Ünden bugüN

İSKİ (İstanbul Su ve Kanalizasyon idaresi): 20 Kasım 1981'de 2560 sayılı yasa ile, o güne kadar Belediye Fen işleri Müdürlüğü bünyesinde bir şube olan kanalizasyon işleri de Sular İdaresi'ne katılarak İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi kurulmuştur.

Yasada, istanbul'un giderek artan su sorununun, yalnızca istanbul Belediyesi' nin değil, hükümetlerin, ilçe belediyelerinin ve ilgili odaların da sorunu olduğundan harekede geniş katılımlı bir genel kurul oluşturulmuş ve iSKi çok özel ve özerk bir yapıya kavuşturulmuştur.

Vali, belediye başkam, belediye başkanının müdürler arasından seçeceği 8 tiye, ilgili 12 bakanlığın seçeceği 12 üye, çevre müsteşarlığı, İller Bankası, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve İstanbul Sanayi Odası'nca görevlendirilecek birer üye ve ISKİ'nin hizmet sahasına alınan belediyelerin başkanları ve muhtarların kendi

İstanbul Su ve

Kanalizasyon

İdaresi'nin

Aksaray'daki

merkez idare

binası.

Yavuz Çelenk,

1994

aralarından seçecekleri 5 üye ile 31 kişilik genel kurul oluşturulmuştur. Genel kurulun yılda 2 kez, mayıs ve ekim aylarında İstanbul valisi tarafından toplantıya çağrılması ilkesi benimsenmiştir.

1984 yerel genel seçimleri sonucunda göreve gelen Anavatan Partili (ANAP) belediye başkam Bedrettin Dalan döneminde, 23 Mayıs 1993 tarihli 3009 sayılı yasayla 2560 sayılı yasanın bazı maddeleri değiştirilmiştir. Yapılan bu değişiklikle iSKi Genel Kurulu ortadan kaldırılmış, genel kurul yetkisi istanbul Büyükşehir Belediyesi Meclisi'ne verilmiş; böylece bakanlıklardan valiye, iller Bankası'ndan odalara kadar tüm kişi, kurum ve kuruluşlar devre dışı bırakılmıştır. Nitekim kısa süre sonra DSi, İstanbul'da kurduğu bölge temsilciliğinin faaliyetini neredeyse durdurmuş ve barajların yapımı, bakımı ile birlikte tüm su tesislerinin yapımı, kanalizasyon işleri, yalnızca abonelerinden aldığı paralarla yaşamını sürdüren İSKİ'ye yüklenmiştir.

Bu arada istanbul'un hızla artan nüfusu, su sorununun katlanarak büyümesine neden olmakta, özellikle gecekondu bölgelerine su ulaştırmak neredeyse olanaksız hale gelmekteydi. Şehir içi su şebekesinin önemli bir bölümü, ömrünü tamamlamıştı; kentin yeni yerleşim bölgelerine su götürme çalışmaları sürdürülürken, eski boruların yenilenmesi için gerekli kaynak bulunmasında zorlanılıyordu, istanbul'un zaten kıt olan suyunun yüzde 50 gibi önemli bir kısmı, yetersiz ve bakımsız su şebekesi nedeniyle toprağa karışıyordu. O yıllarda 6.400 km uzunluğundaki şehir içi su şebekesinin 3.500 km' lik bölümünün çürümüş olduğu gözleniyordu.

1984'e gelindiğinde istanbul, Terkos Gölü, Alibeyköy, Elmalı ve Ömerli barajlarından besleniyordu. Bu 5 yıllık süre içerisinde 1986'da başlanıp 1988 başlarında bitirilen Darlık Barajı (Ömerli Barajı' nm yedek su deposu gibi kullanılıyordu) ve yine 1988'de bir bölümü devreye sokulan Büyükçekmece Barajı, istanbul'un su sorunun çözümüne az da olsa katkı sağlıyordu.

Bu dönemde Büyük istanbul Kanali-

zasyon Projesi başlatıldı ve gerek Kuzey-Güney Haliç kolektörleri, gerekse Kadıköy sahil kolektörlerinin inşasında önemli adımlar atıldı. Yine bu dönemde 2.000 km'ye yakın şehir içi su şebekesi döşendi, iSKi bilgisayar sistemine geçirilerek, a-bonelere daha seri bir biçimde hizmet vermeye başladı.

Nüfusun yüzde 60'ı Avrupa, yüzde 40'ı Anadolu yakasında; oysa su rezervlerinin yüzde 40'ı Avrupa, yüzde 60'ı ise Anadolu yakasında bulunan İstanbul'un su kaynaklan ile nüfus dağılımı arasındaki bu ters orantı çekilen su sıkıntısının önemli bir nedenidir. Yine sıkıntının başlıca nedenlerinden birisi de, barajlar arasında bağlantı bulunmayışıdır.

1989 yerel genel seçimlerinde belediye başkanlığına seçilen Nurettin Sözen'i, yönetime gelişinin hemen birinci yılında ciddi bir sorun bekliyordu. Kurak geçen kış nedeniyle barajlar neredeyse tamamen boşalmış, İstanbul belki de tarihinin en susuz günleri ile karşı karşıya kalmıştı. İSKİ ilk ciddi sınavını o günlerde verdi, birçok ilkler o günlerde denendi. Halk arasında "yağmur bombası" olarak anılan bulutların tohumlanması sistemine dayalı yapay yağış, Yalova'dan tankerlerle su getirilmesi ve Karadeniz'den Terkos'a su aktarılması gibi yöntemlerle susuzluk bir ölçüde de olsa giderilmeye çalışıldı.

istanbul'un tarih boyunca yaşadığı bu ve benzer sıkıntıları kısa vadede azaltabilmek, uzun vadede ise kalıcı çözümler bulmak için harekete geçen iSKi, önce Darlık ve Büyükçekmece barajlarını tam anlamıyla devreye soktu. Böylece 1989 öncesinde 475.000.000 m3 kapasiteli 4 baraj hizmette iken, 1994'te 6 barajdaki toplam su kapasitesi 736.000.000 m3'e ulaştı.

Daha sonra kentin 2025'e kadar su gereksinmesini karşılayabilmek amacıyla İSKİ, Kuzey Isıranca dereleri, Sazlıdere Barajı ve Büyük Melen projelerini oluşturdu.

Kayıpları yüzde 50'lere varan çürük ve sağlıksız şehir içi su şebekesinin onanını ve yeni hatlar için ayda ortalama 100 km boru döşendi. Son 5 yılda yenilenen ya da değiştirilen boru hattının uzunluğu 4.576 km'yi buldu. Oysa 1989'a kadar İstanbul' daki içme suyu şebekesinin uzunluğu 7.000 •

237

İSTANBUL ŞEHRİ MUHİPLERİ 236

km civarındaydı. Bu çalışmalar sonucunda, su kaçağı yüzde 30'lara çekilebilmiştir.

ÎSKl'nin son dönemde yaptığı önemli çalışmalar arasında tam arıtma tesislerinin projelendirilmesi ve bir kısmının inşaatına başlanması vardır. Bunlardan Tuzla ve Küçükçekmece Tam Arıtma tesislerinin büyük bir bölümü tamamlanmıştır.

"Atıksu metrosu" olarak adlandırılan kanalizasyon şebekesi içerisinde yer alan Sefaköy Kolektörü, Tuzla Dericiler Kolek-törü, Kuzey Haliç Kolektörü ve Tüneli, Üsküdar Atıksu Kuşaklama Kolektörü, Kadıköy'den Caddebostan'a kadar olan atık-su kolektörleri bitirilmiş, diğerlerinin ise yüzde 90'a yakın bir bölümü tamamlanmıştır. Ancak atıksu kolektörleri ve biyolojik arıtma tesisleri tam olarak bitirilemediği için bu sistemden şu anda yararlanıla-mamaktadır (bak. atıksu).

Yine bu dönemde "bedava su" projesi adı altında su tasarrufu sağlamak ve gecikmiş alacakları tahsil edebilmek için, 10 m3' ten az su kullanan 430.000 aboneden, 5 yıl boyunca para alınmamıştır.

iSKi abone sayısı 1.500.000'e ulaşmış, önceleri 6 ayda bir gönderilen su faturaları 2 ayda bire indirilmiştir.

Bugün istanbul'un günlük su ihtiyacı 2.500.000 m3'tür. Oysa kente verilen günlük su miktarı 1.300.000 m3 civarındadır.

istanbul'un uzun vadeli su sorununu çözebilmek amacıyla bir master plan hazırlanmıştır. Bunlardan 10.000.000 m3 kapasiteli Yeşilvadi Regülatörü'nün Darlık'a aktarılması işlemi 1992'de tamamlanmıştır. 50.000.000 m3 kapasiteli Sazlıdere Barajı ve 110.000.000 m3 kapasiteli Kuzey Isıranca dereleri regülatörlerinin 1991'de temelleri atılmış, ancak henüz küçük bir bölümleri tamamlanmıştır.

istanbul'un 50 yıllık su gereksinmesini karşılaması planlanan Büyük Melen Projesi, Yeşilçay regülatörleri, Kirazlıdere barajları ise henüz yalnızca birer proje halindedir.

BÜNYAMlN ÇELEBi