Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

Karabağ Bölgesinin Coğrafyası, Jeopolitiği ve Etimolojisi

Kafkasya asırlar boyunca farklı millet ve kültürlere ev sahipliği yapmış, stratejik konumu ve doğal zenginlikleri nedeniyle daima büyük güçlerin ilgi odağı olmuştur.⁷

Karadeniz’in doğusundaki Taman yarımadasından Hazar Denizi’nin batısındaki Apşeron yarımadasına kadar uzanan dağlık bölge, Kafkasya olarak adlandırılmaktadır. Kafkasya’nın doğusu Asya kıtasında, batısı ise Avrupa kıtasında yer almaktadır.⁸ Böylelikle, Kafkasya bölgesi, Kara deniz ve Hazar denizi arasında yer almış bir kara köprüsüdür. Bölge, iki dağ silsilesi arasında bölünmüştür, kuzeyde Büyük Kafkas, güneyde Küçük Kafkas.⁹

Dağlık Karabağ münakaşasının tarafları olan Ermenistan ve Azerbaycan Güney Kafkasya’da bulunmaktadırlar. Güney Kafkasya, güney-kuzey ve doğu-batı enerji ve ulaşım hatlarının kesişdiği noktada bulunması, aynı zamanda Hazar Havzası’nın enerji kaynaklarına sahip olması bakımından büyük önem taşıyor. Güney Kafkasya’nın Asya kıtasında önemli geosiyasi konumu Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra yeni siyasi, güvenlik ve ekonomik motiflerle bir az daha zenginleşmiştir.¹⁰

Tarihi Karabağ ise, Kafkas dağlarının güney doğusunda yer alan bölgede, Azerbaycan’da Kür ve Aras nehirleri ile batıda Ermenistan, güneyde İran sınırlarına yaklaşan, kuzeyden ve doğudan yüksek dağ ve ovalardan oluşan bölgedir. Karabağ bölgesi orta sıcak kuşak, orta soğuk kuşak ve soğuk kuşak olmak üzere üç ayrı iklim kuşağına ayrılmaktadır. Yazları sıcak, kışları ise genellikle soğuk ve kurak geçmektedir. Bölge, sularının bolluğu, iklimin güzelliği ve topraklarının verimli olması nedeniyle tarih boyunca büyük insan kütlelerinin yaşadığı yer olmuştur.

Belirtilmesi gereken önemli nokta, Karabağ ile eski Dağlık Ka­rabağ Özerk Bölgesi’nin (DKÖB) farklı anlam ifade ettiğidir. Eski Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi, 23 Temmuz 1923 yılında SSCB tarafından siyasi gerekçelerle, Karabağ toprakları içinde sözde Ermeni çoğunluğunun bulunduğu bölgeleri içerecek şekilde oluşturulmuştur,¹¹ tarihi Karabağ böl­gesinin (yüzölçümü 18.000 km²) ise sadece 4392 km²’lik kısmını kapsamaktadır.¹²

Dağlık Karabağ, Kafkasya, Asya ve Avrupa arasındaki transit ticaret yollarının buluştuğu noktada yer alıyor. Bölge, jeopolitik açıdan Ermenistan ve İran'ı da kontrol edebilecek bir konumda bulunduğundan dolayı daima büyük güçlerin ilgi odağı olmuştur. ¹³ Bunun yanı sıra, Karabağ bölgesi, Anadolu’ya geçişi sağlayan kapıdır. Aksi istikametde ise, Anadolu’nun, Kafkaslar ve ötesindeki kardeşleri ile irtibatının anahtarı konumundadır.¹⁴ Azerbaycan dilinde “Dağlıq Qarabağ” adlandırılan bölge, ingilizcede “Nagorno-Karabakh” şeklinde, Ermeniler tarafından ise “Artsak” olarak kullanılmaktadır. ¹⁵

Bölge ile ilgili kullanılan “Karabağ” ve “Arsak” isimleri etimolojik açıdan Türkçe kökenlidir. Milattan önce ve orta asırlarda Karabağ, şimdiki Azerbaycan Cumhuriyeti’nin sınırları dahilinde mevcut olmuş Kafkas Hıristiyan Alban Devleti`nin bir parçasını oluşturmaktaydı. Karabağ’ın dağlık bölgesi ise, Kafkas Albanyası’nın “Artsakh Orkhistine” gibi nitelendirilen vilayetinin bir parçası olmuştur. “Arsak” ismi “Ersak” yani “er” ve ‘‘sak” sözlerinin birleşmesinden meydana gelmiştir, “Karabağ” ismi de Türkçede kullanılan “kara” ve “bağ” kelimelerinin birleşmesinden yaranmıştır. ¹⁶

2.