Turizm ve otel iŞletmeciLİĞİ ÖĞrencileri İÇİn hukuka giRİŞ

TURİZM VE OTEL İŞLETMECİLİĞİ ÖĞRENCİLERİ İÇİN HUKUKA GİRİŞ,

İŞLETME HUKUKU

VE

TURİZM HUKUKU

DERSLERİ

Mustafa SİYAHHAN
Öğretim Görevlisi

Bilkent Üniversitesi

Turizm ve Otel İşletmeciliği

Yüksek Okulu

Şubat 2009


İ Ç İ N D E K İ L E R
BÖLÜM I Sayfa

HUKUK KAVRAMI

• 
  Hukuk kavramı 8 - 13
  
• 
  Toplumsal Düzen Kuralları
  
• 
  Hukuk Sözcüğünün Çeşitli Anlamları
  

BÖLÜM II

HUKUKUN KAYNAKLARI 14 - 29

• 
  Hukukun kaynakları
  
  • 
    Hukuku Yaratan Kaynaklar
    
  • 
    Hukukun Yürürlük Kaynakları
    
    • 
      Yazılı Hukuk; Anayasa, Yasa, KHK, Tüzük, Yönetmelik
      
    • 
      Örf ve Adet Hukuku
      
    • 
      İçtihat Hukuku
      

BÖLÜM III

HUKUKUN DALLARI 30 – 54

Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Ayırımı
KAMU HUKUKU KURALLARI

• 
  Anayasa
  
• 
  İdare Hukuku
  
• 
  Uluslararası Kamu Hukuku
  
• 
  Ceza Hukuku
  
• 
  Yargılama Hukuku
  
• 
  İcra İflas Hukuku
  

BÖLÜM IV

ÖZEL HUKUK 55 – 79

• 
  Medeni Hukuk
  
  • 
    Kişilik ve İkametgah,
    
  • 
    Aile,
    
  • 
    Eşya,
    
  • 
    Miras,
    
  • 
    Borçlar Hukuku
    
• 
  Borçlar Hukuku
  

• 
  Hak ve Borç kavramı,
  
• 
  Borç ilişkisinin unsurları,
  
• 
  Borçların kaynakları,
  
• 
  Borçların sona ermesi
  

• 
  Devletler Özel Hukuku
  

• 
  Vatandaşlık,
  
• 
  Yabancılar Hukuku
  

• 
  Ticaret Hukuku
  

• 
  Tacir ve Ticari işletme,
  
• 
  Kıymetli evrak,
  
• 
  Deniz ve Hava ulaşımı,
  
• 
  Sigorta hukuku
  

• 
  Fikri Mülkiyet Hukuku
  

• 
  Tanımı,
  
• 
  Eser sahibinin hakları
  

BÖLÜM V

HUKUK SİSTEMLERİ 80 – 97

• 
  Roma Hukuku
  
• 
  Ortak Hukuk
  
• 
  İslam Hukuku
  
• 
  Sosyalist Hukuk
  

HAK KAVRAMI

• 
  Hak Çeşitleri
  
• 
  Hakların Kazanılması
  
• 
  Hakların Kaybedilmesi
  
• 
  Hakların Edinilmesinde İyiniyet
  
• 
  Hakların Kullanılmasında Dürüstlük Kuralı
  
• 
  Hakların Korunması
  

KİŞİ KAVRAMI

• 
  Gerçek Kişiler
  
• 
  Tüzel Kişiler
  

BÖLÜM VI

TİCARİ İŞLETME HUKUKU 98 - 111

• 
  Ticari İşletme Kavramı
  
  • 
    Ticari İşletme Unsurları
    
  • 
    Ticari İşletme Türleri
    
  • 
    Ticari İşletmede Merkez ve Şube
    
    • 
      Ticari İş
      
    • 
      Ticari İş Karinesi
      
    • 
      Ticari İş Sayılmaya Bağlanan Sonuçlar
      
    • 
      Tacir Sıfatı
      
    • 
      Haksız Rekabet
      
    • 
      Ticari İşletmelerde Önem Arzeden Bazı Sözleşmeler
      
      • 
        Acentelik Sözleşmesi
        
      • 
        Franchise Sözleşmesi
        
      • 
        Lisans Sözleşmesi
        

BÖLÜM VII

TÜKETİCİNİN KORUNMASI HUKUKU 112 - 120

• 
  4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
  
• 
  Tüketici Kavramı ve Unsurları
  
• 
  4077 Sayılı Kanuna Göre Tüketicinin Korunması
  
• 
  Uluslararası Tüketici Kuruluşlarınca Kabul Edilen
  

Tüketicinin Sekiz Temel Hakkı


REKABET HUKUKU

• 
  4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun
  

• 
  Yasaklanan Teşebbüs Fiilleri
  
  • 
    Hakim Durumun Kötüye Kullanılması
    
  • 
    Birleşme veya Devralma
    
  • 
    Menfi Tespit
    
• 
  İhlale Uygulanan İdari Yaptırımlar
  

• 
  İhlale Son Verme
  
• 
  Muafiyet ve Menfi Tespit Kararlarının Geri Alınması
  
• 
  İdari Para Cezası
  
• 
  Nispi İdari Para Cezası
  

• 
  İhlalin Özel Hukuktaki Sonuçları
  

• 
  Tazminat Hakkı
  
• 
  Zararın Tazmini
  
• 
  İspat Yükü
  

BÖLÜM VIII

TURİZM HUKUKU 121 – 133

• 
  Turizm Hukukunun Oluşumu
  
• 
  Turizm Hukukunun Kaynakları
  
• 
  Turizm Mevzuatı
  

BÖLÜM IX

TURİZM YATIRIM VE İŞLETMELERİ 134 – 152

• 
  Turizm Yatırımlarının Belgelendirilmesi ve Niteliklerine
  

İlişkin Yönetmelik

• 
  Yönetmelikte Turizm Tesisleri
  
• 
  Turizm Belgesi
  
• 
  Sınıflandırma
  
• 
  Belgelendirme Kurulu, Oluşumu, Çalışma Esasları
  
• 
  Belge İptali
  
• 
  Belgeli Tesislerin sorumluluk ve avantajları
  
• 
  Sınıflandırma Kriterleri
  
  • 
    Tesislerin Denetimi
    
    • 
      Görev, Yetki ve Sorumluluk
      
    • 
      Yatırım Dönemi Denetimi
      
    • 
      İşletme Dönemi Denetimi
      
      • 
        Denetim Yapan Kuruluşlar
        
        • 
          Bakanlıkça yapılan denetim
          
        • 
          Belediyelerce yapılan denetim
          
        • 
          Kolluk kuvvetlerince yapılan denetim
          
        • 
          Diğer kuruluşlarca yapılan denetim
          
          • 
            Cezalar
            

BÖLÜM X

KAMU ARAZİLERİNİN TURİZM AMAÇLI KULLANIMI 1153 – 167

• 
  Kamu arazilerinin tanımı ve türleri
  
• 
  Arazi tahsis yöntemi
  
• 
  Arazilerin Kültür ve Turizm Bakanlığına devri
  
• 
  Taşınmazın yatırımcıya tahsisi
  
  • 
    Duyuru
    
  • 
    Başvuru
    
  • 
    Tekliflerin değerlendirilmesi
    
  • 
    Ön izin
    
  • 
    Kesin tahsis
    
    • 
      Tahsis Şekilleri
      
      • 
        Kiralama
        
      • 
        İrtifak hakkı
        
      • 
        Kullanma izni
        
        • 
          Ön izin Bedeli
          
        • 
          Kullanma Bedeli
          
        • 
          Denetim ve Hakların Sona Ermesi
          

BÖLÜM XI

YAT TURİZMİ MEVZUATI 168 - 178

• 
  Deniz Turizmi Tesisleri Yatırım ve İşletmeciliği
  
• 
  Deniz Turizmi Araçları Yatırım ve İşletmeciliği
  
• 
  Yat Turizmi Yönetmeliği
  
  • 
    Yat Limanları Yatırım ve İşletmeciliği
    
  • 
    Yat İşletmeciliği
    
  • 
    Yabancı Yatların Kara Sularımızda Seyir Esasları
    
    • 
      Yat İşletmeciliği için Başvuru
      
    • 
      Belgelendirilecek Yatların Nitelikleri
      
    • 
      Yatların Kiralanması
      
    • 
      Sigorta
      
    • 
      Yatların Bırakılması ve Kalış Süreleri
      
    • 
      Kabotaj Uygulamaları
      

BÖLÜM XII

TURİZM İŞLETMELERİNİN BAKANLIKLA,

BİRBİRLERİYLE VE MÜŞTERİLERİYLE İLİŞKİLERİ 179 - 189

• 
  Turizm İşletmelerinin Birbirleriyle İlişkileri
  
  • 
    Acente – Otel Sözleşmeleri
    
    • 
      Bireysel Sözleşmeler
      
    • 
      Grup Sözleşmeleri
      
    • 
      Belirli bir Sürenin Üzerindeki Rezervasyonlar
      
  • 
    Otelci ve Acentenin Karşılıklı Yükümlülükleri
    
  • 
    İptaller
    
  • 
    Tazminat Miktarı
    
• 
  Turizm İşletmelerinin Müşterileri ile İlişkileri
  

• 
  Müşterinin Sorumluluğu
  
• 
  Otele Geliş ve Odadan Ayrılış
  
• 
  Müşterinin Eşyasına Karşı Sorumluluk
  
• 
  Hesabın Ödenmesi
  

• 
  Turizm İşletmelerinin Bakanlıkla İlişkileri
  

• 
  Bakanlığın Teşvik ve Himayesi
  
• 
  Bakanlığın Teknik Yardımı
  
• 
  Dış Pazarlama Çabaları
  
• 
  Eğitim Çalışmaları
  
• 
  Bakanlığın Hakemliği ve Bilgi Verme
  

BÖLÜM XIII

SEYAHAT ACENTELERİ MEVZUATI 190 – 213

• 
  1618 Sayılı Kanun
  
• 
  Seyahat Acentelerinin Sınıflandırılması
  
• 
  Seyahat Acentelerinde Zorunlu Sigorta
  
• 
  Seyahat Acentelerinin Denetimi
  
• 
  Seyahat Acenteleri Birliği
  
• 
  Turizmde Tüketici Hakları
  
  • 
    IHRA/UFTAA Tüzüğü
    
  • 
    Uluslar arası Otelcilik Kuralları
    
  • 
    AB Kararları
    
    • 
      Ulusal Kurallar
      
      • 
        Turizmi Teşvik Kanununda Tüketicinin Korunmasına İlişkin Düzenlemeler
        
      • 
        1618 Sayılı Kanunda ve ilgili Yönetmelikte Tüketicinin Korunmasına İlişkin Düzenlemeler
        
      • 
        Turizm Tesisleri Yönetmeliğinde Tüketicinin Korunmasına İlişkin Düzenlemeler
        
      • 
        Yat Turizmi Yönetmeliğinde Tüketicinin Korunmasına İlişkin Düzenlemeler
        
      • 
        Turizm İşletmelerinin Bakanlıkla, Birbirleriyle ve Müşterileriyle İlişkileri Hakkında Yönetmelikte Tüketicinin Korunmasına İlişkin Düzenlemeler
        

BÖLÜM XIV

TURİZM TÜKETİCİLERİ TALEPLERİNİ DEĞERLENDİRME

AMAÇLI KÜTAHYA ÇİZELGESİ 214 - 218


GİRİŞ

Bu güne kadar Turizm Hukuku başlığı altında işlenen ve ağırlıklı olarak turizm ile doğrudan ve dolaylı olarak ilgili yasa, tüzük, yönetmelik, kanun hükmünde kararname ve genelgelerden oluşan mevzuatı içeren Turizm Hukuku dersi, Haziran 2008 tarihinden başlayarak yeni bir format ve içerikte verilmeye başlanmıştır.

Öğrencilerin Turizm sektörü gibi spesifik bir alandaki mevzuatı daha iyi anlayabilmeleri için öncelikle Hukuk nosyonu ile tanışmaları, hukukun kaynakları, dalları, hukuk sistemleri ve genel hukuk terminolojisi hakkında yeterli bilgiye sahip olmalarının gerekli olduğu düşünülmüştür.
Turizm sektörünü oluşturan kuruluşların diğer ekonomik sektörlerde olduğu gibi, ticari işletme statüsünde bulunmaları dikkate alınarak, öğrencilerimizin Ticari İşletme Hukukunun temel kavramları konusunda yeterli bilgiye sahip olmaları hedeflenmiş ve bu bağlamda

• 
  Ticari İşletme Kavramı
  
• 
  Ticari İş
  
• 
  Tacir Sıfatı
  
• 
  Haksız Rekabet
  
• 
  Ticari İşletmelerde Önem Arz Eden Bazı Sözleşmeler
  

gibi Ticari İşletme Hukukunun ana başlıkları dönem içinde işlenecek konulara dahil edilmiştir.
Turizm faaliyetinin yürütülmesi ile yakın ilişkisi bulunan Tüketicinin Korunması Hukuku ve Rekabet Hukukunun belirli başlıkları hakkında da gerekli bilgilere yer verildikten sonra bu dersin ana konusu olan Turizm Hukuku üzerinde yoğunlaşılmaktadır.
Turizm Hukuku başlığı altında ise;

• 
  Turizm Hukukunun Oluşumu
  
• 
  Turizm Hukukunun Kaynakları
  
• 
  Turizm Mevzuatı
  
• 
  Turizm Yatırım ve İşletmeleri
  
• 
  Kamu Arazilerinin Turizm Amaçlı Kullanımı
  
• 
  Yat Turizmi Mevzuatı
  
• 
  Turizm İşletmelerinin Bakanlıkla, Birbirleriyla ve Müşterileriyle İlişkileri
  
• 
  Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği ile ilgili Mevzuat
  
• 
  Turizmde Tüketici Hakları ve bu alandaki ulusal ve uluslararası kurallar
  
• 
  TÜRSAB uygulamaları gibi konularda yürürlükte olan mevzuat değerlendirilmekte, son yıllarda geliştirilen mevzuatın turizm sektörünün gelişmesine yapmış olduğu katkılar, mevzuat değişikliklerinin olumlu ya da olumsuz etkileri ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
  

Ancak, son derece dinamik bir yapıya sahip olan turizm faaliyetinin uluslararası standartlara ve normlara uygun olarak yürütülmesi bu alandaki hukuki alt yapının sürekli olarak değiştirilmesi ve uyumlaştırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle öğrencilerin dönem içerisinde turizm hukuku alanında olabilecek yeni düzenlemelere duyarlı olmaları önem taşımaktadır.
Mustafa SİYAHHAN

Öğretim Görevlisi

Şubat 2009

BÖLÜM I

1. 
   HUKUK KAVRAMI, HUKUKUN KAYNAKLARI VE DALLARI
   

1. 
   HUKUK KAVRAMI
   

Hukuk kavramı genelde hukukun iki temel kaynağına işaret etmektedir.

1. 
   Hukukun maddi kaynakları: hukukun maddi kaynakları devlet organları tarafından çıkarılan yasa, tüzük, yönetmelik, kanun gücünde kararname, genelge gibi yazılı hukuk kurallarını kapsamaktadır. Ancak bu yazılı kaynakların yanı sıra, mahkeme içtihatları ile gelenek hukuku kuralları da hukukun maddi kaynakları arasında yer almaktadır. Pozitif Hukuk, Yürürlükteki Mevzuat gibi kavramlarda Maddi Hukuk anlamında kullanılan tabirlerdir.
   
2. 
   Hukukun düşünsel kaynakları: Hukukun Düşünsel Kaynakları, hukukun maddi kaynaklarının ötesinde hukuk felsefesi, hukuk tarihi ve hukuk sosyolojisi gibi alanlarda yapılan çalışmaları kapsamaktadır.
   

Hukuk kavramının ortaya çıkışı ve toplumsal yaşamın temel unsuru haline gelişini daha iyi anlayabilmek için Toplum, Toplumsal Yaşam ve Toplum Düzeni kavramlarına yüklenen anlamı tarihi gelişimi içinde irdelemekte yarar vardır.

Üzerinde yaşadığımız yer küre ve çevremizde gördüğümüz bütün olguların bir düzen içinde hareket ettiği bilinen bir gerçektir. Dünyamızın hareketi, güneş, ay ve yıldız sistemlerinin belirli düzeni vardır. Bunların bir bölümü çeşitli fizik kuralları ile anlatılabilmekte, bir kısmı ise gizemini korumaktadır.
Öte yandan insanlar ilk çağlardan başlayarak toplu halde yaşamayı seçmişlerdir.

Toplum halinde yaşayan insanların ilişkilerini düzenleyen temel unsur kurallardan oluşan hukuk bilimidir.

Bu bağlamda, Hukuk “aklın, mantığın, duyguların, fiziksel olayların değil toplumsal yaşamın bir ürünü ve sonucudur” Bunun anlamı toplumun bulunduğu her yerde hukuk var demektir. (Latin özdeyişi: ubi sociates, ibi jus)
Ancak hukukun kendine özgü iki temel niteliği vardır

• 
  Hukuk toplumu oluşturan bireylerin dışındadır
  
• 
  Hukuk kuralları isteğe bağlı değil zorlayıcıdır.
  

Bu iki temel nitelik hukukun bağımsız bir kurum olarak örgütlenmesi ve toplumda arzulanan düzeni sağlaması sonucunu doğurmuştur. Günümüzde sıklıkla sözü edilen yargının bağımsızlığı, hukuk kurallarının her kese eşit şekilde uygulanması ve hukuk devleti gibi kavramlar toplumsal düzenin kurulması ve sürdürülmesini amaçlamaktadır.

İnsanlar dışında kalan diğer canlıların da toplu yaşadıkları, bazı gelişmiş hayvan türlerinde aileyi andıran (eşli yaşam) toplu yaşam örneklerinin görüldüğü de bir gerçektir. (Karıncalar ve arılar örneğinde olduğu gibi hayvanlar arasında bir işbölümü ve dayanışmanın bulunduğu söylenebilmektedir.)
Ancak insan toplulukları ile hayvan toplulukları arasında kimi belirgin farklar vardır. Hayvan topluluklarında toplumsal yaşam tarzlarında bir gelişme gözlemlenemezken, insan toplumlarının toplumsal davranışları çok dinamik bir yapı sergilemektedir. Bunun başlıca nedeni;

• 
  Hayvan topluluklarında görülen düzen nedensel yasalara dayanmakta; davranışlar bir sebep – sonuç ilişkisi içinde cereyan etmekte,
  
• 
  İnsan topluluklarında ise toplumsal düzen kurallarla sağlanmaktadır (Normatif yasalar) Sebep – Sonuç ilişkisi doğrudan değil dolaylı olmaktadır; arada normatif yasa yada kurallar vardır. Örneğin, hırsızlık yapan kişi Ceza yasasında yer alan kurallara göre cezalandırılır. Ceza yasasında suç sayılmayan ya da hakkında bir hüküm bulunmayan bir eylem yasal olarak cezalandırılamaz. Bunun tek istisnası Ahlak ve gelenek hukuku kurallarıdır.
  
• 
  İnsanlar bu sonuca yüzyıllar süren değişim ve dönüşüm sonucu ulaşmışlardır. Kimi ilkel kabilelerde günümüzde bile nedensel, ya da sebep – sonuç ilişkisi ile açıklanan davranışlar olmakla birlikte modern toplumlarda toplum düzenini oluşturan bütün ilişkiler normatif yasalara göre yürütülmektedir.
  
• 
  İnsan toplulukları ile hayvan toplulukları arasında görülen diğer önemli bir fark “Toplumsal dayanışma” alanında ortaya çıkmaktadır. Hayvan topluluklarında, örneğin karıncalar ve arılarda içgüdüsel davranışlar, nedensel yasalara dayalı içgüdüsel düzen söz konusu iken insan toplumlarında toplumsal düzen ve davranışlar din, dil, sanat, gelenek ve göreneklerden oluşan ortak değerlere dayanmaktadır. Söz konusu ortak kavram ve inançlar insan toplumlarında kuşaktan kuşağa geçer ve toplumun uymak zorunda olduğu kurallara dönüşür. Toplumun bütün bireyleri bu kurallara uyulması gerektiğini, uyulmaması durumunda toplumsal tepkiyle karşılaşacağını bilir. İnsan toplumlarında görülen bu dayanışma toplumsal düzeni meydana getirir. Bu düzen çeşitli dayanışma türlerine dayanır.
  

• 
  Benzerlik – Mekanik Dayanışması: bireyler arasındaki benzerliklerden doğan dayanışma türüdür. Bireylerin ortak nitelikleri, ihtiyaçları, benzer tutum ve davranışları bu dayanışmanın ortaya çıkmasında etkin rol oynar.
  

• 
  İş bölümü – Organik Dayanışma: bireyler arasındaki farklılıklardan, zıtlık ve değişkenliklerden ortaya çıkar. Farklı ihtiyaçlara sahip olan bireyler bu ihtiyaçlarını karşılıklı olarak giderebilmek için işbölümü yapmak ve dayanışma içinde olmak zorundadırlar. Örneğin, bir toplumda üretilen farklı mal ve hizmetlerin satılması, karşılığında farklı mal ve hizmetlerin alınması gibi.
  

Yukarıda sözü edilen din, dil, gelenek ve görenek gibi ortak kavramların korunması için konulan kurallar toplumda bireylerin uyması gereken yükümler ve ödevler olarak ortaya çıkarlar. Bunlara toplumsal düzeni koruyan “Toplumsal Düzen Kuralları” denmektedir.

Bu kurallara uyulmaması halinde- ödev ve sorumlulukların yerine getirilmemesi ya da yetki aşımı yapılması durumunda-bireyler toplumsal tepki ile karşılaşırlar.

Toplumsal tepki çoğu kez “toplumsal yaptırım” ya da sadece “yaptırım olarak adlandırılır.

Bu nedenle toplumsal kurallar genelde bir emri ya da yasağı içerir.
Emir: olumlu biçimde ifade edilen ve uyulması gereken bir iradeyi temsil eder. (borcunu öde, insanlara saygılı ol, işini yap)

Yasak: olumsuz biçimde ifade edilen ve yapılmaması gereken bir eylemi bildirir. (yalan söyleme, kuralları çiğneme, sigara içme)

1. 
   Toplumsal Düzen Kurallarının Türleri
   

Toplum yaşamını düzenleyen kurallar genelde dört kategoriye ayrılmaktadır. Din, ahlak, görgü ve hukuk kuralları başlangıçta dinsel amaçla ortaya çıkmıştır. Farklı inançlar için indirilen 4 kutsal kitap (Tevrat, Zebur, İncil ve Kuran) toplumsal yaşamın çeşitli alanlarına ilişkin kurallar içermektedir. Daha sonra bağımsız alanlara dönüştürülen bu kurallar arasında yine de kesin bir ayırım yapmak mümkün değildir. Yapılan bir eylem farklı toplumlarda farklı kuralların ihlali anlamına gelebilmektedir. (Örneğin, hırsızlık eyleminin Suudi Arabistan’da Din kuralı ihlali, Türkiye’de Ceza yasası ihlali, ayni zamanda Ahlak kuralı ihlali olarak değerlendirilmesi gibi)

Bir eylem toplumda iç içe geçmiş şekilde karşımıza çıkan bu kuralların birden çoğunu da ilgilendirebilir. Hırsızlık hem hukuk hem de din, ahlak ve görgü kuralları açısından suç sayılabilir.

• 
  Din kuralları: Tanrı ile kulları arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallara din kuralları denir. Din, insanların manevi bir güç ya da doğa üstü güçlere inanması ve bu yönde irade beyan etmesi ile ortaya çıkar. Dünya ve ahret inancı, ölümle son bulan maddi yaşamın ahrette ebedi yaşama dönüşmesi inancı, ahrette insanların yaratıcıya karşı hesap vereceğine olan inançla ifade edilir.
  

Din kuralları üçe ayrılır

• 
  İnanç kuralları: Allah’ın varlığı ve birliğine inanmak, kıyamet gününe ve kutsal Kitap Kurana, meleklere, peygambere inanmak ve iman etmek inanç kurallarıdır. (İmanın şartları)
  
• 
  İbadet kuralları: (İslam’ın şartları) Namaz, Oruç, Zekat, Hac ve Kelimeyi Şahadet
  
• 
  Toplumsal ilişki kuralları: cinayet işlememek, yalan konuşmamak, dürüst davranmak, başkasının malına, ırzına ve namusuna tecavüz etmemek. Toplumsal ilişki kuralları dünya işlerini düzenleyen Dini kurallardır ve bütün dinlerde benzer ifadelerle yer alırlar. Din kuralları uzun süre hukuk ve ahlak kuralları ile birlikte toplumsal hayatı düzenlemiştir. Örneğin:
  

• 
  Eski Yunanda rahipler hakim rolünde karar verirlerdi
  
• 
  Romalılarda hukuku uygulayanlar “Pontif” din adamları idi
  
• 
  Şeriat hukukunda “Fetva” müessesesi müftüler eliyle uygulanırdı
  

Dinin Toplumsal ilişki kuralları böylece insanların Tanrı ile olan ilişkisinin yanı sıra diğer insanlarla olan ilişkilerini düzenlemek için var olmuştur.

• 
  Ahlak kuralları: Toplumda iyilik ve kötülük hakkında oluşan değer yargılarına göre, yapılması ya da yapılmaması gereken davranışlara ilişkin kurallardır. Ahlak kurallarının da manevi yönü vardır. İnsanların kendileri ile ve diğer insanlarla ilişkilerinde uyması gereken, zaman içerisinde oluşmuş kuralları içerir. Örneğin:
  
  • 
    Yoksullara, düşkünlere yardım etmek
    
  • 
    Yaşlılara saygı göstermek
    

Hukuk kurallarında düşüncenin dışa yansıyan yönü önemlidir, Ahlak kurallarında niyet ve amaç önem taşımaktadır. İnsanın özü ile sözünün bir olması, düşünce ile davranışının uyuşması, tutarlı bir kişilik sergilemesi önem taşır. (yoksullara yapılan yardımın reklam amaçlı kullanılması ahlaka aykırı bir davranıştır)
Ahlak kuralları ikiye ayrılır:

• 
  Nesnel-Objektif Ahlak kuralları: Toplumsal Ahlak olarak da nitelenen bu kurallar insanın diğer insanlara karşı olan ödevini belirler. Toplumun bireylerden beklediği davranış modelinin şeklini belirler.
  
• 
  Öznel-Sübjektif Ahlak kuralları: Bireylerin kendi adlarına benimsedikleri, bazen toplumun benimsediklerinden ayrılabilen hatta çelişebilen ahlak kurallarını ifade eder.
  

Ahlak kurallarının hukukla ilişkisi bağlamında ele alınan kurallar nesnel ahlak kurallarıdır. Toplumun barış ve huzur içinde yaşaması, toplumda uygar ilişkilerin egemen kılınması bu kurallara bağlıdır. Ancak:

• 
  Bu kurallar zamana ve ortama göre değişirler
  
• 
  Bir yerde ve zamanda doğru olan bir ahlak kuralı başka bir yer ve zamanda uygun görülmeyebilmektedir
  
• 
  Toplumun gelişmesine paralel olarak ahlak kuralları da evrim geçirirler
  

•