Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50
Yüklə 2,38 Mb.
|
| (öltüg, bardıgız) Uygurcada hiç görülmez. Uygurcada 2. şahıslarda daima ŋ
sesi vardır: keltiŋiz (Hamilton: 1998: 12).
282 Ahmet B. ERCİLASUN (Ş.Tekin 1976: 40), kutrultaçı tınlıglar "kurtulacak yaratıklar" (Ş.Tekin 1976: 45), uçdaçı kuşkıalar "uçuşan kuşçuklar" (Arat 1965: 66).
Köktürkçe ile Uygurca arasındaki ses ve biçim farklılıklarının bir kısmı iki bölgede de görülen, fakat kullanımlarında farklılıklar bulunan özelliklerdir. Söz gelişi üç türlü yükleme hâli eki iki bölgede de vardır; fakat Uygurcada kullanım düzeninde bir farklılık oluşmaya başlamıştır. Bazı farklılıklar ise Uygurcanın bütün yazılı metinlerini kapsamamakta; mevziî kalmaktadır. ı sesinin genişlemesi bu kabildendir. Köktürkçede görülmeyip Uygurcada görülen özelliklere ise Köktürkçenin sınırlı metinleri dolayısıyla şüpheyle bakılabilir. Söz gelişi -(X)gll Sıfat-fiil eki veya -gU ile yapılan gereklik biçimleri pekalâ Köktürkçede kullanılmış, fakat sınırlı sayıdaki metinlere yansımamış olabilir. Yukarıdaki maddeler içinde önemli olan farklılıklar şunlardır: 1) n sesinin n veya y olması, 2) b sesinin w olması, 3) -lAr çokluk ekinin yaygınlaşması, 4) Ünsüzle biten kelimelerde de ilgi hâli ekinin -nlŋ biçiminde olması, 5) çıkma hâli eki olarak -Dın'ın görülmesi, 6) Gelecek zamanda -DAçI yerine -gAy kullanılması, 7) -sAr ekinin şahıslara bağlanmasıyla şart kipinin oluşması. Bu özellikler Uygurcadan sonraki dönemlerde de büyük ölçüde görülecektir. TÜRK DİLİ TARİHİ 283 2.3.3. SÖZ VARLIĞI Morris Swadesh'in 100 temel kelimesinin Uygurcadaki karşılıkları şöyledir.
284 Ahmet B. ERCİLASUN
köymek/köydürmek
tegirmi/yumgak
Görüldüğü gibi Eski Uygurcanın temel söz varlığı bugünkü Türkçeyle hemen hemen aynıdır. Farklar, kök/yıltız, yanmak/köymek, çok/üküş, gece/tün, kabuk/kasık, kemik/süŋük gibi birkaç kelime ile sınırlıdır. 100 temel kelimeden Köktürkçede rastlanabilen 64 kelime de Uygurcadakilerle tamamen aynıdır. Swadesh'in listesinde olmayan itmek(düzenlemek), kılmak, yaratmak, almak, kötürmek (yukarı kaldırmak), tutmak, urmak, tegmek, açmak, kirmek, kigürmek (sokmak), taşıkmak (çıkmak), barmak (gitmek), sürmek, sökmek, bamak (bağlamak), sımak (kırmak), bıçmak, basmak, başlamak, ıdmak (göndermek), keçmek, aşmak, adırmak(ayırmak), adrılmak, yükünmek (eğilmek), yanmak (geri dönmek), inmek, tüşmek, binmek, togmak, törümek, yaşamak, tirilmek, açmak (acıkmak), todmak (doymak), agrımak, umak (muktedir olmak), ömek (düşünmek), bilmek, samak (dü- TÜRK DİLİ TARİHİ 285 şünmek, istemek, saymak), tilemek, sebinmek, kızmak, tuymak (hissetmek), korkmak, ögmek, konmak, bolmak (olmak), ermek (olmak), kalmak, konmak, yagmak, yaramak, yokadmak (yok olmak), öd, kün (gün), küntüz, taŋ, ay, yıl, yaz (ilkbahar), yay (yaz), küz, kış, yan, ortu, yokaru, kodı (aşağı), iç, taş (dış), uç, yış (orman, yayla), yazı (ova), töpü (tepe), ögüz (ırmak), köl (göl), taluy (deniz), kar, altun, kümüş, temir, kömür, at, adgır (aygır), yılkı, buka (boğa), iŋek, koń (koyun), tebi (deve), böri (kurt), kaŋ (baba), ög (anne), kız, ogul, oglan, eçi (ağabey), ini (küçük erkek kardeş), siŋil (kızkardeş), ata, apa (ecdat), bod (boy), bodun (halk, millet), tirig, ölüg, semiz, tüz, yalgan, küç, erk, umug (umut), ubut (utanma), bilig, bilge, biligsiz, alp, buŋ (sıkıntı), yabız, yablak (kötü), kü (ses, ün), külüg (ünlü), yaŋılmak, bulgak (karışıklık), eb, bark, tam (duvar), kapıg, eşük, oçuk (ocak), iş, aş, azuk, ton, kedim (elbise), atlıg (atlı), yadag (yaya), kul, küŋ (cariye), sü (asker, ordu), sülemek, ok, kılıç, ya (yay), süŋüşmek (savaşmak), sançmak (batırmak), yagı, kan (han), kagan, katun, ilig (hükümdar), beg, yabgu, tarkan, bitimek (yazmak), bitig, bediz (süs, resim), bedizçi, Teŋri, Umay, ıduk (kutsal), yog (cenaze töreni), kalın, yogun, yinçge, egri, tüz, agı, uçuz vb. günlük hayatla ilgili kelimeler de Köktürkçe ile Uygurcada tamamen aynıdır. Söz varlığı bakımından Köktürkçe ile Uygurcayı birbirinden ayıran alan dindir. Uygurcada bulunan Manicilik ve Burkancılıkla ilgili kelimeler tabiatıyla Köktürkçede yoktur. Uygurca bu dinlerle ilgili kavramları ya alıntılarla ya da Türkçe kökenli kelimelerle karşılamıştır. Sanskritçe, Çince, Soğdakça ve seyrek olarak Toharcadan alıntılanan kelimeler çoğunlukla Türkçenin yapısına uydurulmuştur. Ancak Uygurlar, dinî kavramlar için Türkçe kelimeler kullanmayı, alıntılamaya tercih etmişlerdir. Türkçe kelimeler, birleştirme ve türetme yoluyla yapıldığı gibi, mevcut kelimelere yeni anlamlar yükleme yoluyla da yapılmıştır. Reşid Rahmeti Arat'ın "Uygurlarda ıstılahlara dair" (1942), Şinasi Tekin'in Maytrısimit (1976) ve Sema Barutçu Özönder'in "Üç İtigsizler" (1998) adlı çalışmalarından taranan aşağıdaki örnekler Uygurcanın dinî söz varlığı hakkında fikir edinmemiz için yeterlidir. Yüklə 2,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|