Ünden bugüN

İNCİCİYAN, ĞUGAS

(1758, İstanbul - 2 Temmuz 1833, Venedik) Ermeni Mıkhitharist tarikatına mensup tarihçi ve coğrafyacı.

Asıl adı Ğugios'tur. Edirneli İncici Hacı Mikayel'in torunu ve İncici Boğos Mika-yelyan'ın oğludur. Annesi Diruhi, aynı ta-

rikattan tarihçi Mikayel Çamçiyan'ın (1738-1823) kız kardeşidir.

1770'te, babası tarafından Venedik'teki Mıkhitharist Manastırı'na gönderildi. Orada, sonradan tarikatın başkanlığında bulunan Başepiskopos Istepannos Akontz-Küver'in (1740-1824) talebesi oldu. Nisan 1774'te ruhani hayata intisap etti. 1779'da rahip takdis edildi. 1786'ya kadar, hakkında başka önemli bir kayda rastlanmamaktadır. Aynı senenin sonlarına doğru, vatan hasretini gidermek üzere ve vaizlik görevi ile istanbul'a gelip, 4 yıl kadar kaldı. Ağustos 1790'da Venedik'e döndü. 14 Mart 1805'te, gerek tedavi, gerekse Coğrafya'sı-nın bazı kısımlarını gözden geçirmek niyetiyle tekrar istanbul'a geldi. 1810'da, yeni Ermenice olarak neşredilen kitapları Ermeniler arasında yaymak gayesini güden Arşarunyatz adlı cemiyetin kuruluşunda önemli rol oynadı. 1815'te çıkan bir yangında bütün kitaplığı kül oldu. Osmanlı Devleti Coğrafyası'nın ikinci ve üçüncü ciltleri de bu yangında yandı.

1819'da Düzyan ailesinin(->) başına gelen felaket esnasında, onlarla dost olduğu için korkusundan Odessa'ya sığındı. Hadise yatıştıktan sonra, Eylül 1820'de İstanbul'a döndü. Düzyan ailesinin hamisi olduğu Arşarunyatz cemiyeti de bu sıralarda feshedilmişti. Bu sebeple, cemiyet tarafından finanse edilen, Yeğanak Püzant-yan adlı yıllığın yayımı da sona erdi.

1828 başlarında, İstanbul'daki Katolik Ermeniler Ankara'ya sürgün edildiklerinden, İnciciyan İstanbul'da kalmayı sakıncalı gördü ve bu sebeple aynı yılın mayıs ayında Venedik'e döndü. Âz sonra, bir yıl önce ölen, Rahip Kapriel Avedikyan'ın (1751-1827) yerine tarikat başkan vekili seçildi ve bu görevde iken vefat etti.

înciciyan, eserlerinin geniş halk kütleleri tarafından okunabilmesi için, yeni Er-meniceyi tercih etmişse de, tarikat başkanı Akontz-Küver'in muhalefeti yüzünden, onun başkanlık döneminde (1800-1824), önemli çalışmalarını eski Ermenice ile neşretmek mecburiyetinde kalmıştır. 1791' de, Venedik'te basılan, Desutyun Hama-rod Hin Yev Nor Aşkharhakrutyan (Eski ve Yeni Coğrafyaya Dair Muhtasar Mülahazat) adlı ilk kitabı yeni Ermenice ile intişar etmiştir. Diğer önemli eserleri ise şunlardır: AmaranotzPüzantyan (Bizans Yazlığı) veya Boğaziçi (Venedik, 1794).

Kitabın başında 7 sayfalık bir önsöz mevcuttur. Müteakiben, 7-78. sayfalarda, Boğaziçi hakkında genel bilgiler verilmektedir. 79-92. sayfalarda, her bir Osmanlı padişahının sadrazamlarının adlan ile birlikte, hicri ve miladi tarihlerle, tahta çıkış yılları kaydedilmiştir. 93-105. sayfalarda, yine bir önsöz vardır. 106-179- sayfalarda, Rumeli kıyısında bulunan köyler hakkında, numaralandırılmış dörtlükler halinde, to-pografik ve tarihi bilgiler verilmektedir. 180-232. sayfalarda da, Anadolu sahilindeki köyler tasvir edilmektedir. 233-253. sayfalar ise, hasislik, nefsperesdik, dünya ve şöhret sevgisi hakkında, yine manzum nasihatler ihtiva etmektedir.

Kitabın başında, Venedik Mıkhitharist

173

incili

Çavuş'un

mezar

taşı

kitabesi.

Erkin

Emiroğlu