Umid Hamroyev
@Ona_tili_va_adabiyot_N1
57. Abdurahmon Jomiy: «Kel, Jomiy, umr bo‘yi mashaqqat tortib, ko‘nglingdan
shu «besh ganj»ni dunyoga chiqarding. Sening bu «Besh»ing («Xamsa»ng)
shunday kuchli panja bo‘ldiki, daryokaflar qo‘li buralib ketdi... Biroq har xazi- na
o‘lchovchi (ya’ni yetuk shoir) qalamidan bu o‘tar dun- yo «Besh xazina» bilan
boyigandir. U «Besh»liklarga sening «Besh»ing qachon tenglashardi? Ularning bir
xazinasi sening yuz xazinangdan yaxshidir. Xususan, u panjaki, ganjadan sar-
panja urganda Sher kabi o‘z sarpanjasini urdi, turkiy tilda bir ajoyib qo‘shiq
kuyladiki, jodu nafaslilar og‘zi muhrlandi. Bu qalamga falakdan ofarinlar
yog‘ilsin! Chunki bu yoqim- li naqshni o‘sha qalam yaratdi va forsiy til egalari,
forscha nazm durlarini tuzuvchilarga rahm qildi: u ham shu forsiy tilda yozganda
boshqalarga so‘z aytishga majol qolmasdi. Bu mo‘jizakor nazm tarozisi qarshisida
Nizomiy kim-u, Xusrav kim bo‘ldi? U boshqa tilda so‘z yuritganidan aqlga orada-
gi farqni ajratish uchun yo‘l qolmadi. Ey (Navoiy), sening tab’ing so‘z ustodidir.
Qalaming ochqichi bilan so‘z eshigini ochding. Ravnaqdan qolib ketgan va xorlik
burchagidan o‘rin olgan (turkiy) so‘zga sen yangidan obro‘ berding. Uni ijod
maydoniga olib chiqding. U sening ra’ying nuridan safoli bo‘ldi, lutfing navosi
(boyligi)dan navoli (bahramand) bo‘ldi».
58. Rashidiy: «U (Alisher Navoiy)ning kelib chiqishi baxshilarga borib
taqaladi. Otasini «Kichkina baxshi» deyishgan, u saroyda amaldor bo‘lgan. Mir
Alisher bolalikdan Sulton Husayn mirzo bilan do‘stlashgan. Sulton Husayn mirzo
pod- shoh bo‘lgach, Alisher Navoiy uning xizmatiga kelgan, mirzo uni behad
qadrlab, g‘amxo‘rliklar ko‘rsatgan, Mir Alisher esa xalqqa xuddi shunday
g‘amxo‘rlik qilgan».
59. Hakimshoh Qazviniy: «Hech kim turkiy she’rni undan yax- shiroq ayta
olmagan va nazm durlarini undan yaxshiroq socha olmagan».
60. Xondamir: «874-yilning boshlarida Mirzo Yodgor Muhammad Hasanbek
turkman yordami bilan Xurosonni qo‘lga kiri- tish payiga tushdi. Sultoni
Sohibqiron (Husayn Boyqaro) esa bir to‘da amir va qo‘shinni dushmanga qarshi
yuborib, ular orqasidan o‘zi ham jo‘nadi. Nusrat nishonli bayroqlar Mash- haddan
o‘tganda, dushmanning yaqinlashgan xabari ilg‘or askar boshliqlariga ketma-ket
eshitildi. Shu sababdan zafar bayroqli podsho dushman tomonga tezlik bilan
harakat qilish xohishini bildirdi. Ammo uning muborak tiliga vaqt belgi- lash
uchun munajjim chaqirilsin degan so‘z keldi. Bu vaqtda ulug‘ martaba egasi va
hazrat sultonning yaqin do‘sti (Alisher Navoiy) arz qildiki, munajjim chaqirib,
paytning yaxshi-yomonligini hozirda tekshirishning foydasi yo‘q. Chunki payt
muvofiq bo‘lsa yo bo‘lmasa ham ishini kechiktirish mumkin emas va tezlik bilan
harakat qilish lozim»... Biroz yurilgan- dan keyin ishni boshlash uchun otlanib
chiqishning maqsadga g‘oyatda muvofiq ekanligi aniq ma’lum bo‘ldi».
«Garchi oliy hazratga o‘zidagi tab’ quvvati va qobiliyati ko‘pligi jihatidan har
ikki nav, ya’ni turkiy va forsiy she’rlar muyassar bo‘lsada, uning o‘tkir tab’i (ning
moyilligi) forsiychadan ko‘ra turkiychaga ortiqroq edi».
|