qo‘shma gap ikkita tasdiq gap yoki ikkita inkor gapdan tuziladi. 129 Misol: Ko‘rsatma berildi-yu, ish boshlanib ketdi – Ko‘rsatma berildi va ish boshlanib ketdi. Keltirilgan misol ikki tasdiq gapdan tashkil topgan bo‘lib, har ikki gap biriktiruv bog‘lovchisi (va) vazifasidagi –yu yuklamasi orqali birikkan. Zidlov munosabatli bog‘langan qo‘shma gapga misol keltiramiz: Havo bulut bo‘ldi-yu, yomg‘ir yog‘madi. – Havo bulut bo‘ldi, lekin yomg‘ir yog‘madi. Keltirilgan misoldan ko‘rinadiki, -yu yuklamasi tasdiq va inkor gap orasida qo‘llanib, zidlov munosabatini bildirgan va shuning uchun ham zidlov bog‘lovchisi (lekin) bilan almashinib qo‘llana oladi. Ayrim vaqtda yuklama va zidlov bog‘lovchilari birga kela olishi ham mumkin. Misol: Mashrab bir ikki marta ko‘nglidagi bor gapni aytib yuborishga jazm qildi-yu, lekin yuragi dov bermadi (O.Yoqubov). Mashq. Keltirilgan misollarning qanday turga kiradiganligini aniqlang. Undagi biriktiruvchi vositalarni ajratib ko‘rsating. 1. Yaxshidir achchiq haqiqat, Lek shirin yolg‘on yomon. 2. Toshni maydalab qumga aylantirish uchun bir lahza kifoya, lekin qum toshga aylanishi uchun ming yil ham etmaydi. 3. Aytish oson, lekin mone’likni bartaraf etmoq mahol. 4. Odamlar oldida uyalishing yaxshi fazilat, ammo bundan ham afzali o‘zing o‘zingdan uyalishingdir (L.Tolstoy). 5. Oz yeyish badanga davodir har kez, Va lekin davoning asosi parhez. 6. U birdan ketishga shaylandi, lekin shu damning o‘zida bu fikridan qaytdi. 7. Qarshisidagi uyning har ikki darchasi ham yopiq, ammo tirqishlaridan sham yorug‘ligi ko‘rinar edi (A.Qodiriy). 8. Men ulug‘larga qarshi emasman, ammo o‘z fikrlash salohiyatimizni ham ishga solishimiz kerak. 9. Saroy qop-qorong‘i, tinch uyquda, ammo bu tinchlikni atrofdagi xo‘rozlarning qichqirishlarigina buzar edi (A.Qodiriy). 10. Dugonalar ish bilan band bo‘lishdi, lekin suhbat qovushmadi (H.G‘ulom). Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|