Ülke hakkinda genel biLGİler

T.C. Muskat Büyükelçiliği

Ticaret Müşavirliği

19/07/2018
UMMAN SULTANLIĞI ÜLKE RAPORU

2018

ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Umman Sultanlığı Güneybatı Asya'da, Arap Yarımadası'nın güneydoğusu kıyısında yer alır. Kuzeybatıda Birleşik Arap Emirlikleri, batıda Suudi Arabistan, güneybatıda ise Yemen ile sınır komşusudur. Güneyde ve doğuda Hint Okyanusu, kuzeydoğuda ise Umman ve Basra Körfezleri ile çevrilidir. Ülke, ayrıca, tamamı Birleşik Arap Emirlikleri ile çevrili bir toprağa da sahiptir. Umman Sultanlığı 309.500 km2’lik yüzölçümü ile Arap Yarımadasının toprak bakımından en büyük üçüncü ülkesidir.
Umman ekonomisi diğer körfez ülkeleri gibi büyük ölçüde petrole dayalı olmakla birlikte, petrol ve doğalgaz kaynakları kısıtlıdır. Bu nedenle hükümet ülke ekonomisinin çeşitlendirilmesi politikalarına yönelmektedir. Özellikle petro-kimya sanayii, plastik sanayi, transit ticaret ve lojistik ve turizm sektöründe çeşitli yatırımlar yapılmaktadır. 2016 yılında açıklanan, ilerikli bölümlerde değineceğimiz Tanfeedh Programı ile ekonomide çeşitlenmeye ilişkin girişimlere hız verilmesi planlanmaktadır.

2005-2014 yılları arasında dünya ölçeğinde artan petrol fiyatları kamu gelirlerini artırmış, ilave gelir hem ekononominin çeştlendirilmesi hem de çeşitli alt ve üst yapı projelerinin finansmanı için önemli bir kaynak oluşturmuştur. Petrolün bulunduğu 1960’lı yılların sonundan beri devamlı gelişen Umman son yıllarda liman, karayolu, havaalanları, büyük ve modern turistik yerleşimler gibi projelere hız vermiştir. Sözkonusu projelerden bir kısmını da Türk müteahhitlik şirketleri üstlenmiş bulunmaktadır. Umman’da bu alanda şirketlerimiz için hala bir potansiyel bulunmaktadır. Ancak 2014 yılının ikinci yarısından sonra yaşanan ham petrol fiyatlarında düşüş sözkonusu yatırım hamlesini etkilemiştir.

Umman Sultanlığı ile olan ülkemiz ticareti hacim ve değer bakımından hala potansiyelin çok altında olmakla birlikte petrol krizinin yaşanmaya başladığı 2014 yılına kadar sürekli artan bir trend izlemiştir. Özellikle inşaat-elektrik malzemeleri, mobilya, aydınlatma ekipmanları, petrol ve doğalgaz ekipmanları, makine ve gıda sektörlerinde ihracatçılarımız için ciddi bir potansiyel sözkonusudur. İhracat olasılığı yüksek olan diğer sektörler ise oto yedek parça, ayakkabı-terlik ve tekstil-hazır giyim (özellikle bayan, çocuk) olarak sıralanabilir.
Umman, ticari hayatı sahil şeridi boyunca özellikle canlı, tarihsel olarak ÇHC ve Hindistan ile yakın ticari bağlar kurmuş bir ülkedir. İlk başkent Nizwa ülkenin kültürel gelişiminin yapı taşlarını oluşturmuştur. Ummanlılar Sohar şehrinde 6 bin yıl önce dahi bakır madenciliği yapılmış olduğunu belirtmektedir. Ülkenin nüfusu az olmasına rağmen nüfus yapısı çok çeşitlidir. Örneğin, Zanzibar kökenli grubun bir bölümü İngilizce ve Swahili dillerini konuşmakta, aralarında Arapça dilini bilmeyenler de bulunmaktadır. Pakistan’ın Belucistan bölgesinden gelen ve Al Balushi adıyla tanınanların bir bölümü için de benzer durum geçerlidir.
Umman’da yerleşik büyük-küçük firmaların çoğunluğunda İngilizce seviyesi yüksek olan Hindistan-Pakistan vatandaşları çeşitli seviyelerde istihdam edilmektedir. Eğitimli halkın yabancı dil seviyesi de son derece yüksektir. Dolayısıyla, ülkede İngilizce yaygın bir şekilde konuşulmaktadır.

Siyasi Yapısı:
Monarşi ile yönetilen Umman Sultanlığı’nda Devlet Başkanlığı görevini Sultan Qaboos bin Said al-Said yürütmektedir. 1970 yılında kansız bir darbe ile iktidara geçen Sultan Qaboos bin Said, öncelikle iç güvenliği sağlamış ve zaman içinde güttüğü akılcı ve barışcı politikalarla Umman’ı hem Arap Devletleri Ligi’nin hem de uluslararası toplumun saygın bir üyesi yapmıştır.
1967 yılında başlayan ve daha sonraki yıllarda giderek artan petrol ihracatının da yardımıyla ülkenin gelişimi için bir çok reformu gerçekleştiren Sultan Qaboos, başta İçişleri, Maliye, Savunma ve Petrol Bakanlıklarını kurarak devlet yapısını büyütme ve daha etkin hale getirme yoluna gitmiştir. Halen, Başbakanlık, Savunma, Maliye, İçişleri ve Dışişleri Bakanlıkları Sultan Qaboos bin Said uhdesindedir. Ancak, günlük politika ve işlerin yürütülmesini sorumlu Başbakan Yardımcıları ve Bakanlar sağlamaktadır. Soz zamanlarda sağlığı konusunda yaşanan endişeler, ülkedeki ortaya çıkabilecek potansiyel istikrarsızlık olasılıklarına yönelik sebeplerinin en başında gösterilmektedir.
Yasamadan çok danışma niteliğine sahip Umman Konseyi, Şura Meclisi ve Devlet Meclisi adıyla anılan iki ayrı kanattan oluşmaktadır. 2015 yılında Şura Meclisi seçimleri yapılmıştır. Seçimlere katılım oranı % 56.66 olarak gerçekleşmiştir. Devlet Meclisi ise atama yoluyla gelen temsilcilerden oluşmaktadır.
Demografik Yapısı:
Umman Sultanlığı nüfusu Mart 2018 tarihi itibariyle 4,66 milyon kişiye ulaşmış bulunmaktadır. Bu rakamın yaklaşık % 55’ine tekabül eden 2.55 milyonunu Umman vatandaşları oluştururken, ülkedeki yabancıların sayısı 2.11 milyon olarak kaydedilmiştir. Umman oldukça genç bir nüfusa sahiptir. Nüfusun % 45’ini 20 yaş ve altındakiler oluşturmaktadır. Yabancı çalışanların çok büyük bir oranı erkek olduğu için ülkede yaşayanların sadece % 34.6’si kadınlardan oluşmaktadır.
Yabancılar içinde Hint yarım adasından gelenler ağırlıktadır. Yabancı işçilerin çokluğu, devam eden projeler ve ekonominin genel gidişatına bağlı olarak ülke nüfusu yıllar içinde farklılık göstermektedir.
Ülkede yaşanan yabancıların genel nüfusa oranı son yıllarda gösterdiği artış seyrini yaşanan petrol krizi nedeniyle kaybetmiştir. 2010 yılında % 29 ve 2011 yılında % 38.9 olan bu oran Nisan 2017 tarihi itibariyle % 46’ya ulaşmış, 2018 yılında ise % 45 seviyesine gerilemiştir. Yabancıların büyük bir bölümünün ülkede devam eden yatırım projelerinde çalışan işçilerden oluşması nedeniyle, yatırım ortamındaki yavaşlama neticesinde, ülkede çalışan yabancıların sayısında bir azalma yaşanması süpriz olmayacaktır.
2017 yılı sonu verilerine göre, Umman'daki 11 eyalet içinde Muskat en kalabalık olanıdır. Eyaletin veya daha doğru bir ifadeyle Muskat şehrinin nüfusu 1,47 milyonu aşmış durumdadır. Ülkede yabancı sayısının yerli nüfusunu geçtiği tek yer olma konumunu koruyan Muskat'ı 774.000 kişilik nüfusuyla Kuzey Batinah Eyaleti takip etmektedir. Bu iki eyaletten sonra gelen Güney Al Dakhliyah eyaletinde 471.000 kişi ve Yemen-Suidi Arabistan sınırındaki, ülkedeki en büyük yüzölçümüne sahip eyalet olan Dhofar da ise 460.000 kişi yaşamaktadır.
Vatandaşlarının neredeyse tamamı Müslüman olan Umman’da başlıca mezhep İbadilik olup, daha sonra Sünnilik ve Şiilik gelmektedir.
Umman vatandaşları için devlet okullarında eğitim ücretsizdir. Bununla birlikte, ülkede çok sayıda İngilizce ve karma eğitim yapan üniversite öncesi okul mevcuttur. Standart sağlık hizmetlerinin genel olarak iyi olduğu ülkede Umman İstatistik ve Enformasyon Milli Merkezi tarafından açıklanan en son verilere göre ülkede ortalama insan ömrü beklentisinin 78,8 yıl olduğu belirtilmiştir.
1- GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜM

1. 
   Genel Ekonomik Durum :
   

Umman Sultanlığı İstatistik ve Enformasyon Milli Merkezi (UİEMM) tarafından yayınlanan son verilere göre, 2017 yılının ilk 9 ayında Umman ekonomisi geçen senenin aynı dönemine göre % 10.2 oranında büyüme kaydemiştir. Bu kapsamda,  cari fiyatlarla gayri safi milli hasıla 53.04 Milyar ABD Dolarına ulaşmıştır.

Bu artıştaki başlıca etken ülkenin en önemli gelir kaynağı olan ham petrolün fiyatında yaşanan yükseliştir. 2016 yılında Umman ham petrolünün  varil başına ortalama değeri 40.1 ABD Doları iken, 2017 yılının genelinde bu kıymet  % 25'in üzerinde artarak 51.3 ABD Dolarına ulaşmıştır.  Bu kapsamda,  ham petrol ve doğal gaz ihracatından senenin ilk üç çeyreğinde geçen seneye göre yaklaşık 3.1 milyar ABD Doları ek gelir sağlanmıştır.  Ülkenin ekonomik aktivitelerinin önemli bölümü petrol ve doğal gazla doğrudan ve dolaylı ilgili diğer imalat ve servis sektörlerine dayandığı için ham petrol fiyatlarında yükseliş, bu alanlarda da olumlu etki yaratmaktadır.

Tüm bu olumlu gelişmelere karşın,  ülkede bütçe açığı vermeye halen devam etmektedir. Bu alanda, senenin bütçe açığında önemli oranda azalış yaşandığı görülmekle birlikte,  9.1 milyar ABD Doları olarak kaydedilen bu değer, halen ülke ekonomisindeki yapısal sorunların tam olarak giderilemediğini göstermektedir.

UİEMM tarafından yayınlanan en Umman’ın reel fiyatlarla Gayri Safi Milli Hasılası 2016 yılında 66.8 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Bu kapsamda, 2016 yılı cari fiyatlarla gayri safi milli hasıla verilerine göre Umman GSMH'sı 2016 yılında 2015 yılına  göre % 5.3 oranında azalmıştır. 2015 yılında bu değer 70,5 Milyar ABD Doları olarak kaydedilmiştir.

Knoema.com ve IMF verilerine göre alım gücü paritesi kapsamında ülkede yaşayan vatandaşların kişi başına düşen milli geliri 2016 yılında 17.406 ABD Doları (Alım Gücüne Göre 45,464 ABD Doları) seviyesindedir. (https://knoema.com/atlas/Oman/GDP-per-capita-PPP-based)

Diğer taraftan,  Umman 2016 yılını 13 milyar ABD Doları bütçe açığı ile kapatmıştır. Bu rakam, Umman yetkili makamları açıklamaları çerçevesinde gayri safi milli hasılasının % 19,6'sına takabül etmektedir. Ülkenin 2016 yılında gelirleri 18.9 Milyar ABD Doları iken, harcamalar 31.9 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır.

Diğer Körfez ülkelerinde olduğu gibi Umman Sultanlığı’nın da ekonomisi 1967’den beri büyük ölçüde petrole dayalıdır. Çeşitli kaynaklarda ülkenin keşfedilmiş petrol varlığı 5,5 milyar varil olarak belirtilse de yine açıklanan üretim ve ihracat rakamları bunun daha fazla olduğunu ortaya koymaktadır. Ülke sürekli olarak petrol üretimini arttırabilmek için yeni yatırımları teşvik etmektedir. Umman İstatistiklerine göre, 2016 yılı 26.8 milyar ABD Dolarlık ihracatının 15,2 milyar ABD dolarlık bölümü petrol ve doğalgaz (LNG dahil) ihracatından sağlanmıştır.

2015 yılında yaşanan petrol fiyatlarındaki düşüşler Umman Sultanlığı’nın genel ekonomisi ve dolayısıyla başta ülkedeki Türk firmalarınca takip edilen müteahhitlik ihaleleri olmak üzere yatırıma yönelik girişimleri son derece olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Bu durum, Ummanın, Körfez ülkeleri arasında ekonomisi petrol faaliyetlerine en çok bağlı olan ülkelerden biri konumunda olmasından kaynaklanmaktadır. 2018 yılı bütçesi öngörülerine bakıldığında, ülkenin bütçesindeki gelirlerin yaklaşık % 73’ünün petrol faaliyetlerinden kaynaklanmasının planlandığı görülmektedir.

Yukarıda da belirtildiği üzere, ülkede petrol ve doğal gaz ihracatı toplam ihracatın yaklaşık % 60'ını oluşturmaktadır. Kalan % 40’lık bölümün neredeyse yarısını da re-eksport işlemleri oluşturmaktadır.  Ham petrol fiyatlarında yaşanan düşüşe paralel olarak  2016 yılı verilerine göre Umman emtia ihracatında önemli oranda azalış yaşanmış, ancak, aşağıdaki bölümlerde görüleceği üzere, ham petrol fiyatlarında 2017 yaşanan gelişmelere bağlı olarak senenin ilk 9 ayında ülkenin ihracatı önemli oranda artış seyrine girmiştir.

Umman Sultanlığının yürürlüğe konulan 2017 yılı bütçesi göre 2017 yılında kamu harcamalarının 30.4 milyar ABD Dolarını bulması,  gelirlerin   22.6 Milyar ABD Doları seviyesinde kalması ve bu kapsamda 2017 yılında  7.8 milyar ABD Dolarlık bir bütçe açığının yaşanması öngürülmüştür. IMF tarafından 2017 yılı için yapılan bir araştırmada, Umman’ın bütçe dengesine sahip olması için ham petrolün varil başına ulaşması gereken ortalama değerinin 73 ABD Dolar olması gerektiği yönündedir.

2017 yılı Bütçesinde yeni tasarruf tedbirlerinin alınması, sübvansiyonların azaltılması,  bazı vergi oran ve miktarlarının yükseltilmesi ve bütçe açığının  kapatılması amacıyla 6.5 Milyar ABD Dolarlık iç ve dış borçlanmaya yönelinmesi öngörülmüştür. Bunun dışında diğer önemli yeni bir mali politika aracı olarak özelleştirme çalışmalarına yıl içinde başlanılması öngörülmüştür. Belirtilen bütçede yer alan ve ülkemiz müteahhtilerini de yakından ilgilendiren bir husus olan yatırımlar konusunda ise sadece ülke altyapısı ve ekonomisi için hayati öneme haiz projelere devam edileceği yönünde açıklamalar yer almıştır. Bu kapsamda, Tanfeedh Programı kapsamındaki sayıları 121'i bulan projelere öncelik verilmesi kararlaştırılmıştır. (http://www.tanfeedh.gov.om/)

Buna karşın, içinde bulunduğumuz yılın Mart ayı içerisinde açıklanan, Umman 2017 yılı Bütçesi ile ilgili kesin olmayan gerçekleşme değerlerine bakıldığında, 2017 yılında Umman Sultanlığının hedeflenenin üzerinde 9.1 milyar ABD Doları bütçe açığı verdiği görülmektedir. Bu açık, 2017 yılı bütçesinde hedeflenen  7.8 milyar ABD Dolarından 1.3 Milyar ABD Doları daha fazladır. Bütçe açığının ham petrol fiyatlarında yaşanan hızlı yükselişe karşın beklentilerin üzerinde çıkmasının nedenini kamu harcamalarında yaşanan 2.6 milyar ABD Dolarlık öngörü fazlası harcama oluşturmuştur.

2017 yılı bütçesinde 30.4 milyar ABD dolarlık kamu harcaması öngörülürken, bu alandaki gerçekleşme değeri 33 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Beklentilerin üzerindeki harcamaların, ilave petrol ve gaz arama yatırımları, elektrik sektörü destekleri ve kamu borçları hizmet masraflarındaki yükselişten kaynaklandığı vurgulanmıştır.

Ülkemiz firmaları açısından önemli bir veri olan kalkınma yatırımlarına ayrılan payın ise tahminen 3.1 milyar ABD Doları seviyesinde olduğu belirtilmektedir.  Bu rakama Kamu iktisadi teşebüslerince ve ortaklıklarınca yapılacak yatırımlar dahil değildir.

Bütçe açığının yaklaşık % 90'ı dış ve iç borçlanmalarla kapatılırken, geri kalan % 10'luk bölüm döviz rezervlerinden karşılanmıştır. Borçlanmanın artması ile birlikte faiz ödemelerine bütçeden ayrılan pay, 2017 yılı bütçesi tahmininin  % 81 oranında üstünde bir değer  olan 1.2 milyar ABD Dolarına yükselmiştir.

Bütçe açığının artmasına rağmen,  gelirlerde olumlu yönde gelişmeler yaşanmıştır. Ülkenin gelirlerinin yaklaşık % 70'ini oluşturan petrol ve gaz sektöründen elde edilen gelirlerde % 11'lik yükseliş kaydedildi ve 2017 yılı bütçesinde öngörülen 15.9 milyar ABD Doları hedefi geçilerek, 17.6 milyar ABD dolarlık gelire ulaşılmıştır. Petrol dışı sektörlerden elde elde gelir ise bütçede öngörülenden yaklaşık % 6 oranında az bir miktar olan 6.3 milyar ABD Doları seviyesinde kalmıştır.

Bu kapsamda, toplam gelirler 2017 bütçesi tahmininin % 6 oranında üzerinde bir değer olan 23.9 milyar ABD Doları olarak kaydedilmiştir. Bu yükselişin sebebini ham petrol fiyatlarında yaşanan artış seyri oluşturmuştur. Umman 2017 yılı Bütçesi,  yıl içerisinde  ham petrolün varil başına ortalama fiyatının 45 ABD Doları öngörüsüne dayanılarak hazırlanmışken, gerçekleşme değeri 50 ABD Dolarının biraz üzerinde olmuştur.

Sene başında yayınlanan Umman 2018 yılı Bütçesinde ise ana hedefler kalemler halinde aşağıda belirtilen şekilde belirlenmiştir.

1- Bütçe açığının sürdürülebilir bir seviye olarak belirtilen % 10 seviyesini geçmemesinin sağlanması.

2- Kamu harcamalarında kısıntıya gidilmesi, gayri safi milli hasılasının %40-45’lik bölümünün aşılmaması.

3- Bütçe dengesinin sağlanmasına yönelik ham petrol ortalama varil fiyatının olması gereken seviyenin kademeli olarak aşağı çekilmesi. (Bu değerin 2018 yılı için,  65-70 ABD Doları civarında olduğu hesaplanmaktadır. Ham petrol fiyatlarının bu şekilde devam etmesi halinde bu rakamın yakalanması olasılığı kuvvetle muhtemeldir.)

4-Petrol ve gaz sektörü haricindeki gelirlerin toplam kamu gelirleri içindeki payının en az % 30 oranına çıkarılması.

5-Kamu borç stokunun artmasının sınırlandırılması, ileriki dönemde bu alanda azalış sağlanması.

6- Likidite seviyelerinin korunması ve bütçe açığının kapatılması için dahili kaynaklara başvurulmadan ihtiyaç duyulması halinde dış borçlanmaya gidilmesi.

7- En az % 3’lük büyüme sağlanması.

8- Kamu yatırımlarında büyüme odaklı ve gelir yaratıcı yatırımlara öncelik verilmesi. Tanfeedh hedeflerine ulaşmada gelişme sağlanması, kamu-özel sektör ortaklığı (PPP) yatırımlarına ağırlık verilmesi,kamu için hayati yatırımlara da (Duqm, Tanfeedh) devletin öncülük etmesine devam edilmesi.

9- Halkın mevcut yaşam standartlarının korunması.

Yukarıda da belirtildiği üzere, Umman 2018 yılı Bütçesi, gelirlerin belirlenmesinde en önemli etken olan ham petrol varil başına fiyatının ortalama 50 ABD Doları olacağı öngörüsüne göre kaleme alınmıştı. Bu kapsamda, gelirlerin 24.7 Milyar ABD Doları, harcamaların da 32.5  milyar ABD Doları seviyesinde olacağı ve bütçe açığının 7.8 Milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşeceği tahmini yapılmıştır.

Öte yandan, 2018  Yılı Bütçesi gelirler tahmini 24,7 Milyar ABD Doları seviyesinde bulunmaktadır. Gelirlerin % 71.3’üne tekabül eden 17.6 Milyar ABD Dolarının petrol ve gaz sektöründen elde edilmesi planlanmakta ve geri kalan  8,1 Milyar ABD Dolarının ise diğer sektörlerden geleceği tahmini yapılmaktadır.

Harcamaların ise 32.5 Milyar ABD Doları seviyesinde olması öngörülmüştür. Ancak 2018 yılı bütçe hesaplamalarının ham petrolün varil başına fiyatının 50 ABD Doları olacağı varsayımına gore yapıldığını ve 2018 yılında bu ortalamanın üzerinde bir değerin yaşanmasının beklenmesi nedeniyle, giderlerde aşırıya kaçılmaması durumunda, bütçe açığının azalmasının beklendiğini belirtmekte fayda bulunmaktadır.

Zira, ham petrol varil başına fiyatlarının Mart 2018 tarihi itibariyle 70 ABD Doları seviyesinde seyretmesi ve bu durumunun senenin geri kalan bölümünde de devam etmesi durumunda, sadece ham petrol üretiminden yaklaşık 7 milyar ABD Doları ek gelir elde edilmesi ihtimali bulunmaktadır.

Bütçeye göre ülke gelirlerinin % 70’i her zaman olduğu gibi petrol ve gaz sektöründen elde edilecek. Geri kalan petrol dışı alanlardan  vergi tahsilatında da toplam gelirlerin % 16’sı olarak  belirtilen hedefe  ulaşılması planlanmaktadır.

Harcamaların  yaklaşık % 72’sini cari giderler oluşturacak. Bu rakamın % 75’i kamu görevlilerine ödecek ücret ve değişik adlardaki ödemeler oluşturuyor.  Yine cari harcamaların % 9’u devlet desteklerine tahsis edilmiş durumdadır.

Harcamaların yaklaşık %22’si olan 7.1 Milyar ABD doları yatırımlara ayrılacaktır. Yatırımlar içinde petrol ve gaz yatırımları ağırlık taşıyacak  (4 Milyar ABD Doları),  diğer yatırımlara ayrılan pay ise 3.1 milyar ABD doları seviyesinde kalacaktır.

 Yatırımlarda öncelik verilecek sektörlerde aşağıdaki gibi belirlendi.

- Yeni açılan Muskat havaalanı yatırımları

- Batinah Ekspres Yolu

- Bidbid-Sur otoyolu, Ada-Thumrait  çift yolu

- Liwa Konut Projesi

- Çeşitli eyaletlere yöneik içme suyu taşıma ve dağıtım projeleri

- PPP projesi olarak yapımı konusunda anlaşmaya varılan Salalah, Al Suwaip ve Khasab hastaneleri

- Yeni okul ve eğitim kurumları projeleri

- Duqm ve Tandeedh projeleri

Bunun dışında,  kamu iktisadi teşebbüslerin de petrol sektörü dahil yaklaşık 8 milyar ABD dolarlık yatırım yapacağı vurgulanmakla birlikte bu alandaki özel projeler henüz ayrıntılarıyla belirtilnemiştir.

Ham petrol fiyatlarındaki seyre bağlı olarak, yatırımlara ayrılan payın yükseltilmesi ihtimalinin de göz ardı edilmemesi gerekmektedir.

Bütçede giderleri içinde en önemli kalemi eğitim, sağlık ve sosyal refah  harcamaları oluşturacaktır. Bu alanlara yönelik tahsis edilen toplam tutar 10.1 milyar ABD Doları seviyesinde bulunmaktadır.

Yukarıda da belirtildiği gibi,  ülke bütçe açığı vermeye halen devam etmektedir.  Ülkede bütçe açığını azaltmak amacıyla, yatırımları etkileyecek şekilde kamu harcamalarında tasarrufa gidilmeye başlanmış bu durum Umman'da firmalarımızın yürüttüğü ya da peşinde olduğu yatırım projelerini etkilemiştir. Ham petrol fiyatlarının ortalama 70-75 ABD Doları seviyelerine çıkmaması durumunda, ülkenin bütçe açığı vermeye devam etmesi beklenmektedir.

Öte yandan, 2016-2020 yıllarını kapsayan 5 yıllık Kalkınma Planı yürürlüğe konulmuştur. Umman ekonomisinin özellikle gelir getirici ekonomik unsurlar konusunda çeşitlendirilmesi yönünde  ayrıntılı düzenlemeler içeren  plan yaklaşık 500 yeni politika ve program içermektedir.

Maliye Bakanlığı'nca yapılan açıklamada 2016-2020 yıllarını kapsayan Umman 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı süresince yapılacak toplam yatırımların mali büyüklüğünün 171.6 Milyar ABD Dolarını bulacağı belirtilmiştir. Aynı dönemde gelirlerin ise 132.9 Milyar ABD Dolarını bulacağı   ve bütçe açığının da  yaklaşık 39 Milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşeceği tahmini yapılmıştır. Tüm bu hesaplamalarda, belirtilen süreç zarfında ham perolün varil fiyatının 45-60 ABD Doları seviyesinde yukarı doğru bir yükseliş seyrederek  haraket edeceği varsayımına göre yapılmıştır.

Plan süresince yatırımlara ayrılması planlanan pay,  gayrisafi milli hasılanın % 28'i olacak şekilde 106 Milyar ABD Doları olarak belirlenmiş durumdadır. Bu kapsamda, Umman'ın önümüzdeki 5 yıllık süreç zarfında bütçe açığı vermeye devam etmesi öngörülmektedir.  Yatırımlara ayrılan pay geçtiğimiz 5 yıllık planda 98 Milyar ABD Doları seviyesindeydi.

Planın hazırlanmasında önemli bir hesaplama aracı olan yıllık ham petrol varil fiyatları ortalaması tahminleri de 2016 yılı için 45$, 2017 ve  2018 yılları için 55$  ve  2019 ile  2020 yılları için ise 60$ seviyesinde belirlenmiş durumdadır.  Üretimin ise şu andaki seviyelere yakın bir değer olan 990,000 varil/gün olacağı tahmini yapılmıştır.

Ummanda yurtdışı yatırımlara yönelik iki önemli ulusal fon bulunmaktadır. Bunlardan Devlet Genel Rezerv Fonu 1980 yılında petrol ve gaz sektöründen elde edilen karlılığın artırılması amacıyla kurulmuş ve şimdiye kadar genellikle diğer ülkelerde kamu tahvilleri, hisse senetleri, şirket ortaklıkları ve gayrımenkul alımı alanlarında faaliyet göstermiştir. 25 değişik ülkede yatırımı bulunan fonun ülkemizdeki Kumport limanı kendi ağ sayfalarında en önemli yatırımları arasında sayılmakta ve yatırım varlıklarının toplamının 13 Milyar ABD Doları seviyesinde olduğu belirtilmektedir.

Bir diğer yatırım yatırım fonu olan Umman Yatırım Fonu ise 2006 yılında kurulmuş olup yaklaşık 6 Milyar ABD Dolarlık büyüklüğe ulaşmıştır.

Anılan fonların, önümüzdeki dönemde ülke dışındaki yatırımlardan ziyade ülke içindeki projelere kanalize edilmesi kaçınılmaz gözükmektedir. Nitekim, Devlet Genel Rezerv Fonu Umman’da Shell ve Total firmalarının katılımıyla gerçekletirilecek 600 milyon ABD Dolarlık güneş enerjisi projesinine ortak olma kararı aldığını açıklanmıştır.

Umman’ın 2018 yılı Ocak ayı itibariyle, Merkez Bankası'nın açıkladığı veriler çerçevesinde 19,6 milyar ABD Doları döviz rezervi bulunmaktadır. Söz konusu değerin, 2015 yılının sonunda 17.53 Milyar ABD Doları seviyesinde olduğunu belirtmekte yarar bulunmaktadır.

Umman Sultanlığı Maliye Bakanlığınca yayınlanan son verilere göre Umman dış borç stoğu tarihinin en yüksek seviyesi olan 19.2 Milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. En son 2017 yılı başında 5 milyar ABD Dolarlık  tahvil ihracına gidilmiştir. Ham petrol fiyatlarında ani bir yükselme olmaması durumunda, önümüzdeki dönemde,  borç yükünün GSMH'ya oranın artarak devam etmesi de kaçınılmaz olacaktır. Moddy’s ülkede kamu borçlarının GSMH’ya oranın 2018 yılında % 40’ı bulacağı tahmininde bulunmuştur. Petrol krizinin yaşanmasından önceki 2014 yılında bu oranın sadece % 5 seviyesinde olduğunu belirtmekte fayda bulunmaktadır.

IMF yetkilileri  tarafından, petrol fiyatlarındaki seyrin 5 yıl süresinde devam edeceği tahmini ile KİK üyesi ülkeleri bir an önce kamu harcamalarını kısıtlanmaya yönelik tedbir almaya çağırdığı malumlarıdır. Kamu harcamalarının azaltılması için  kullanılabilecek unsur olarak özellikle vurgulanan alan ülkede enerji ürünlerine  uygulanan sübvansiyonların kaldırılmasına yönelik Umman’dada 2016 yılından itibaren çeşitli adımlar atılmıştır. Bu durum ülkede iş yapan müteahhitlik firmalarımızı olumsuz yönde etkileyen aşağıda belirtilen değişikliklere neden olmuştur.

İlk olarak, akaryakıta sağlanan sübvansiyonların azaltılması sonucunda 17 yıllık aradan sonra 2016 yılının Ocak ayında benzin ve motorine zam yapılmıştır. Ülkede en yaygın bir şekilde kullanılan süper benzinin litre fiyatının 120 bayzadan 160 bayzaya çıkması kararlaştırılmış ve daha önce 146 bayza olan dizel yakıtın litresi de aynı şekilde 160 bayza olarak belirlenmiştir. Fiyatların dünya akaryakıt fiyatlarına göre aylık olarak belirleneceği ilkesi uyarınca sene içinde bu değerlerde yükselme yaşanmıştır. Nisan 2017 tarihi itibariyle, süper benzinin litresi ülkede 192 bayzadan pazarlanmaktadır. Bu fiyatlandırma politikası Müşavirliğimizce anlamlı bulunmayan bir gelişmeye neden olmaktadır. Zira, Dünya piyasalarında akaryakıt fiyatlarının yükselmesinin nedenini ham petrolün varil fiyatındaki yükselişten kaynaklanmaktadır. Umman devleti için ham petrol fiyatlarındaki yükseliş hayati öneme sahip olsa da ülkede yaşayanlar fiyatların artması durumunda durumunda daha yüksek akaryakıt faturası ile karşılaşmaktadırlar. Bunun tersi ham petrol fiyatlarındaki düşüş ülke ekonomisini son derece olumsuz şekilde etkilerken akaryakıt fiyatlarında azalmaya ve dolayısıyla vatandaşın ödeyeceği bedelin düşmesine neden olmaktadır. Uygulamanın ham petrol fiyatları yükseliş trendine girmesi durumunda değiştirilmesi bizce kaçınılmazdır.

Ancak belirtmekte fayda varki Umman halen dünyada en ucuz benzin fiyatı olan ülkeler sıralamasında 13'üncü konumda bulunmaktadır.

Yine Umman Sultanlığı Bakanlar Kurulu 2016 yılının Mart ayında yaptığı değişiklik kapsamında elektrik desteklerinde % 7-8 oranında tasarrufa gitmeyi planlanmaktadır. Öngörülen değişiklik,  sadece saatte 150 megavat üzerinde elektrik tüketimi yapan ticari, endüstriyel ve devlet sektörü işletme ve kurumlarını kapsamaktadır. Bu zamlara rağmen, Ummandaki elektrik satış fiyatlarından elde edilen gelirlerin vatandaşlarının kullanımına sağlanan devlet katkısı nedeniyle maliyetlerin ancak % 50'sini karşıladığı belirtilmektedir.

Umman Riyali değeri,  bir tür sabit kur sistemi olan para kurulu olarak iktisatta adlandırılan bir sistem çerçevesinde rezerv para olarak belirlediği ABD Doları kuruna endekslenmiş bulunmaktadır. 1986 yılında belirlenen bu oran,  yaklaşık 1 Umman Riyali: 2.6 ABD Doları seviyesindedir. Ham petrol fiyatlarında yaşanan gelişmelerin, Umman Sultanlığı'nı sabit kur sisteminden vazgeçmeye zorlayacağı, Umman Riyalinin Körfez ülkeleri para birimleri arasında en zayıf konumda olduğu şeklinde yorumlara neden olmuş  ve son zamanlarda bu yorumlar uluslararası ve ülkemiz yayın organlarında da yer bulmuştur.

Sabit kur sisteminde değişikliğine gidilmesinin düşünülmediği  yetkililerde defaaten açıklanmıştır. Müşavirliğimizce de kur politikalarında kısa vadede bir değişiklik olmayacağı, Umman’da petrol fiyatları krizine kısa vadede mali tasarruf önlemleri alınması veya yeni ekonomik kaynaklar yaratılması yoluyla çözümler bulunulabileceği değerlendirilmektedir. Bu kısa vadede alınabilecek önlemler dışında akla gelen ilk yapısal değişiklik, KİK ülkeleri nezdinde uygulanacak Katma Değer Vergisi benzeri bir dolaylı verginin uygulamaya konulmasıdır. Bu konudaki gelişmelere ileriki bölümlerde değinilecektir.

Umman Sultanlığı'nda yayınlanan yerel gazetelerde, harcamalarda tasarruf sağlanması, özelleştirme uygulamalarına hız verilmesi ve bütçe gelirlerinin artırılması konusunda yeni önlemlerin önümüzdeki dönemde alınmasına yönelik çalışmaların sürdürüldüğü  yönündeki haberler yer almaya devam etmektedir.

Ancak, ülkede bütçe açığını azaltmak konusunda  kullanılabilecek nitelikte başka  unsurların da bulunduğunu akıldan çıkarmamak gerekmektedir. Bunlar arasında, yatırımları etkileyecek şekilde kamu harcamalarında tasarrufa gidilmesi olasılığı da bulunmaktadır. Bütçede ifade edilen konumuz açısından, hayati olmayan projelerin ertelenmesi ve/veya durdurulmasına yönelik kararın kapsamına girecek projelerin neler olduğu henüz tam olarak açıklığa kavuşmamış durumdadır.

Bu durumun Umman'da firmalarımızın yürüttüğü ya da peşinde olduğu yatırım projelerini etkilememesini ummakla birlikte, ham petrol fiyatlarının düşük seviyelerde seyretmeye devam etmesi nedeniyle, planlanan projelerde duraklama ve aksamalar yaşanmaya başlamış ülkemiz firmaları da bundan etkilenmiştir. Uygulamada 2016 yılında bu kapsamdaki kararların ilk örneği olarak ülkemiz firmalarının da çok önem verdiği Umman Sultanlığı Ulusal Demiryolu Ağı Projesinde ortaya konulmuş ve söz konusu proje ertelenmiştir.

Birleşmiş Millet Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından  yayınlanan son verilere göre, 2016 yılı sonu itibariyle Umman Sultanlığına yapılan doğrudan yabancı sermayeli yatırım toplam tutarı 18.5 Milyar ABD Doları değerindedir.

Umman Makamlarınca en son olarak Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarına yönelik 2017 yılı 3. çeyrek sonu verileri açıklanmıştır. Bu verilere göre ülkedeki toplam doğrudan yabancı sermaye yatırımları toplamı 21.6 Milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Geçen sene sonunda bu değer 19.3 Milyar ABD Doları seviyesinde olup 9 aylık süreç zarfında %13.3 oranına varan yaklaşık  2.3 Milyar ABD Dolarlık artış yaşandığı belirtilmiştir.

Umman'a yatırım yapan ülkelerin dağılımında  İngiltere söz konusu yatırımların yaklaşık yarısını oluşturan 8.9 milyar ABD Dolarıyla başta gelmektedir.  Bu ülkeyi  Birleşik Arap Emirlikleri  2.5 milyar ABD Doları ile izlemektedir. Anılan ülkenin ardından da, Bahreyn (1.2 milyar ABD Doları) ve Kuveyt (1.2 milyar ABD Doları) ve Katar (1.1 milyar ABD Doları)  gelmektedir.  

Ummanda yurtdışı yatırımlara yönelik iki önemli ulusal fon bulunmaktadır. Bunlardan Devlet Genel Rezerv Fonu 1980 yılında petrol ve gaz sektöründen elde edilen karlılığın artırılması amacıyla kurulmuş ve şimdiye kadar genellikle diğer ülkelerde kamu tahvilleri, hisse senetleri, şirket ortaklıkları ve gayrımenkul alımı alanlarında faaliyet göstermiştir. 25 değişik ülkede yatırımı bulunan fonun ülkemizdeki Kumport limanı kendi ağ sayfalarında en önemli yatırımları arasında sayılmakta ve yatırım varlıklarının toplamının 13 Milyar ABD Doları seviyesinde olduğu belirtilmektedir.

Bir diğer yatırım fonu olan Umman Yatırım Fonu ise 2006 yılında kurulmuş olup yaklaşık 6 Milyar ABD Dolarlık büyüklüğe ulaşmıştır.

Anılan fonların, önümüzdeki dönemde ülke dışındaki yatırımlardan ziyade ülke içindeki projelere kanalize edilmesi kaçınılmaz gözükmektedir. Nitekim, Devlet Genel Rezerv Fonu Umman’da Shell ve Total firmalarının katılımıyla gerçekletirilecek 600 milyon ABD Dolarlık güneş enerjisi projesinine ortak olma kararı aldığını açıklamıştır.

Öte yandan, ham petrol fiyatlarındaki düşüşler Körfez Ülkelerindeki banka mevduat miktarlarını  da etkilemektedir. KİK üyesi  ülkelerdeki banka mevduatlarının %10-35'lik  bölümü  ülkelerin milli petrol şirketlerinin hesaplarında bulunmaktadır. Söz konusu hesaplardaki mevduat miktarı,  diğer hesaplara göre maliyetleri daha düşük olduğundan,  hem bankaların karlılığı hem de likiditeleri açısından büyük önem arz etmektedir.

Petrole dayalı bir ekonomik yapıya sahip olmasından dolayı Umman hükümeti ülke ekonomisinin çeşitlendirilmesi ve özelleştirme politikalarına yönelmekte, çok iddialı olan ve bizce erişilmesi neredeyse imkansız olan 2020 yılına (Vision 2020) gelindiğinde petrol gelirlerinin GSYİH içindeki payının % 9’a düşürülmesi ve doğalgazın payının % 10’a çıkarılması hedeflenmektedir.

Ancak, Umman Sultanlığının önünüzdeki dönemde alternatif gelir kaynakları yaratma yoluna  gitmesinin kaçınılmaz olduğu değerlendirilmektedir. Akla gelen ilk çözümün de  ülkemizdeki KDV uygulamasına benzer dolaylı bir vergi uygulamasının başlatılması olduğu değerlendirilmektedir. Nitekim, Umman Sultanlığı Maliye Bakanı Darwish bin İsmail Al Balushi,  geçtiğimiz aylarda yaptığı açıklamada ülkede 2018 ya da 2019 yılınının başında katma değer vergisi uygulamasına geçileceğini belirtmiştir. Umman Maliye Bakanlığından yapılan açıklamada, katma değer vergisi uygulamasına geçişle birlikte, yıllık olarak yaklaşık 780 milyon ABD Dolarlık Umman bütçesine  ek kaynak yaratılacağı tahmininde bulunulmaktadır.

Bu kapsamda, Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi'nin (KİK)  bu sene 100'üncüsü yapılan  Mali ve Ekonomik İşbirliği Komitesi'nde alınan karar çerçevesinde,  üye ülkelerde ortak bir şekilde uygulanabilecek nitelikte katma değer vergisi düzenlemesi taslağı konusunda anlaşmaya varılmıştır. Bu kapsamda, Suudi Arabistan ve BAE, KDV uygulamasına 2018 yılı başında geçmekle birlikte, Umman anılan vergiyi halen yürürlüğe koymamıştır.

Dünya Ekonomik Forumu 2016-2017 yılları küresel rekabetçilik endeksinde Umman, 138 ülke arasında 52. Sıradan 66. sıraya gerilemiştir.

Dünya Bankası "İş Yapma Kolaylığı 2018" raporununda Umman Sultanlığı’na, 10 ayrı kritere göre yapılan değerlendirme sonucunda 100 üzerinden 67,20 puan verilmiştir. bu puanla ülke, geçen yıla kıyasla aynı basamak olan 190 ülke arasında en kolay iş yapılan 71. ülke konumunda bulunmaktadır.

Umman, anılan raporda, en iyi performansını "vergi ödemeleri" kriterinde göstererek 190 ülke arasında 11. sırada yer alırken, "İş Kurulumu” kriterlerinde ise 31. sırada kendine yer bulmuştur. 10 kriter arasında en düşük sıralama “Kredi Temini” (133) ve “Azınlık Yatırımcılarının Haklarının Korunması” (124) kriterlerinde tespit edilmiştir.

Oman WEF Küresel Rekabet Raporu Sıralamasında 4,2 puan ile 62. sırada bulunmaktadır. Rapordaki değişik kıstaslara göre ülkenin sıralaması verilen puanlar aşağıdaki gibidir.

Temel gereksinimler 29. sıra, 5,3 puan; verimlilik arttırıcılar 63. sıra, 4,1 puan ; kurumlar 31. sıra, 4,7 puan; yüksek eğitim ve öğretim 88. sıra, 3,9 puan; altyapı 36. sıra, 4,8 puan; ürün piyasa etkinliği 52. sıra, 4,4 puan; makroekonomik ortam 19. sıra, 6,0 puan; işgücü piyasa etkinliği 89. sıra, 4,1 puan; sağlık ve ilköğretim 66. sıra, 5,8 puan; mali piyasa gelişimi 45 . sıra, 4,2 puan; inovasyon ve gelişmişlik faktörleri 85. sıra, 3,5 puan; teknolojik atiklik 62. sıra, 4,2 puan; iş gelişmişliği 71. sıra, 3,9 puan; piyasa büyüklüğü 64 . sıra, 3,9 puan ve inovasyon 103. sıra, 3,0 puan.