Üçüncü bölümde ise; Kur’an-ı Kerim’den zulüm örnekleri verilmiş, zulmü ile meşhur bazı toplumların akıbetleri anlatılmıştır

SONUÇ

Yaptığımız bu küçük çaplı çalışmamızda sonuç olarak şunları söyleyebiliriz: Zulüm kavramı, Kur’an-ı Kerim’de her türlü olumsuz durumun anlatımında kullanılan ve çok geniş bir muhtevaya sahip olan nadir kavramlardan birisidir. İçerik olarak çok şümullü olan bu kavram Kur’an-ı Kerim’de bazen küfür ve şirk anlamında kullanılmıştır. Fakat zulüm, her iki kavramdan daha genel ve daha şümullüdür. Lügatçılara göre bu kökün ilk plandaki anlamı “yanlış yere koymak” tır. Diğer taraftan “muayyen haddi aşmak, başkasının hakkını ihlal etmek, doğru yoldan sapmak” gibi anlamlara da gelir.

Zulüm genel olarak; bir şeyi kendine ait olan şeyin dışına koyma, gerek eksiklik, gerek fazlalık, gerekse zaman ve yer bakımından saptırma olarak tanımlanmıştır. Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi zulüm Kur’an-ı Kerim’de değişik şekillerde ifade edilmiştir. Bunların başında kişinin yaratıcısı olan Allah'a karşı işlediği zulüm ki bunların başında küfür, şirk ve nifak gelmektedir. Kur’an şirki en büyük zulüm olarak nitelendirmiştir. Çünkü müşrik, gerçekte hiçbir zaman ilah olma özelliğini taşımayan varlıkları ilahlık konumuna koymakla yanlış ve yersiz davranmış olmaktadır.

Bir de ameli açıdan zulüm vardır ki o da Allah'ın koyduğu sınırları çiğneyerek kişinin kendine zulmetmesi ve bunun yanında toplumda diğer insanların haklarını gözetmeyerek onlara adaletsiz davranması ve zulmetmesidir.

Ayrıca Kur’an, halkı zalim olup da çeşitli şekillerde ilahi azaba uğrayan kavimlerden ve yaptıkları zulümden de söz eder. Bunların başında Allah'ı ve ahireti inkar, elçileri yalanlama, onlarla alay etme, Allah'a iftira etme, O’nun ayetlerini yalanlama, bunun yanında çeşitli sapık davranışlarda bulunma, ölçü ve tartıda hile yapma, kibir ve gurura kapılma, mal ve mülk ile şımarma, yeryüzünde bozgunculuk yapma gibi filleri sayabiliriz. Kısaca; nerde, ne zaman ve kime karşı olursa olsun, yapılan her türlü haksızlık, adaletsizlik, yersiz ve zamansız davranış zulüm olarak değerlendirilir.

Zulüm çeşitlerinden birisi de insanın diğer insanlarla olan ilişkisinde ortaya çıkan zulümdür. Kur’an’a göre insanlara zulüm yapmamak esastır. Ancak bir kimse zulme maruz kalırsa aynısı ile hakkını alması adaletin gereğidir. Bununla beraber affederse, bu da azim sahiplerinin yapacağı üstün davranış örneği olur. Diğer taraftan Kur’an zulme maruz kalan insanın da hakkını alması, fazlasına kaçmaması gerektiğini, hakkını alırken haddi aşıp mukabil bir zulme girmemesi gerektiğini açık bir şekilde vurgulamıştır. Hakkı olduğu ve gücü yettiği halde sabreder ve affederse ibadetlerindeki ihsan derecesi gibi yüksek bir ahlak örneği teşkil eder.

Fert olsun, zümre olsun, millet olsun şayet insanlar ilahi ölçülerle eğitilip terbiye edilmemişlerse her zaman zulüm yapabilirler. Zulüm ve tecavüz kudret ve iktidarın en acı sonuçlarıdır. Güçlü ve muktedir olanlar, zayıf ve düşkün kimselere bazen güçlerini göstermek için maddi ve manevi baskıda bulunurlar, haklarına tecavüz ederler. Hatta kendi arzularını tatmin ve zayıf buldukları kimseleri kendi isteklerine boyun eğdirmek için işkence ederler. Böylece güya güç ve kudretlerini izhar ederler. Tarih bunun sayısız misalleriyle doludur. Kur’an, gönderilen Peygamberlerle, onlara inanan, maddeten zayıf yani adamı, arkası, malı ve zenginliği olmayan kimsesiz, fakir müminlere, zalim hükümdarların ve onların etraflarında bulunan mevki, makam sahibi ve zengin, Kur’an-ı Kerim’in ifadesiyle “mele” denilen aristokrat sınıfın tatbik ettiği zulüm örnekleriyle doludur. İnancından dolayı zulme uğrayanlar beşer tarihinin en acı sahnelerini yaşamışlardır.

Kur’an-ı Kerim’de Peygamberlerin tevhit mücadelesi incelendiğinde apaçık görüleceği gibi, toplum gelirlerinin kaymağını yiyen bu tuzu kuru seçkin sınıf “mele” daima Peygamberlere ve onların davetine karşı çıkmışlar, ilahi öğretinin topluma egemen olmaması için mal ve canlarını bu uğurda feda etmekten çekinmemişlerdir. Çünkü Peygamberler onların zulüm üzerine kurulu düzenini kökünden kazıyacak adil bir düzenin müjdeleyicisi olmuşlardır. İnsanları insanlara kulluktan kurtarıp, Allah'a kulluğa davet etmişlerdir. Diğer insanlarla bir sayılmak, hepsinin yaratıcısı olan bir Allah'a kul olmak ve O’na boyun eğip secde etmek bu zalimlerin işine gelmiyor, zulüm düzenlerini kökünden sarsıyordu. İşte bunun için bu zalim tiranlar bütün güçleriyle Peygamberlere karşı çıkmışlar, onlara ve inananlara her türlü işkenceyi reva görmüşlerdir.

Aslında zulmün hangi çeşidi olursa olsun neticede hepsi insanın kendi nefsine yaptığı zulüm olarak düşünülebilir. Zira bunların zararı sonunda hep insanın kendi nefsine dönecek ve zararı gören yine kendisi olacaktır.

BİBLİYOGRAFYA

ABDÜLKÂDİR ER-RÂZÎ, Muhammed b. Muhammed;

Muhtâru’s-Sıhah, Beyrut 1967.

ALTUNTAŞ Halil- ŞAHİN Muzaffer;

Kur’ân-ı Kerim Meali, DİB Yayınları, Ankara, 2002.

ATEŞ, Süleyman;

Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, Ankara, 1988.

el-BEYDÂVÎ, Nâsıruddîn Abdullah b. Ömer;

Envâru’-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, İstanbul, 1911.

el-BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmail;

el-Câmiu’s-Sahîh, Beyrut, 1982.

CERRAHOĞLU, İsmail;

Kur’ân-ı Kerim’den Öğütler, DİB Yayınları, Ankara, 1991.

CEVDET PAŞA, AHMET;

Kısas-ı Enbiya ve Tevârîh-i Hulefa, İstanbul, 1981.

el-CEVHERİ, İsmail b. Hammâd;

es-Sıhah Tâcu’l-Luga ve Sıhahi’l-Arabiyye, Beyrut, 1979.

el-CÜRCÂNİ, Seyyid Şerif;

et-Ta’rîfât, Mısır, 1971.

ed-DEHLEVÎ, Şah Veliyyullah İbn Abdirrahim;

Huccetullahi’l-Bâliğa, Beyrut, t.y.

DEVELİOĞLU, Ferit;

Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, ty.

el-GAZÂLÎ, el-İmam ebi Hamid Muhammed b. Muhammed;

İhyâu Ulûmi’d-Dîn, Beyrut, ty.

HAMİDULLAH, Muhammed;

İslam Peygamberi, trc. M. Said Mutlu, İstanbul, 1972.

İBNÜ’L-ESÎR;

el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut, 1385 h.

İBN KESÎR, Ebu’l-Fidâ İsmail;

Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Hadislerle Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri, trc. Bekir Karlığa-Bedrettin Çetiner, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1985.

İBN KUTEYBE, Ebu Muhammed b. Müslim;

Tefsîru Garâibi’l-Kur’ân, thk. Seyyid Ahmet Sakar, Beyrut, 1978.

İBN MACE, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvini;

Sünen, Mısır, 1952.

İBN MANZÛR, Muhammed b. Mükrim İbn-i Manzûr el-Mısrî

Lisânü’l-Arab, Beyrut 1955.

İBN TEYMİYYE, Şeyhu’l-İslam Ahmed;

Mecmûatu’t-Tevhid, Riyad, t.y.

el-İSFEHÂNİ, er-Ragıb Ebi’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed;

el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Beyrut, 1978.

KARAMAN, Hayrettin-Topaloğlu, Bekir;

Arapça-Türkçe Yeni Kamus, İstanbul, 1977.

KONROPA, Zekai;

Peygamberimiz – İslam Dini ve Aşere-i Mübeşşere, Fatih Yayınları, t.y.

KUTUB, Muhammed;

Tevhid, Risale Yayınları, İstanbul, 987.

KUTUB, Seyyid;

Fî Zılâli’l-Kur’ân, Kur’ân’ın Gölgesinde, çev. M. Emin Saraç; İ. Hakkı Şengüller, Bekir Karlığa, Hikmet Yayınları, İstanbul, 1979.

MAHMUD ESAD;

İslam Tarihi, Tarih-i Dîn-i İslam, çev. A. Lütfi Kazancı-O. Kazancı, İstanbul, 1983.

el-MEVDÛDÎ, Ebu’l-Alâ;

Tefhîmu’l-Kur’ân, çev. Yusuf Karaca, Nazife Şişman, İnsan Yayınları, İstanbul, 1986.

MÜSLİM, Ebu’l-Huseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî;

el-Câmiu’s-Sahih bi şerhi’n-Nevevî, Mısır, ty.

en-NEVEVÎ,Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref;

Riyâzu’s-Sâlihîn, Beyrut, 1399 h.

er-RÂZÎ, Fahruddin Ebi Abdillah Muhammed b. Ömer;

Mefâtihu’l-Gayb (et-Tefsîru’l-Kebîr), Mısır, 1938.

es-SÂBÛNÎ, Muhammed Ali;

Safvetü’t-Tefâsîr, Beyrut, 1981.

Ahkam Tefsiri, trc. Mahzar Taşkesenoğlu, İstanbul, 1984.

SOFUOĞLU, Mehmet;

Sahih-i Buhârî ve Tercemesi, Ötüken Yayınları, İstanbul.

SOLMAZ, N. Mehmet-ÇAKAN,İsmail Lütfi;

Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Peygamberler ve Tevhid Mücadelesi, Ensar Yayınları, İstanbul, 1988.

eş-ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed;

Fethu’l-Kadîr, el-Câmîu beyne Fenneyi’r-Rivayeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefsir, Mısır, 1964.

et-TABERÎ, Muhammed b. Cerîr;

Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli âyi’l-Kur’ân, Mısır, 1903.

et-TEHÂNEVİ, Muhammed b. Ali b. Ali;

Keşşâfü Istılâhâti’l-Funûn, Tashih: Muhamed Vecih, İstanbul, 1984.

TÜRKİYE DİYANET VAKFI

Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Ankara, 1993.

VEHBİ, Mehmet Konyalı;

Hulâsatü’l-Beyân, Üç Dal Neşriyat, İstanbul, t.y.

YALTKAYA, Şerafettin;

Yedi Askı el-Muallakâtü’s-Seb’a.

YAZIR, Elmalılı Hamdi,

Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, 1968.

YILDIRIM, Celal;

Asrın Kur’ân Tefsiri, Anadolu Yayınları, İzmir, 1986.

YILDIRIM, Suat;

Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, İstanbul, 1998.

Kur’ân-ı Kerîm ve Kur’ân İlimlerine Giriş, Ensâr Neşriyât, 3. Baskı, İst. 1989.

ZEBÎDÎ, Zeynüddin Ahmed b. Ahmed b. Abdüllatif;

Sahîh-i Buhârî Muhtasarı, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, terc. ve şerh Ahmed Naim (I-III), Kâmil Miras, (IV-XII), DİB Yayınları, Üçüncü Baskı, Ankara, 1973.

1 İbn Manzur, Lisanü’l-Arab, Beyrut, 1955, Cilt XII, s. 373; Cevheri, es-Sıhah Tâcu’l-Luga ve Sıhahi’l-Arabiyye, Beyrut, 1979, Cilt V, s. 1977.

2 İbn Mace, Sünen, Kitabu’t-Tahare, Hadis no: 422, Mısır, 1952.

3 Ragıb el-İsfehâni, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Beyrut, 1978, s. 315.

4 Fahruddin er-Râzî, Mefâtihu’l-Gayb, Mısır, 1938, Cilt VI, s. 735.

5 Seyyid Şerif el-Cürcâni, et-Ta’rîfât, ZLM md., Mısır, 1971, s. 76.

6 et-Tehânevi, Keşşâfü Istılâhâti’l-Funûn, Tashih: Muhamed Vecih, ZLM md., İstanbul, 1984.

7 Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, 1968, Cilt I, s. 322.

8 Mevdûdî, Tefhîmu’l-Kur’ân, çev. Yusuf Karaca, Nazife Şişman, İstanbul, 1987, s. 290.

9 Celal Yıldırım, Asrın Kur’ân Tefsiri, Anadolu Yayınları, İzmir, 1986, Cilt VI, s. 2886.

10 Nahl 16/90.

11 Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, TDV Yayınları, Ankara, 1993, s. 276.

12 Zebîdî, Tâcu’l-Arûs, Cilt VIII, s. 9.

13 Nisâ 4/58.

14 En’âm 6/152.

15 Bakara 2/48.

16 En’âm 6/1.

17 İbn Manzur, a.g.e., Cilt II, s. 430-432.

18 Nur 24/48-51.

19 Et-Taberî, Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli âyi’l-Kur’ân, Mısır, 1903, Cilt II, s. 123; ayrıca bk. Enbiya, 21/47, Zümer, 39/69.

20 İsfehâni, a.g.e., s. 119.

21 İslam Ansiklopedisi, TDV, Cilt I, s. 341.

22 Gazâlî, İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn, Beyrut, ty., Cilt III, s. 54.

23 Abdülkâdir er-Râzî, Muhtâru’s-Sıhah, Beyrut 1967, s. 383; Mu’cemu’l-Vesît, İstanbul, 1996, Cilt I, s. 544.

24 Konyalı Mehmet Vehbi, Hulâsatü’l-Beyân, Üç Dal Neşriyat, İstanbul, t.y., Cilt I, s. 525.

25 Bakara 2/282.

26 Tâhâ 20/52.

27 İslam Ansiklopedisi, TDV, Cilt VIII, s. 427-428.

28 Mümtehine 60/1; ayrıca bk. İbn Kuteybe, thk. Seyyid Ahmet Sakar, Tefsîru Garâibi’l-Kur’ân,

Beyrut, 1978, s. 61

.

29 Mu’cemü’l-Vasît, Cilt I, s. 144.

30 Abdülkâdir er-Râzî, a.g.e., s. 115.

31 İsmail Cerrahoğlu, Kur’ân-ı Kerim’den Öğütler, DİB Yayınları, Ankara, 1991, s. 297-302.

32 Abdülkâdir er-Râzî, a.g.e., s. 419; Mu’cemü’l-Vasît, Cilt II, s. 595.

33 Bakara 2/190.

34 Taberî, a.g.e., Cilt II, s. 190.

35 Müslim, el-Câmiu’s-Sahih bi şerhi’n-Nevevî, Mısır, ty., Cilt XII, s. 48.

36 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut, 1385 h., Cilt II, s. 139.

37 Bakara 2/194.

38 İbn Kuteybe, a.g.e., s. 77.

39 Mu’cemü’l-Vasît, Cilt II, s. 260; Abdülkâdir er-Râzî, a.g.e., s. 475.

40 Mehmet Sofuoğlu, Sahih-i Buhârî ve Tercemesi, Ötüken Yayınları, İstanbul, Cilt V, s.2257.

41 Buhârî, Mezâlim, 13; Müslim, Müsâkât, 30.

42 Kehf 18/79.

43 İbn Manzur, a.g.e., Cilt I, s. 648.

44 Sâd 38/24.

45 Şûrâ 42/41-42.

46 Âl-i İmran 3/21.

47 Bakara 2/61.

48 İsfehânî, a.g.e., s. 327; Mu’cemü’l-Vasît, Cilt II, s. 596.

49 İslam Ansiklopedisi, TDV, Azab md., Cilt IV, 302.

50 A’râf 7/141.

51 Mu’cemü’l-Vasît, Cilt I, s. 429; Abdülkâdir er-Râzî, a.g.e., s. 296.

52 Şûrâ 26/150-152.

53 İsfehânî, a.g.e., s.10; Hayrettin Karaman-Bekir Topaloğlu, Arapça-Türkçe Yeni Kamus, İstanbul,

1977, s. 3.

54 Ferit Develioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, ty., s. 17.

55 Nisâ 4/31.

56 Şerafettin Yaltkaya, Yedi Askı el-Muallakâtü’s-Seb’a, s. 26, 43. beyit.

57 A.g.e., s. 27, 57. beyit.

58 Tekvîr 81/8.

59 Mahmud Esad, İslam Tarihi, Tarih-i Dîn-i İslam, çev. A. Lütfi Kazancı-O. Kazancı, İstanbul, 1983, s.

135-138.

60 Mahmud Esad, a.g.e., s. 135-138.

61 Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, trc. M. Said Mutlu, İstanbul, 1972, s. 48.

62 Tevbe 9/37.

63 Mahmud Esad, a.g.e., s. 135-138.

64 Zekai Konropa, Peygamberimiz – İslam Dini ve Aşere-i Mübeşşere, Fatih Yayınları, t.y., s. 63.

65 M. Asım Köksal, İslam Tarihi, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1987, Cilt II, s. 136.

66 Enbiya 21/59.

67 İsfehânî a.g.e., s. 316.

68 Nisâ 4/48.

69 İhlas 112/1-4

70 Lokmân 31/13.

71 En’âm 6/82.

72 Lokmân 31/13.

73 Buhârî, İman, 26.

74 İbn Teymiyye,Mecmûatu’t-Tevhid, Riyad, t.y., s. 5.

75 Tevbe 9/30-31.

76 Aliyyü’l-Kârî, Şerhu’ş-Şifâ, Cilt II, s. 514.

77 Kehf 18/37-42.

78 Bakara 2/92; A’râf, 7/148-150.

79 Zümer 39/3.

80 Muhammed Kutub, Tevhid, Risale Yayınları, İstanbul, 1987, s. 163.

81 Yunus 10/18.

82 En’âm 6/33.

83 Suat Yıldırım, Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, İstanbul, 1998, s. 130.

84 A’râf 7/9.

85 Ankebût 29/39.

86 A’râf 7/40-41.

87 A’râf 7/103.

88 Neml 27/12-14.

89 En’âm 6/93.

90 Suat Yıldırım, a.g.e., s. 138.

91 En’âm 6/21.

92 Hûd 11/18.

93 Seyyid Kutub, Fî Zılâli’l-Kur’ân, çev. M. Emin Saraç; İ. Hakkı Şengüller, Bekir Karlığa, Hikmet

Yayınları, İstanbul, 1979, Cilt VIII, s. 140.

94 Şah Veliyyullah ed-Dehlevî, Huccetullahi’l-Bâliğa, Beyrut, t.y., Cilt II, s. 151.

95 Bakara 2/178-179.

96 Muhammed Ali es-Sâbûnî, Ahkam Tefsiri, trc. Mahzar Taşkesenoğlu, İstanbul, 1984, Cilt I, s. 149.

97 Şûrâ 42/39-43.

98 Hacc 22/39.

99 M. Hamdi Yazır, a.g.e., cilt V, s. 3408.

100 Maide 5/33.

101 M. Hamdi Yazır, a.g.e., Cilt III, s. 1664.

102 Müslim, İman, 62; Tirmizi, Diyât, 21.

103 Müslim, Birr, 10.

104 Yunus 10/83.

105 Hacc 22/40.

106 Nisâ 4/148.

107 Kâmil Miras, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, DİB Yayınları, Üçüncü Baskı,

Ankara, 1973, Cilt V, s. 303.

108 Nisâ 4/111.

109 Hûd 11/101.

110 Nahl 16/27-28.

111 A’râf 7/177.

112 Mü’minûn 23/37-41.

113 Kasas 28/15-16.

114 Talak 65/1.

115 Bakara 2/231.

116 Suat Yıldırım, a.g.e., s. 36.

117 Bakara 2/37.

118 A’râf 7/23.

119 Enbiya 21/87.

120 Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin, Kur’ân-ı Kerim Meali, DİB Yayınları, Ankara, 2002, s. 351.

121 Kasas, 28/16.

122 Neml, 27/44.

123 Nisâ 4/48.

124 İbn Mâce, Fiten, 20.

125 Nisâ 4/110.

126 Mâide 5/50.

127 Mâide 5/44.

128 Mâide 5/45.

129 Mâide 5/47.

130 Süleyman Ateş, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988, Cilt II, s. 793.

131 Beydâvî, Envâru’-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, İstanbul, 1911, Cilt I, s. 339.

132 Buhârî, Hudûd, 17.

133 En’âm 6/133.

134 M. Ali es-Sâbûni, Safvetü’t-Tefâsîr, Beyrut, 1981, Cilt I, s. 386.

135 Ankebût 29/49.

136 Bakara 2/150.

137 İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Hadislerle Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri, trc. Bekir Karlığa-

Bedrettin Çetiner, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1985, Cilt III, s. 623.

138 Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, el-Câmîu beyne Fenneyi’r-Rivayeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefsir,

Mısır,1964, Cilt I, s. 157.

139 Nevevî, Riyâzu’s-Sâlihîn, Beyrut, 1399 h., s. 107.

140 Câsiye 45/19.

141 Elmalılı Hamdi Yazır, a.g.e., Cilt VI, s. 4318.

142 Tevbe 9/23.

143 Mümtehine 60/9.

144 Seyyid Kutub, a.g.e., Cilt XIV, s. 424.

145 Hûd 11/112-113.

146 Suat Yıldırım, a.g.e., s. 233.

147 Seyyid Kutub, a.g.e., Cilt VII, s. 277.

148 Nisâ 4/97.

149 Nisâ 4/98.

150 Suat Yıldırım, a.g.e., s. 93.

151 En'âm 6/68.

152 Nahl 16/41-42.

153 İbn Kesîr, a.g.e., Cilt IX, s. 4499.

154 En'âm 6/65.

155 Suat Yıldırım, a.g.e., s. 134.

156 Nahl 16/61.

157 Şûrâ 42/21.

158 Nahl 16/85.

159 Furkân 25/19.

160 Kehf 18/29.

161 Hûd 11/117.

162 Kasas 28/59.

163 İbn Kesîr, a.g.e., Cilt VIII, s. 3932.

164 Nûh 71/23.

165 Nûh 71/26-27.

166 Hûd 11/42.

167 Furkân 25/37; ayrıca bk. A’râf 7/64; Yunus 10/73; Şuarâ 26/105; Kâf 50/12-14; Sâd 38/12-14; Kamer

54/9.

168 Nûh 71/21.

169 A'râf 7/60.

170 Mü'minûn 23/25.

171 Kamer 54/9.

172 Şu'arâ 26/116.

173 Hûd 11/38.

174 Nûh 71/24.

175 Nûh 71/7.

176 Zâriyât 51/46.

177 Enbiyâ 21/77.

178 Hûd 11/32.

179 İbn Kesîr, a.g.e., Cilt VIII, s. 3933.

180 Hûd 11/44.

181 Seyyid Kutup, a.g.e., Cilt VI, s. 125.

182 Bk. Şuarâ 26/128-129, 132, 134.

183 Beydâvî, a.g.e., Cilt II, s. 184.

184 Hûd 11/53.

185 Hûd 11/50.

186 Hûd 11/59.

187 Şu'arâ 26/123.

188 Kaf 50/12-14.

189 A'râf 7/60.

190 Hûd 11/54.

191 Fussilet 41/15.

192 Hâkka 69/6-7.

193 İsmail Lütfi Çakan, Mehmet Solmaz, Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Peygamberler ve Tevhid Mücadelesi,

Ensar Yayınları, İstanbul, 1988, Cilt I, s. 62.

194 Şu'arâ 26/146-150.

195 A'râf 7/76-77.

196 Hûd 11/68.

197 Hicr 15/80; ayrıca bk. Şuarâ 26/141; Kâf 50/12-14; Kamer 54/23.

198 Neml 27/49.

199 Kamer 54/25.

200 Neml 27/47.

201 Hicr 15/81.

202 Hûd 11/64-65; ayrıca bk. A’râf 7/77; Şuarâ 26/157; Kamer 54/29; Şems 91/14.

203 Neml 27/48.

204 Fecr 89/11-12.

205 Neml 27/52; ayrıca bk. Hûd 11/67.

206 A'râf 7/77.

207 Hûd 11/67-68.

208 A'râf 7/78.

209 Ahmet Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiya ve Tevârîh-i Hulefa, İstanbul, 1981, s. 10.

210 A'râf 7/80-81.

211 A'râf 7/82.

212 Zâriyât 51/28.

213 Zâriyât 51/31.

214 Zâriyât 51/32-34.

215 Ankebût 29/31.

216 Şu'arâ 26/174.

217 Şu'arâ 26/160.

218 Kamer 54/33.

219 Neml 27/54-55; ayrıca bk. A’râf 7/80-81; Ankebût 29/28.

220 Şu'arâ 26/165-166; ayrıca bk.A’râf 7/81.

221 Şu'arâ 26/167; ayrıca bk. Neml 27/54-56.

222 Ankebût 29/29.

223 Ankebût 29/34.

224 Ankebût 29/29.

225 A'râf 7/83-84.

226 Abdulvahhab en-Neccâr, Kısasü’l-Enbiya, Kahire, ts., s. 181.

227 Hûd 11/84.

228 Hûd 11/89.

229 A'râf 7/88.

230 A'râf 7/85; ayrıca bk. Hûd 11/84.

231 A'râf 7/86.

232 A'râf 7/88.

233 Hûd 11/91.

234 Hûd 11/84-85; ayrıca bk. A’râf 7/85.

235 Hûd 11/94-95.