Ünden bugüN

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

Türkiye'nin halen faal en eski yükseköğretim kurumu olan istanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) dünyada hâlâ faal en eski genel mühendislik yüksekokuludur. Bir mühendislik okulu olarak da, günümüzde faaliyetini sürdüren okullar arasında, Paris'teki Ecole dePonts et Cbaussees'd.en (1747) ve Madrid'deki Escuela Tecnica Superior de Ingenieros Navalefden (1772) sonra gene en eskisidir. Halen istanbul'da 210 hektar alan tutan beş kampusa dağılmış tesisleri içinde yaklaşık 20.000 öğrenciye eğitim veren iTÜ Türkiye'nin en ge-

lişmiş üniversitelerinden biri olup gerek a-raşnrma gerekse de eğitimiyle Türkiye dışında da yaygın bir şöhret sahibi Türk yükseköğretim kurumlan arasında en önem-lilerindendir.

Tarihçe

I. Mahmud döneminde (1730-1754) Sadrazam Topal Osman Paşa yeni kurulmuş o-lan humbaracı ve topçu birliklerinin genel düzeylerinin yükseltilmesi amacıyla bir o-kul kurulmasını emretti. Bu görev, humba-racüann komutanı ve Müslümanlığı seçmiş asilzade bir Fransız piyade generali olan Humbaracı Ahmed Paşa 'ya(->) verildi. Okul 1734'te Üsküdar'da Humbarahane adıyla açıldı ve Mehmed Said Efendi idaresinde eğitime başladı. Ancak yeniçerilerin karşı koyması üzerine kısa bir süre sonra kapatıldı.

Osmanlı imparatorluğu içinde teknik ve bilimsel eğitimin temelli kurulabilmesi ise ancak askeri bir facianın, donanmanın ve devletin bazı ileri gelenlerine modernleşme konusunda biraz daha geç kalınması halinde tüm devletin elden gidebileceği korkusunu vermesinden sonra gerçekleşebilmiştir. 6 Temmuz 1770'te -daha sonra Çeşmenskiy namıyla .şöhret yapacak olan- Kont Aleksey Grigoryeviç Orloff (1737-1807) kumandasındaki 24 parçalı Rus Çarlığı Baltık donanması, Çeşme Li-mam'nda 20-25 parçadan ibaret olan Osmanlı donanmasını yakarak imha edince, Gazi Hasan Paşa, Çeşme faciasına neden olan yetersizlikler ve alınması gereken tedbirler konusunda III. Mustafa'yı ikna etmiş ve medrese dışında modern bir eğitim kurumunun devletin bekası için gerekli olduğu konusunu padişaha aktarmıştır.

Belirli bir hazırlık döneminden sonra Haliç'te tersane yanında yeni okul Mühen-dishâne-i Bahri-i Hümayun(->) adı altında 1773'te açıldı.

1789'da III. Selim'in tahta çıkması Mühendishane için yeni bir gelişme döneminin başlangıcını oluşturdu. Bu ileri fikirli padişah, devraldığı imparatorluğu moder-nize etmeyi kafasına koymuştu. Önemli hedeflerinden biri de babası III. Mustafa' mn mirası olan Mühendishane'yi geliştirmekti.

III. Selim, eski bahri (denizel) mühen-dishaneye 1795'te bir de berri (karasal) mühendishanenin eklenmesini sağladı. Bundan önce 1792'de bir Mühendishane-i Sultani kurulmuş, bu okulda iki yıl zarfında Enderun mezunlarından seçilenler mühendislik eğitimine alınmışlardı. Bu hazırlık süresi sonunda Mühendishane-i Sultani lağvedilmiş, bunun mezunlarıyla da Mühendishane-i Fünun-ı Berri-i Hümayun veya kısa adıyla Mühendishane-i Berri-i Hümayun^) kurulmuştur.

III. Selim Mühendishane'nin görevleri ve yönetimi ile ilgili tarihi bir de ferman yayımladı. Çağdaş üniversite anlayışında hükümlerle dolu olan ve bu nedenle Türk yükseköğretim tarihinde çok önemli bir yeri bulunan bu ferman, 1210/1795 Kanunnamesi olarak bilinir.

III. Selim'in bu fermamyla yeni imkân-

Istanbul

Teknik

Üniversitesi

eski Maçka

Maden

Fakültesi ana

kapısı

(Maçka

Silahhanesi).

ITÜArşivi

lara kavuşan Mühendishane için 1796'da Üsküdar'da bir de matbaa kuruldu ve buna Darü't-Tıbaatü'l-Mamuretü's-Sultaniye ya da Darü't-Tıbaatü'l-Sultaniye adı verildi (bak. Mühendishane Matbaası).

1847'de ingiltere'den tahsilden dönmüş olan Mühendishane Nazın Ferik Bekir Paşa bir layiha ile okulun binasının tamir o-lunup teşkilatının yeniden düzenlenmesini idadi (lise) ve yüksekokul kesimlerinin birbirlerinden ayrılmasını ve yüksekokulun da harbiye ve mimari kısımları olarak iki fakülteye bölünmesini teklif etmiştir

1864'te Mühendishane'nin idadi sınıfları, diğer askeri okulların (Harbiye, Bahriye, Tıbbiye) idadi kısımları ile birleştirilerek Galatasaray'da Mekâtib-ildadi-i Umu-

istanbul

Teknik

Üniversitesi

arka kapısı

(eski ön kapı).

İTÜ Arşivi